RÝHANI JÚREK

Hákim Abaı aıtpaqshy: «Adamnyń júrekten aıaýly jeri joq». Óıtkeni: qasıetti Quranda jazylǵanyndaı, adamshylyqtyń negizi – ar men ımanda, al ımannyń orny – júrek. Sondyqtan keıde «kókirek» degen atpen atalatyn, adamnyń jan-dúnıesin, ishki álemin bildiretin  (rýhanı) Júrek – asyl dinimizdiń basty uǵymy, adamshylyqtyń negizi. Týra Joldyń qaınary da Júrek háline táýeldi ekendigi Quran aıatynda bylaı aıtylady: «…Alla senderge ımandy jaqsy kórsetip, ony júrekterińde zeınettedi. Sondaı-aq, senderge qarsylyqty, buzaqylyqty jáne bas tartýdy jek kórsetti. Mine, solar – týra joldaǵylar» («Hýjýrat» súresi, 7-aıat). Turmys-tirshiligi men dúnıetanymy haq din Islammen bite qaınasyp ketken qazaq úshin «júrek» degen sóz, onyń rýhanı maǵynasy – tańsyq emes. Kez kelgen qazaq «júrek» degende – qan aıdaıtyn kesek etti emes, ar men ımannyń mekeni bolǵan, ishki jan-dúnıeniń balamasy bolǵan rýhanı júrekti túsinedi. Halqymyzdyń sóz qoldanysyndaǵy «taza júrek», «aqjúrek», «qarajúrek», «tasjúrek» sekildi tirkester men uǵymdar – sózimizge dálel. Aqyretke deıin ózgermeıtin Allanyń Sózi qasıetti Quranda júrek «qalb» degen sózben beriledi. «Qalb» sóziniń bir maǵynasy – «aınalyp turýshy, qubylyp turýshy» degendi bildiredi eken. Iaǵnı, júrek – áserlengish, sezimtal, sol sebepti aýytqyp turýshy rýhanı múshe. Ardaqty paıǵambarymyz Muhammedtiń (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) hadısterinde bylaı delinedi: «Júrek árkez qubylyp turatyndyǵy úshin «qalb» dep atalyndy. Shyn máninde, júrektiń mysaly taldyń túbinde turaqtaǵan qustyń qaýyrsyny sııaqty. Jel ony ishin syrtyna qaratyp aýdaryp turady»; «Shynynda adam balasy júreginiń qubylýy qatty qaınaǵan qazandaǵy nárseniń aýdarylyp-tóńkerilýinen de tezirek» (Ahmad jetkizgen). Ǵalymdar: «Júrekti bir ydys retinde elestetýge bolady. Ol ydysqa qandaı zat quısań, sol zatty saqtaıdy jáne tek sol zatty ǵana qaıta bere alady», – deıdi. Máselen: ımanmen, bilimmen, meıirimmen, taǵy basqa da jaqsy qasıettermen bezendirilgen júrekten izgilik pen jaqsylyq taraıdy. Kerisinshe, kúmánmen, nadandyqpen, dúnıequmarlyq pen qatygezdik sekildi jamandyqtarmen toltyrylǵan aýrý júrekten jıirkenishti nárseler ǵana taramaq. Iaǵnı adamnyń jaqsy nemese jaman bolýy – júrektiń jaǵdaıyna táýeldi. Sol sebepti, súıikti Paıǵambarymyz (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) aıtqanyndaı, Jaratqan Iemizdiń nazary túsetin júrektiń saýlyǵy men tazalyǵyn ýaıymdaý – musylman úshin eń basty másele: «Alla Taǵala sizderdiń syrtqy beınelerińizge jáne dúnıe-múlikterińizge qaramaıdy. Alaıda, júrekterińizge jáne amaldaryńyzǵa qaraıdy» (Mýslım jetkizgen). Júrektiń adam bolmysyndaǵy orny týraly ataqty sahaba Ábý Hýraıra (Ol kisige Alla razy bolsyn!) bylaı deıdi: «Júrek – patsha, dene aǵzalary – onyń áskeri. Patsha jaqsy bolsa, áskeri de qýatty keledi. Eger patsha jaman bolsa, áskeri de kesapat bolady». Júrek – sana men sezimniń patshasy bolǵandyqtan, ıaǵnı adamnyń búkil áreket-amalyn baǵyttaýshy ortalyq bolǵandyqtan, ony taza saqtaý – eki dúnıe baqytynyń kilti

 Pendeniń maqsaty – Jaratýshy dúnıege keltirgen kezdegi pák júregin synaq áleminde kezdeser dúnıe men pendeshilik kirinen aman saqtap, taza kúıinde alyp shyǵý; Alla Taǵalanyń aldyna taza júrekpen barý:

«…Ol kúni mal da, balalar da paıda bermeıdi. Kim Allaǵa taza júrekpen kelse ǵana –  paıda beredi (jeńiske jetedi).» («Shuǵara» súresi, 87-89-aıattar.)  

Deneniń aýyrǵany sekildi adamnyń rýhanı júregi de aýrýǵa shaldyǵady. Hadıste: «Shyndyǵynda, pende kúná jasaǵanda, onyń júregine bir qara daq túsedi. Eger ol táýbe qylsa, kúnáni tastasa jáne ózin sókse, onda onyń júregi tazarady. Al eger ol táýbege kelmeı taǵy kúná jasasa, júregi tutasymen qaraıyp ketkenshe daq úlkeıe beredi. «Joq! Kerisinshe, olardyń júrekterin istegen qylyqtarynyń taty basty» degen aıattaǵy aıtylǵan «tat» – dál osy daq», – delinedi (Tırmızı men Nasaı jetkizgen).

