QOSh KELDIŃ, JÚSIBIM! (ǴAShYQTAR HIKAIaSY)

Júsip áke-sheshesiniń jalǵyzy ǵana edi. Otbasynda odan basqa bala joq. Sondyqtan da áke-sheshesi bar kúsh-jigerin Júsiptiń jaqsy tárbıe alýy úshin jumsaıtyn.

Júsip Imam-Hatıp mektebiniń oqýshysy... Onyń burynnan beri unatatyn bir qyzy bar. Esimi – Aıaýlym. Aıaýlym synyptyń eń ınabatty qyzy. Albyrt júzin únemi jerden almaıdy. Basyn kóterip jan-jaǵyna alaq-julaq qaraý – ol úshin jat. Tipti úzilis kezinde de synyptan shyqpaı, únemi úıinen ózimen birge ala kelgen kitaptan bas almaıdy.

Aıaýlymdy unatatyn Júsip sabaq kezinde ylǵı oǵan urlana qaraıtyn. Ol bolsa kóziniń qıyǵymen de Júsipke «jaýap qatqan» emes. Júsiptiń ózine degen ystyq iltıpatyn baıqaıtyn da emes. Áıtpese, Júsip synybynyń ǵana emes, mektebiniń eń kórikti oqýshysy. Ózge qyzdar onymen dos bolý úshin janyn salatyn. Biraq, dinine berik Júsip zınaǵa jaqyndaýdan qorqyp, óz-ózin olardan uzaq ustaıtyn. Desek te, qansha tyryssa da Aıaýlymǵa kelgende onyń bul taǵaty taýsylatyn... Aıaýlymǵa urlana qaraımyn dep kóz zınasyna jol beretin. Osylaısha erik-jigerin nápsisine jeńdirip qoıa beretin...

Júsip búgin bar kúsh-jigerin boıyna jınap, Aıaýlymǵa boıynda býlyqqan bar sezimin jaıyp salýǵa bel býdy. Árkimniń bir-bir súıiktisi bar... Júsiptiń de bir súıiktisi bolýy kerek emes pe? Onyń ózgelerden nesi kem?..

Arab tili sabaǵy... Júsip sabaq sońynda Aıaýlymǵa degen sezimin bildiretin boldy. Bir kezde... kitabynyń arasyndaǵy bir paraqty kózi shaldy. Jazýly turǵan Paıǵambarymyzdyń ﷺ hadısi edi...

«Ǵashyqtyǵyn jasyryp, ar-uıat, abyroıyn saqtap, sabyr qylǵannyń Alla kúnálaryn keshirip, Jánnatyna kirgizedi» (Ibn Asakır).

Qaıdan kelgen qaǵaz bul?.. Bireý týra Júsiptiń jan-dúnıesin oqyp qoıǵandaı... Sanasy – sanǵa, oıy onǵa bólindi. Hadıs ári arapsha, ári túrikshe jazylǵan. Hadısti oqyp, oı tuńǵıyǵyna batty. Aıaýlymǵa sezimin aıtamyn degen oıynan qaıtyp qaldy.

Erteńgi kún... Taǵy da arab tili sabaǵy... Júsip nápsisimen alysyp álek... Ishki sezim syrtqa shyqpaıynsha tynyshtyq berer emes. Kitaptarynyń arasynan taǵy da bir paraqqa kózi tústi. Taǵy da bir hadıs:

«Úmbetimniń eń mártebelisi – ǵashyqtyq dertine túskende abyroıyn saqtaǵany» (Dáılámı).

Túsindi... Bul hadısterdi bireý ádeıi jazyp ketip júr. Biraq kim?.. Sol sátte ustazynyń kózine kózi túıisti. Ustazy kúlimsirep ezý tartty. Júsip basyn tómen ıdi. Bul paraqtardy ustazy tastap ketse kerek. Sebebi, Júsiptiń Aıaýlymǵa qaraǵan «ury nazarynyń» talaıdan bergi kýágeri edi. Jazý da –ustazynyń jazýyna uqsaıdy. Júsip qyzaryp ketti. Aıaýlymǵa degen sezimin aıtýdan taǵy da bas tartty.

Arada bir apta ótti...

Synyptyń ishin gý-gý áńgime kezip ketti. «Aıaýlymmen birge mektepke kelip júrgen balany kórdińder ma? «Úndemegennen úıdeı...» degen osy bolar. Súıiktisi, ǵashyǵy bar bop shyqty!». Júsiptiń tóbesinen jaı túskendeı boldy. Aıaýlymnyń oǵan jar bola almaıtynyn túsindi. Saly sýǵa ketti. Qııal qusy qolǵa qonbastaı ushyp ketti. Aıaýlymnan endi kúder úzýden basqa shara joq.

