Sáláfıler qandaı tarmaqtarǵa bólingen?
Sáláfıler qandaı tarmaqtarǵa bólingen jáne olardyń bir-birinen qandaı aıyrmashylyqtary bar? Qazirgi tańda álemdi psevdosáláfı-ýahhabı toptartyń tarmaqtary óte kóp. Solardyń ishinen keıbir belgili tarmaqtaryna toqatala keteıik.
MADHALITTER
Madhalıtter – Rabı ıbn Hadı ál-Madhalıdiń (1932 j. dúnıege kelgen) kózqarastaryn ustanǵan mádınalyq sáláfılerge berilgen ataý. Taıaý Shyǵysta qalyptasqan jaǵdaıǵa oraı, 1991 jyly Saýd Arabııa terrıtorııasyna Amerıka áskerlerin kirgizýge baılanysty máselede el ǵalymdarynyń pikiri ekige jarylyp, bir top ásker kirgizýdi kúpirlik dep tapqan. Tegi Efıopııalyq Muhammed Aman ál-Jamı ókimettiń ustanymyn qoldap, qarsy shyqqandardy harıjıtter dep jarııalaǵan. Bul sol kezdegi bılikke unap, Saýdııada jamııa degen top paıda boldy. Keıin onyń pikirlerin Rabı ál-Madhalı jalǵastyrdy. Mamandardyń aıtýynsha, Rabı ál-Madhalıdiń ustanymdary «Musylman baýyrlar» jáne Sáıd Qutyptyń kózqarasyna reaktsııa retinde paıda bolǵan. Kezinde onyń ózi jıyrma jylǵa jýyq «musylman baýyrlardyń» arasynda júrgen. Ol Sáıd Qutyptyń ádiletsiz basshyǵa qarsy shyǵý kerek degen ustanymyna qarsy shyqqan. Osylaısha «musylman baýyrlar» men Qutypty árdaıym kinálap, oǵan qatysty arnaıy eńbek te jazǵan. Ózderine unamaǵan sýrýrıtterdi kóbine «ıhýan», «qutypshyldar» nemese harıjıtter dep jaǵymsyz ataýlarmen atap, ózderin aq qylyp kórsetkisi keledi.
Olardyń negizgi ustanymdary qandaı jaǵdaıda da memleket basshysyna baǵyný bolǵandyqtan Taıaý Shyǵys elderindegi dıktatorlyq rejımdegi bılik basyndaǵylarǵa unap, birqatar elderde radıkaldy toptarǵa qarsy kúsh retinde qoldaý tapqan. Keıin bul qozǵalys kóptegen arab elderinde keń taraldy.
Árıne, olar ózderin madhalıt dep atamaıdy jáne olaı ataýdy din dushpandary ádeıi oılap tapqan deıdi. Alaıda olardyń sheıhtarynyń bári Rabı ál-Madhalıdiń kózqarastaryn negiz etip alady. Olar taqlıd jasaýdy durys dep sanamaıdy. Biraq óz sheıhtaryn taqlıd jasaýdy ersi dep qabyldamaıdy. Ózderin ǵana naǵyz sáláfı jáne áhlı sýnna ýál jamaǵat jolyndamyz dep, ózgelerdi qaralaýǵa kúsh salady.
Madhalıtter qazirgi musylmandardyń negizgi problemasy taýhıd ýlýhııany burmalaýda dep sanaıdy. Sondyqtan ıslamdy barlyq jańalyq (bıdǵat) ataýlydan tazartý kerek deıdi. Olar tek mázhab ustanýshylardy ǵana emes, ózge sáláfılerdi de óte qatań synaıdy. Sondyqtan da olar kóbine sáláfı tákpirshilder arasynda bedelge ıe. Eń jaqsy kóretin taqyryptary bıdǵat. Olar bıdǵatty jaqsy jaman dep bólip jatpaıdy. Jıhad jaıly ustanymdary baısaldy retinde tanylǵanymen 2000 jyly musylmdardy Indonezııadaǵy qarýly qaqtyǵysqa qatysýǵa shaqyrýy arqyly ustanymdarynda qaıshylyqqa túsken kezderi de joq emes. Demek, qalyptasqan saıası jaǵdaıǵa baılanysty ustanymdaryn kez kelgen sátte ózgertýi múmkin.