Júregimiz Qurannan habarsyz bolsa – nadandyq dertine, kúmán men kúdik dertine urynsa, Alla Taǵalanyń joldaýyn estı tura, mán bermegen pende – nemquraıdylyq pen tákapparlyq dertine ushyraıdy. Al nápsisiniń jeteginde ketken pende – nápsiqumarlyq, maqtanshaqtyq, kórealmaýshylyq sııaqty qaýipti derttermen joldas bolady.

Ázázil shaıtannyń azǵyrýy men nápsiniń jamandyǵynan kúnáǵa batyp qaraıǵan, aqyry aýrýǵa shaldyqqan júrekti der kezinde emdemese, onyń aqyry qasiretke aparady: ondaı júrek – jaqsy men jamandy aıyrýdan, aqıqatty kórýden ajyrap, kórsoqyrǵa aınalady. Soqyr bolǵan júrek óziniń ıesin týra joldan, ımannan adastyryp, ony kúpirlikke aparady, tipti ony aıýannan tómen dárejege túsirip jiberedi.

Bul jaıly Quran aıatynda anyq aıtylǵan: «…Negizinen, kózderi – soqyr emes, biraq kókirekterindegi júrekteri – soqyr» («Haj» súresi, 46-aıat). Júrektiń soqyr bola bastaǵanynyń belgisi – adamnyń nápsi qalaýlaryna ilesip, dúnıequmarlyqqa salyna bastaýy; qaıdan kelip, ne úshin ómir súrip, qaıda ketip bara jatqanyn oılamaýy.

Ǵalymdar: «Júrek dýshar bolatyn dertterdiń eń qaterlisi – onyń tasqa aınalýy, ıaǵnı tasjúrektik», – deıdi. Negizinen, Aqıqattan habardar bola tura, qasarysý men tákapparlyq sebebinen jazaǵa ushyrap, aqyl-parasattan ajyraǵan, Alla Taǵalanyń qudiretin tanymaǵan sormańdaı pendelerdiń jaıy Quranda bylaı aıtylady:

«…Sodan keıin júrekteriń qataıyp, tastaı nemese odan da qattyraq boldy. Shyndyǵynda, tastar jarylyp, odan ózender aǵady. Keı tastar qaq bólinip, odan sý shyǵady. Keı tastar Alladan qorqyp qulaıdy. Alla – istegenderińnen ǵapyl emes» («Baqara» súresi, 74-aıat).

Kúná ústine kúná jamap, aqyry qaraıyp ketken, qataıǵan júrektiń ıesi – ar-uıattan ajyrap, aqyldan alystap, aıýanı keıipke túsedi. Ondaı beıbaq, tipti, odan da tómen dárejege quldyrap, aıýan istemeıtin isterdi qınalmastan isteıtin bolady. Qudaıyn umytyp, qasıetin joǵaltqan quldyń tiri júrip ólikke aınalatyny jóninde paıǵambarymyz Muhammed (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) «Alla Taǵalany eske alýshy men eske almaýshynyń aıyrmashylyǵy – tiri men óli sekildi» dep aıtyp ketken. Qazaq mundaı, táni tiri bolǵanymen, júregi ólgen beıbaqtardy «tiri ólik» dep ataǵan.

Joqtan bar qylǵan Meıirimdi de Qudiretti Iesin tanyǵan, tanyǵandyqtan súıe bilgen jáne ózi de Jaratýshysynyń súıispenshiligine laıyq bolý úshin qulshylyq jasap, nápsisin tárbıelep, minez-qulqyn jaqsartqan qul – taza júrektiń ıesi bolady.

Al minez-qulyqtyń jaqsarýy – júrek ornyǵyp, kóńil tynshyǵanda, ıaǵnı ómirińniń máni men maǵynasyn túsingende ǵana júzege asady; basqasha aıtsaq, ıman keltirip, Jaratýshyńdy tanyǵanda ǵana múmkin bolady. Bul jóninde Alla Taǵala bylaı deıdi:

«Olar ıman keltirdi jáne kóńilderi Allany eske alý arqyly jaı tabady. Esterińde bolsyn: Allany eske alýmen júrekter ornyǵady!» («Raǵyd» súresi, 28-aıat.)  

Aqıqatynda, adamdy Adam qylyp turǵan – onyń rýhy nemese jan-dúnıesi. Sol sebepti jan-dúnıeniń balamasy retinde aıtylatyn Júrektiń jaǵdaıy – sol adamnyń jaı-kúıin, ishki hálin aıqyndap beretin negiz. Qazaq dúnıetanymynyń shyńy ispettes Abaı hákim de: ««Alla» degen sóz – jeńil, Allaǵa aýyz – jol emes. Yntaly júrek, shyn kóńil, Ózgesi Haqqa qol emes» – dep túıindeıdi. «Rabbymyz, bizdi týra jolǵa salǵannan keıin, júregimizdi aýytqyta kórmesin, yntaly júrektiń ıesi qylsyn!» dep tileımiz.

 Alǵadaı ÁBILǴAZYULY