Qurban aıt – ıgilik pen meıirimdilik merekesi
Qurbandyq – úlken tarıh, ulyq ǵıbadat. Ol sonaý Ibrahım (ǵ.s.) paıǵambar zamanynan bastaý alady. Qurban shalý – paıǵambarlar atasy sanalǵan Ibrahımniń (ǵ.s.) súnneti. Muhammed úmbetine de qurbandyq dástúr mura bolyp jetti. Sebebi, Adam (ǵ.s.) atadan bastap, Alla elshisi Muhammedke (s.ǵ.s.) deıin barlyq paıǵambarlar dini hanıf, ıaǵnı bir Allaǵa qulshylyq dini boldy. Áz paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bul týraly:
الأنبياءُ إخوةٌ لعَلاَتٍ دينُهم واحدٌ وأمهاتُهم شتىَّ
«Paıǵambarlar analary bólek, biraq ákesi bir baýyrlar sekildi», – dep, elshi-paıǵambarlar dini (aqıdasy, senimi) bir, al sharıǵaty zamanyna saı ártúrli bolǵandyǵyn jetkizgen. Sol sebepti Ibrahımniń (ǵ.s.) súnneti bizge de jat emes. Shyn máninde, Ibrahım (ǵ.s.) paıǵambarǵa bizder, musylmandar jaqynyraqpyz. Qasıetti Quran Kárimde:
إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آَمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ
«Aqıqatynda, adamdardan Ibrahımge saı, eń jaqyny – oǵan ergender ári osy paıǵambar (Muhammed) jáne ımandylar (musylmandar). Al, Alla – ımandylardyń Qamqorshysy», – dep baıandalǵan (Álı Imran súresi, 68-aıat).
JAN MÁN TÁN TAZALYǴYNYŃ ÚILESIMI
Zúlhıdjá aıynyń 9-y – Arapa. Bul kúndi qajylar arapa jazyǵynda kún batqansha qulshylyq etýmen jáne duǵa-tilek jasaýmen ótkizedi. Al, qajylyqqa shyqpaǵan musylmandarǵa arapa kúni oraza tutýy – súnnet. Ábý Qatada (r.a.):
صوم يومَ عرفةَ يُكَفِّرُ سنتَيْنِ ماضية و مستقبلة...
«Arapa kúniniń orazasy ótken jáne keler jyldardyń kúnálaryna káfárat bolady...[1]» – dep rıýaıat etken.
Bul hadısten arapa orazasy ótken jyl jasalǵan qate-kemshilikterdiń keshirilýine sebepshi bolatynyn aıqyn ańǵaramyz. Sonymen qatar, aýyz bekitken pende men onyń keler jyldyń qate-kemshilikteri arasynda tosqaýyl bolady degendi bildiredi. Bara bın Azıb (r.a.):
إنّ أوّلَ ما نبْدَأُ به في يومِنا هذا أنْ نُصَلّيَ ثمّ نرْجعَ فننْحرَ فمَنْ فعل ذلك فقدْ أصابَ سُنَّتَنا و من ذبح قبْلُ فإنما هو لحمٌ قدَّمه لإهله ليس مِنَ النُسُك في شيء.
«Bul kúni biz eń áýeli namaz oqýdan bastaımyz. Sosyn (úıge) qaıtyp, qurbandyq shalamyz. Kimde-kim osylaı etse, bizdiń súnnetimizge saı amal etkeni. Al, kimde-kim (namazdan) aldyn qurbandyq shalsa, ol bala-shaǵasyna arnap soıǵan mal eti bolyp, qulshylyqqa (qurbandyqqa) jatpaıdy», – degen rıýaıat jetkizgen.
Demek, Qurban aıtty, ıaǵnı mereke kúnin eń áýeli aıt namazyn oqýmen bastaımyz. Aıt namazyn oqý paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) Madına qalasyna kóship barǵan jyly ýájip etilgen. Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) kómekshisi Ánastan (r.a.) mynadaı rıýaıat jetkizilgen: «Paıǵambar Madınaǵa kelgende qala turǵyndarynyń oıyn-saýyq quratyn eki kúni bolatyn. Paıǵambar (s.ǵ.s.): «Bul qandaı kúnder?» – dep suraǵanda, madınalyqtar: «Biz jahılıet (nadandyq) dáýirinde bul kúnderi oıyn-saýyq quratynbyz», – dep jaýap berdi. Buǵan Alla elshisi (s.ǵ.s.): «Rasynda Alla osy eki kúndi, bulardan da qaıyrly (jaqsy) qurbandyq jáne oraza (aıt) kúnderimen aýystyrdy[2]», –degen.