Kelesi kúni kitabynyń arasynan taǵy bir jazýy bar qaǵaz shyqty. Bul jolǵysy Quran aıaty edi...

«Muny estigende er jáne áıel múmınder dindesteri úshin qaıyr oılap: «Bul bir ap-anyq ósek», – deýleri kerek emes pe edi?» (Nur súresi, 12-aıat).

Bul aıat Júsipti tereń oıǵa súńgitti. Buny qalaı túsinse bolady?.. Júsiptiń oıyna birden Aıaýlym keldi... Jáne keshegi gý-gý áńgimeler!..

Mekteptiń shyǵa berisinde keshegi bala taǵy da Aıaýlymdy kútip tur. Muny Júsip syrttan baqylaýda. Aıaýlym álgi balaǵa jaqyndap keldi de: «Aǵajan, sál kúte turasyz ba? Synypta kitabymdy umytyp ketippin», – dedi de mektepke qaıta kirip ketti...

Aǵajan?.. Demek, súıiktisi dep júrgenderi Aıaýlymnyń aǵasy bop shyqty ǵoı. Júsiptiń sanasynda Quran aıaty jańǵyrdy... Jaman oıǵa boı aldyryp, kúmánnan kúnáǵa barǵany úshin ishteı táýbe etti.

Odan keıin de Júsip ara-tura kitabynyń arasynan aıat-hadıs jazylǵan qaǵazdar taýyp júrdi... Bul úshin ózin ustazyna boryshtar sanaıtyn... Sebebi, ylǵı shalys basatyn sátterde eskertetin.

Arada taǵy da bir aı ótti.

Synypty bir muń basqan edi. Sebebi, Júsipti ákesi qala syrtyndaǵy bir medrese beretin boldy. Sondyqtan búgin Júsiptiń bul mekteptegi sońǵy kúni. Mektepten ketkenine emes, Aıalýymdy endi kóre almaıtynyna qaıǵyly edi.

Júsip ilim úırenýdiń ǵashyqtyqtan da mártebeli ekenin áli sezine qoımaǵan bolatyn. Sebebi, tula boıyn shyrmap alǵan ǵashyqtyq sezim buǵan mursat ta bermegen edi. Tipti, ákesine de ishteı ashýly. Medresege de barǵysy joq...

Bárimen qosh aıtysty... Synyptan shyǵý úshin jınala bastady. Kitaptaryn sómkesine sala bergeni sol edi taǵy bir japyraq qaǵazǵa kózi tústi. Bul joly myna aıatty oqydy:

«Sender jaqtyrmaǵan isteriń sender úshin qaıyrly bolýy múmkin, al qaıyrly dep bilgen isteriń zııandy bop shyǵýy múmkin. Neniń paıdaly, neniń paıdasyz ekenin sender bilmeısińder, Alla biledi!» (Baqara súresi, 216-aıat).

Bul aıat Júsipti sabasyna túsirdi. Iá, munda da bir qaıyr bar edi... Jasqa toly janaryn eshkimge kórsetpesten júzin tómen salyp Júsip synyptan shyǵyp ketti.  

Júsiptiń qala syrtyndaǵy medresedegi ómiri bastaldy. Ustazdary alǵashqy kúnnen bastap-aq Júsiptiń ádeptiligi men úlkenderge degen qurmetine súısingen edi.

Árkim oǵan bolashaǵynan úmit kúttiretin oqýshy, bolashaqtyń úlken ustazy retinde qaraıtyn. Al Júsiptiń ishi alaı-dúleı edi. Aıaýlymnan aırylyp qalý oǵan ońaıǵa soqpady. Biraq, qaıtse de tózýi kerek. Álbette, Allanyń bir bilgeni bar.

Arada bes jyl da óte shyqty.

Ustazy Júsipti ózine shaqyrdy...

Júsip! Sen osy ýaqytqa deıin kórgen eń ozat shákirtimsiń! Birneshe aıdan keıin ilim aıdynyna qanat qaqqaly otyrsyń. Úılenetin shaǵyń da keldi... Bizdiń bir aǵamyzdyń qyzy bar edi. Quran kýrsynda ustaz. Sol qyzdy saǵan laıyq dep bildik. Buǵan ne dersiń?..