Sheıhtary: ıbn Taımııa, ıbn Qaıım, Muhammed ıbn Abdýlýahhab, Abdýlazız Ibn Baz, Muhammed ıbn Salıh al-Ýsáımın, Salıh al-Faýzan, Nasrýddın ál-Álbanı, Abdýlmýhsın ıbn Badr ál-Abbad, Rabı ıbn Hadı al-Madhalı (SAK), Iasır Býrhamı (Egıpet), Mýqbıl ál-Ýadıı (Iemen), Muhammed Aman al-Jamı, Falıh al-Harbı, Farıd al-Malıkı, Tarahıb Daýsarı, Abdýllatıf Bashamıl, Abdýlazız ál-Asqar jáne t.b.;
Orystildiler: Ábý Muhammed Rınat Zeınýlın, Abý Salıh Náıl Zeınýlın, Abý Marııam Nazratýlla (ulty tájik, Saýd Arabııasynda), Abý Iahıa Krymskıı jáne t.b.; Qazaqstandyq ustazdary: Toırjan Ibragımov, Oktam, Dilmurat jáne t.b. Professor A. Mýmınov, olardyń negizgi maqsattarynyń resmı dinı basqarmaǵa ený ekenin atap kórsetedi.
Bulardy qanshalyqty baısaldy degenińizben tarıhta iz qaldyrǵan ýahhabızmniń negizin qalaýshy Mýhammed Abdýlýahhabtyń tózimsizdigi men bılikke qarsy ustanymyn eske alsaq, munyń konspıratıvti ustanym ekenin kóremiz. Olardyń el prezıdenti bılgin moıyndap, Qazaqstandaǵy musylmandardyń qara shańyraǵy, QMDB-ny moıyndamaı, eldi ımamdarǵa qarsy qoıýlary osynyń kórsetkishi bolyp tabylady. Olar ınternet resýrstaryn óte tıimdi paıdalanady. Kóptegen saıttary belsendi jumys jasaıdy.
Ókinishke qaraı, olar bılikke qarsy shyqpaıdy degen qate paıym nátıjesinde elimizde keıbir ortalarda ózge sáláfılerge qarsy osy toptaǵylardy qoldaý kerek degen ustanymnyń bar ekenin de aıta ketý kerek. Bul – qate ustanym. Ózge ýahhabıler sekildi olar da qazaqtyń salt-dástúrleriniń mánine durys úńilip jatpastan, bıdǵat, shırk dep musylmanshylyqpen astasyp jatqan dástúrlerimizge bilmestikpen qarsy shyǵyp, tózimsizdikterimen de erekshelenedi. Olar namaz oqymaıtyndardy ashyq túrde kápir demegenimen, musylman retinde de sanamaıdy.
SÝRÝRITTER
Al sýrýrıtterge kelsek, olar – Saýdııa memleketiniń elge Amerıka áskerlerin kirgizý sheshimine qarsy shyǵyp, sol kezdegi bılikti kúpirlikpen aıyptaǵan mádınalyq sáláfı jamaǵat. Olardyń basshysy Sırııalyq Muhammed ás-Sýrýrı. Álbanı olarǵa osy sýrýrıtter degen ataýdy berip, úmbettiń harıjıtteri dep ataǵan.
Muhammed ás-Sýrýrı 50-60 jyldary «musylman baýyrlar» uıymynyń belsendi múshesi bolǵan. Sáıd Qutyptyń ádiletsiz basshyǵa qarsy shyǵý kerek degen ıdeıalaryn jalǵastyrýmen qatar, sol kezdegi ıhýandardy dástúrli sýnnıttik baǵytty ustaý jolynda reforma jasaýǵa shaqyrdy. Alaıda sırııalyq ıhýandar (Muhammed ál Bánnanyń izin jalǵastyrýshylar) bir ǵana joldy ustanyp, ózge aǵymdardy jamandaý ıhýandardyń jaǵdaıyn álsiretip, halyqty bılikti qulatýǵa qarsy kóterýge kedergi keltiredi dep sanaıtyn.