Fakıh bın Sad (r.a.): «Alla elshisi (s.ǵ.s.) oraza, qurban aıt jáne arapa kúnderi ǵusyl quıynatyn[3]», – dese, al Hasan bın Álı (r.a.): «Bizge Alla elshisi (s.ǵ.s.) aıt kúni eń jaqsy ıissýdy sebýdi buıyrǵan edi[4]», – deıdi. Bul hadıster kúlli musylmandy aıt kúnderi jan men tán tazalyǵynyń úılesimdi bolýyna úndeıdi. Óıtkeni, bul – mereke kúni. Meıramnyń nyshany sezilip turýy tıis.
Adam qurbandyqty óz qolymen baýyzdaǵany abzal. Óıtkeni, bul – qulshylyq amal. Sondyqtan qurbandyq ǵıbadatyn kisi ózi oryndaǵany jaqsy.
Jabır (r.a.) mynadaı rıýaıat jetkizgen: «Men Qurban aıt kúni paıǵambarmen (s.ǵ.s.) birge boldym. Ol kisi (qurban aıt) qutpasyn aıtyp bolǵan soń, minberden tústi. Onyń aldyna bir qoshqar ákelindi. Paıǵambar maldy óz qolymen baýyzdap: «Bısmıllahı, Allahý Akbar! Bul meniń jáne meniń úmbetimnen qurbandyq ete almaǵandardyń atynan», – dep qurban shaldy[5]».
Mal baýyzdaı almaǵan jaǵdaıda qasapshynyń janynda turyp, óz kózimen kórgeni durys. Sebebi, paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) qyzy Fatımaǵa (r.a.):
قومي فاشْهَدِي أَضْحِيَّتِكِ فإنه يُغْفَرُ لَكِ بأَوَّلِ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِها كلُّ ذَنْبٍ.
«Qurbandyǵyńa kýá bol. Óıtkeni, qurbandyqtyń eń alǵash tamǵan qanymen barlyq qate-kemshilik keshiriledi[6]», – degen eken.
Qurbandyqqa túıe, sıyr jáne qoı (eshki de) jaraıdy. Budan basqa mal túrleri qurbandyqqa jaraıtyndyǵy jaıly paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.) jáne sahabalardan (r.a.) jetken habar joq. Qurbandyqqa jaraıtyn maldyń sıpaty jaıly Bara bın Azıb (r.a.): «Alla elshisi (s.ǵ.s.) bizdiń aramyzda turyp...:
أربعٌ لا تجوزُ في الأضاحي: العوراءُ بيِّنٌ عَوَرُها, و المَريضَةُ بيِّنٌ مَرَضُها, و العرْجاءُ بيِّنٌ ظَلْعُها, و الكسيرُ التي لا تُنْقَى
«Tórt nárse qurbandyqqa jaramaıdy: soqyrlyǵy anyq málim soqyr mal, aýrý ekeni anyq kórinip turǵan mal, aqsaq-toqsaq mal jáne jilik maıy tym az aryq mal[7]», – degen eken.
QURBAN AIT – MAL SOIý NAÝQANY EMES
Aıt kúnderi musylman balasy jurtpen birgen qurbandyq shalyp, saýap alýǵa nıet etip jatady. Qazan asyp, merekelik dastarhan jaıyp, aıttyq bergisi keledi. Alaıda, mal bazarda qurbandyqqa shalynatyn túlik túriniń baǵasy qymbattap ketetin jaǵdaı jıi kezdesedi.
Qurbandyq – mal soıý naýqandyq sharasy emes. Bul – halyqtyń yntymaǵyn nyǵaıtyp, eldiń aýyzbirshiligin kúsheıte túsetin aıtýly mereke. Bul – Alla Taǵalanyń bizge tartý etken merekesi.