Júsip Aıaýlymnan basqasyn qııalyna da alyp kórgen emes edi... Biraq, Aıaýlymy buny kútsin be, bálkim baıaǵyda turmys quryp ketken bolar... Júsiptiń ustazdaryna degen jibekteı jumsaq kóńili sózin jerge tastatqyzýǵa jol bermedi:

– Siz ne deseńiz, solaı bolsyn, ustazym! Ata-anama bir eskerteıin... – dedi Júsip.

Ata-anasy buǵan razylyqtaryn tanytyp, barlyǵy qyzdyń qolyn suraýǵa bardy... Bir jaǵy Júsiptiń júregi qan jylaýda edi. Úılenetin qyzdy súıe almasa, onyń haqyn júktegen bolady ǵoı. Osyny oılap, ishin ıt tyrnaǵandaı boldy...

Sóz alysyp, tanysyp-biliskennen keıin kezek qyzdyń kofe usyný kádesine keldi. Bólmege aıdaı nuryn tógip bir sulý kirdi... Júsiptiń Aıaýlymdy qııaldaǵany sonsha, kelgen qyz da onyń kózine Aıaýlym bop kórindi...

Joq, joq..! Aıaýlym bop kóringen joq... Bul... Aıaýlymnyń naq ózi edi...

– Myna sáıkestikti kórmeısiń be?.. Iá, Rabbym! – dedi Júsip. – Demek, Aıaýlym mektepti bitirip, ustaz bolǵan eken ǵoı...

Júsip óz-ózin áreń ustap otyr. Bir orynda baıyz tabar emes. Ózine usynylǵan kofeni alarda qoly dirildep óz-ózine ıe bolar emes. Kofeni tabaqtan kótere berip edi, astynan tildeı bir qaǵaz kórdi. Aıaýlymnyń júzine qarady. Aıaýlym da júzin kótermesten basymen «Al!» degendeı ısharat qyldy.

Qaǵazdy ýysyna qysyp, kofesin bitire salyp, tysqa shyǵyp kelýge ruqsat surady. Bólmeden shyǵar-shyqpas ýysyndaǵy qaǵazdy ashty... Mektepte kitaptarynyń arasynan shyǵatyn qaǵazdaǵy jazýdan aýmaıtyn jazýmen jazylǵan bir hadıs:

«Bir-birin súıgender úshin nekeden asqan jaqsy nárse joq» (Ibn Májá).

Júsip qaıran qaldy. Tańdanysynda shek joq edi... Barlyq jazýdyń ıesi Aıaýlym bop shyqty. Júsip ańǵaryp qoımasyn dep ylǵı arab tili sabaǵynda jáne muǵalimniń jazýyna uqsatyp jazyp kelgen eken.

Júsip hadısti taǵy bir oqydy... «Bir-birin súıgender...». Demek, Aıaýlym da ony súıgen eken. Mine, qanshama jyldan bergi qaýyshýdyń ýaqyty endi ǵana kelgen eken.

Qyzǵa syrǵa salǵannan keıin toıdyń da kúni kelip jetti... Qarapaıym ǵana toı ótti. Toı bitken soń Júsiptiń qobaljýy tipti artty. Qobaljyǵannan bir jerde tura almady. Qolyn qaltasyna bir salyp, bir alyp turǵanda, qoly qaltasyndaǵy taǵy da bir qaǵazǵa ilikti. Taǵy da bir hadıs:

«Úılenińder, kóbeıińder...» (Báıhakı).

Aıaýlymnyń bul tosyn syılary Júsipti ózine odan saıyn baılaı tústi... Ǵashyqtyǵy barǵan saıyn arta tústi...

Otaý tigildi, shańyraq kóterildi...

Júsip úıdiń ár jerinen ózine arnalǵan aıat pen hadısterdi tabýdy jalǵastyra berdi. Aıaýlym otbasylyq ómirge qatysty, áıeldiń kúıeýi, kúıeýiniń áıeli aldyndaǵy mindeti jaıly, ata-ana qaqysy jaıyndaǵy aıattar men hadısterdi ár jerge, ár buryshqa jazyp qoıa berdi. Jáne bul jazǵandarynyń barlyǵy bastaryna týǵan jaǵdaıǵa týra keletin.

Úsh aıdan keıin...

Júsip shákirtterin oqytyp, medreseden úıine keldi. Syrt kıimin sheship, kıim ilgishke ile bergeni sol edi, taǵy bir qaǵazǵa kózi tústi:

«Sábıdiń ıisi – Jánnattyń ıisi!» (Tabaranı).