1967 jyly Sırııa ókimetiniń ıhýandarmen qaqtyǵysýy nátıjesinde Mýhammed ás-Sýrýr Saýd Arabııasyna qashady. Osynda júrip óz nasıhataryn júrgizedi. Onyń eń belsendi shákirtiniń biri Sálman ál-Aýda, keıin osy saýdııalyq sýrýrıtterdiń lıderine aınalady.
Keıin Rabı ál-Madhalıdiń olardyń ústinen árdaıym bılikke aryzdanyp, sol kezdegi sáláfı ǵalymdarynyń kópshiliginen qoldaý tabýy nátıjesinde Muhammed ás-Sýrýr Ulybrıtanııaǵa qashýǵa májbúr boldy. Mine sondyqtan da madhalıtter men sýrýrıtter bir-birine qastyqpen qarap, bir-birin kinálaýmen keledi. Madhalıtter olardy «qutypshylar, ıhýandar, harıjıtter» deýmen qatar, «tákpirshilder» dep te ataıdy. Ortalyǵy Londondaǵy «Sharq ál-Aýsat» (Taıaý Shyǵys) atty halyqaralyq arab gazeti olardy Ibn Táımııa men Sáıd Qutyp senim negizderiniń qosyndysy dep beınelegen eken.
Negizinen sýrýrıtterge baısaldy dep anyqtama berilgenimen, ásilinde óte tózimsiz keledi. Memleket bıliginiń kápir eldermen qarym qatynas jasamaýy qajet dep sanaıdy. Saýdııalyq sýrýrıtter bes ýaqyt namaz oqymaǵan musylmandy kápirge sanaıdy. Bul top ta Ibn Táımııa men onyń ıdeıalaryn saıasılandyryp jalǵastyrǵan Muhammed Abdýlýahhabtyń kózqarastaryn ustanady. Saýdııalyq sýrýrıtter «Arab kókteminiń» bastalýyna ıdeologııalyq turǵydan daıyndyq júrgizgen belsendilerdiń qatarynan sanalady.
Sýrýrıtterdiń negizgi ıdeologtary retinde Nasyr ál-Omar, Sýlaıman ál-Aýda jáne Aıd ál-Qarnılar atalady. Orystildi sheıhtary: E.Kýlıev, Nadır Abý Halıd, Abý Ýmar Sasıtlınskıı jáne t.b. Qazaqstandyq sheıhtary: Rabbanı, Daryn Múbarov, Dıdar, Ahmad jáne t.b.
Qazaqstanda olardyń birneshe jamaǵattary bar. Olar kezinde alǵash bolyp Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna balamaly dinı qaýymdastyqtar qurǵan. Ózderiniń ámirleri, keńesteri (shýra) bolǵan. Qarjylyq qorlar, bilim berý ortalyqtaryn (qujyra) qurǵan. Olardyń alǵashqy lıderleri ıslam mádenıeti ortalyǵynyń ustazy Muhammed Abdýssamat edi. Sýrýrıtter de madhalıtter de áıgili áhlı súnnet ýál jamaǵattyń aqıdadaǵy ımamdary sanalatyn Imam Áshǵarı men Imam ál Matýrıdıdi adasqan fılosoftar dep ataıdy. Bul – olardyń dindi keń túrde túsinýge qaýqary jetpeıtin kelte túsinikteriniń jemisi.