Musylman balasynyń qulshylyq amaldary jamaǵatpen jáne aýyzbirshilikpen atqarylady. Qurban aıt sonyń úlken aıǵaǵy. Bul mereke ısi musylmannyń birligi men berekesin taǵy da pash ete túsedi. «Birlik bar jerde tirlik bar» degendeı, yntymaǵy jarasqan eldiń almaıtyn asýy bolmaıdy. «Bólingendi bóri jeıdi» degen qaǵıdaǵa tars bekingen halqymyz adamdar arasyndaǵy alaýyzdyqqa jol bermeýdi ósıet etken. Biz «áhlı súnna ýal jamaǵat», ıaǵnı paıǵambarymyzdyń jáne sahabalardyń (kópshiliktiń) jolyn ustanýshy úmbetpiz. Qajylyq, qurbandyq, jamaǵatpen oqylatyn namazdar, t.b. ıgi amaldar musylmandardy birlikke tárbıeleıdi. Ábý Zarr (r.a.) rıýaıat etken ósıetti sózinde paıǵambarymyz (s.ǵ.s.):
مَنْ فارقَ الجماعةَ قِيدَ شبرٍ فقد خَلَعَ ربقة الإسلام مِن عنقه
«Kimde-kim kópshilikten bir súıemdeı bolsa da ajyrasa, moınyndaǵy Islam jibin sheship tastaǵany[8]», – dep, kópshilikpen bolýdyń mańyzdylyǵyn aıtqan. Asyl dinnen qýat alǵan halqymyz: «Kóppen kórgen uly toı», – dep, urpaqty uıymshyldyqqa tárbıelegen.
Musylmanshylyq – adam qalasa isteıtin, nápsige aýyr kelse, tastaı salatyn saýdagerdiń zaty emes. Musylman degen atyna jarasa din ámirin tolyǵymen moıyndap, shamasy kelgenshe oryndaý shart. Hazireti Omar (r.a.) hutpa oqyp turyp, sóziniń arasynda Alla elshisiniń (s.ǵ.s.):
...عليكم بالجماعة و إيّاكم و الفرقةَ فإنّ الشيطان مع الواحد و هو من الاثنين أبعد, مَنْ أراد بحبوحةَ الجنةِ فليلزمْ الجماعةَ...
«...Jamaǵatpen bolyńdar! Bólinýden saqtanyńdar! Álbette shaıtan jalǵyz júrgenmen birge, shaıtan ekeýden alshaqtaý júredi. Kimde-kim jánnattyń tórin qalasa, jamaǵattan ajyramasyn...[9]», – degen sózin minberde turyp qadap aıtqan.
«Meniń úmbetim adasýshylyqqa bas qospaıdy»
Qurban aıt aǵaıyn arasyn jaqyndata túsetin, kórshilerdi, syrqaý adamdardy zııarat etýge, keshirimshil bolýǵa shaqyratyn, birlik pen berekege bastaıtyn múbárak mereke. Áz paıǵambar Muhammed (s.ǵ.s.):
إن أمتي لا تجتمع على ضلالة . فإذا رأيتم اختلافا فعليكم بالسواد الأعظم
«Aqıqatynda, meniń úmbetim adasýshylyqqa bas qospaıdy. Eger qarama-qaıshylyq baıqasańdar, qaraqurym halyqpen birge bolyńdar[10]», – degen sózi birligimizge bekem bolýǵa shaqyrady.
Qurmetti baýyrlar! Kele jatqan qurban aıt múbárak bolsyn!
Alla Taǵala birlik pen tatýlyqty basty tiregi etken halqymyzdy aıttan aıtqa, qulshylyq-ǵıbadatpen, molshylyq-berekette jete berýge jazsyn! Táýelsiz elimizdiń egemendigi baıandy, muratymyz asyl, duǵamyz qabyl bolǵaı!
[1] Ahmed, Nasaı
[2] Ábý Daýd
[3] Ibn Maja
[4] Mýstadrak
[5] Ábý Daýd, Tırmızı
[6] Baıhaqı
[7] Ábý Daýd, Nasaı
[8] Mýstadrak
[9] Týhfat Ahýazı
[10] Tabaranı