Bul «áke bolasyz» degen súıinshi edi... «Ýa, Rabbym!» dep qýanyshtan aıqaılap jiberdi...

Aıaýlym ózgeler sekildi «bala kóterdim» dep estirtýdiń ornyna bul jaqsy habardy da burynǵy ádetinshe hadıspen súıinshiledi. Bul habardan qýanyshy qoınyna syımaı, dereý súıiktisiniń janyna júgirip baryp, mańdaıynan ópti. Súıiktisi endi balasynyń anasy bolmaq...

Bir aı ótken soń...

Uıqydan kózin ashqan Júsip jastyǵynan taǵy bir jazý tapty. Hadıs edi...

«Lázattardy joıatyn, aýyzdyń dámin buzatyn, úmitterdi úzetin ólimdi jıi eske alyńdar» (Ibn Hıbban).

Ne úshin jazdy eken buny Aıaýlym?.. Júsipti dúnıe súıispenshiligine batty dep oılady me eken?..

As úıde tańǵy as ázirlep jatqan súıiktisiniń janyna bardy... Jazýdyń sebebin surady...

Basyn tómen salbyratqan Aıalýymnyń kóńilinen qaıaý kórdi.

– Búgin túsimde seniń o dúnıege attanǵanyńdy kórdim. Sol úshin osy hadısti jazǵym keldi...

– Alańdama, saǵan kesh qol jetkizdim, sondyqtan seni erte tastap ketpeımin, – dedi Júsip...

Bul sózin áıeliniń jubanyshy úshin aıtqan edi... Áıtpese, Aıaýlymnyń bul túsi tóbesine muzdaı sý tógip jibergendeı óne boıyn shymyrlatyp jibergen edi. Tek, sózin ázilge aınaldyryp, munysyn sezdirmedi.

Bir apta ótken soń...

Aıaýlym Quran kýrsynda edi... Júsip bolsa, úıde kitap oqyp otyr. Bir kezde júregine shanshý qadaldy... Tynysy taryldy... Júrek talmasy ustady.

Oqyp otyrǵan kitabynyń arasyndaǵy qaǵazdy qolyna alýǵa tyrysty... Aqyry birneshe mınýttan keıin bul dúnıemen qosh aıtysyp, júrip kete berdi.

Aıaýlym úıge kirip, Júsiptiń óli denesin kóre esinen tandy...

Esin jıyp, egile jylap, jarynyń janyna bardy... Súıiktisine qol tıgize alar emes. Óldi degenge sengisi joq...

Sol kezde qolyndaǵy qaǵazyna kózi tústi.

Hadıs pen onyń astynda bir jazý bar edi...

«Balalǵa jaqsy at qoıý ákeniń mindeti...» (Báıhakı).

Ulym týsa – Júsip, qyzym týsa – Fatıma qoı esimin...»

Júsip ólimge qatysty hadısti oqyǵannan keıin ajaly jaqyndaǵanyn ishteı sezip, osy hadısti jazyp, kitabynyń arasyna daıyndap salyp qoıǵan eken.

Aıaýlym úshin endi Júsip joq edi...

Júsipten aırylǵannan keıin Aıaýlymnyń ata-anasy qansha tórkinine alyp ketemiz dese de, atasy men enesiniń janynan aırylmady. Sebebi, Júsip olardyń jalǵyz ǵana uldary edi.

Aıaýlym ketip qalsa, qaıǵy ústine qaıǵy jamylyp, jyǵylǵanǵa judyryq bolar edi. Onyń ústinde Aıaýlymnyń boıynda nemereleri bar edi.

Alty aı ótken soń...

Júsiptiń uly dúnıe esigin ashty. Týra Júsipteı súıkimdi edi... Atasy nemeresin qushaǵyna aldy... Qulaǵyna azanyn shaqyrdy... Sóıtti de kózi jasqa tolyp, býlyqqan únmen aqyryn ǵana:

Qosh keldiń, ulym...
Qosh keldiń nemerem...
Qosh keldiń ekinshi Júsibim...
Júsibim... – dep ákeden amanat bolǵan esimin berdi...

Shyǵarmanyń túpnusqasynda Júsip – Yusuf, Aıaýlym – Sevgi dep kelgen. Tilge jatyq, kóńilge qonymdy oqylsyn dep osylaı almastyrýdy jón kórdim.

Menzıle Emınoǵlu
Tárjimalaǵan – Saltan SAIRANULY