HADDADILER
«Haddadıler» Iemende ómir súretin Iahııa ál-Hajýrıdiń artynan ilesken salafı jamaǵatqa berilgen ataý. Ál-Hajýrı 1958 jyly Iemenniń Tabýd degen bir aýylynda dúnıege kelgen. Óz elinde bastaýysh bilimin alǵan soń bilimin jalǵastyrý maqsatynda Saýd Arabııasyna ketedi. Sol jaqta júrip, Iemennniń Dámmaj degen qalasynda sabaq beretin, sáláfılik baǵytty ustanatyn Mýqbıl Ibn Hadı jaıly estıdi. Sosyn Iemenge baryp Mýqbılden sodan birqatar ıslam ǵylymdaryn úırenedi. Ustazy qaıtys bolǵan soń Iemenniń Dámmaj qalashyǵyndaǵy «Darýl-hadısti» (Hadıs iliminiń akademııasy) basqardy. «Haddadı» degen ataý Iahııa ál-Hajýrımen dinı ıdealogııalyq pikirleri bir bolyp tabylatyn mysyrlyq Mahmýd ál-Haddad degen kisiniń esimimen baılanystyrylady.
Sáláfılerdiń jańadan paıda bolǵan bul baǵyty TMD elderine sonyń ishinde Qazaqstanda da tarap kele jatyr. TMD-daǵy haddadıtterdiń ýaǵyzshylarynyń biri – Rýslan Abý Ibrahım Tatarstanıdiń aıtýy boıynsha madhalıtter haddadılerdi «haddadıtter, hajýrıtter, bıdǵatshylar, hızbýttar» dep aıyptaıdy eken. Buǵan qatysty áleýmettik jelilerde málimetter kóptep kezdesedi. Árıne Rýslan Abý Ibrahım buny joqqa shyǵarady. Ári onyń aıtýynsha madhalıtter haddadıtterge baıkot jarııalap, olarmen aralaspaıdy jáne olardy namaz oqıtyn oryndarda ımamdyqqa ótkizbeıdi, qatty shettetedi.
Qazirgi tańda Rýslan Abý Ibrahımniń aýdıo lektsııalary ǵalamtor betterinde, sonyń ishinde «ıýtýb» vıdeo kanaly men «http://islam-ittihad.com» degen orystildi saıtynda jarııalanady. Sonymen qatar myna siltemelerden de tabýǵa bolady. Ol Iahııa ál-Hajýrıge qarsy aıtylǵan pikirlerge jaýap retinde arnaıy maqalalar jazyp, haddadılerdi qorǵashtaıdy. Qarańyz: http://darulhadis.ws/chitat-onlajn/stati-chitat-onlajn/otvedenie-somnenij-hadjuri-online/
E. Shoqaevtyń keltirgen málimetine qaraǵanda haddadılerdiń jalpy alǵanda saıası pikirleri madhalıttermen birdeı bolyp keledi. Madhalıtter sııaqty haddadıler de IShIM-di synaıdy. Sondaı-aq, haddadıler sáláfı-ıhýandarǵa óte qatty qarsylyq tanytady. Ári tabdıǵ, ıaǵnı bıdǵatshyǵa shyǵarýda tym shekten shyǵady. Tipti dástúrli dinı baǵyttyń ǵulamalary Imam Ibn Hajardy mysyrlyq Saıd Qýtýptan da qaýipti bıdǵatshy dep eseptegen. Ibn Hajar men áıgili Imam án-Náýáıdiń de kitaptaryn órteý kerek dep sanaıdy.
Iahııa ál-Hajýrıdiń pikiri boıynsha «saılaýda daýys berý Allanyń haq sharıǵatyn joqqa shyǵaratyn demokratııalyq júıe bolyp esepteledi». Buny Rabıǵ ál-Madhalı de aıtqan. Demek madhalıtter men haddadıtter kezkelgen saılaýǵa qatysýdy sharıǵatqa qarsy amal dep biledi.
Alǵashqy kezderi Mýqbıl ıbn Hadı, Ahmad án-Nájmı, Mýhammed ıbn Ábdýlýahhab ál-Banna, Rabı ál-Madhalı, Sálim ál-Hılálı sekildi ǵalymdardyń maqtaýyna ıe bolǵan. Alaıda 2000 jyldardan bastap Rabıǵ ál-Madhalı, Abdýlla ál-Býharı, Ahmad Bazmýl, Ýsama ál-Ýtaıbı sekildi «sáláfı» sheıhtary tarapynan oǵan «aqıqattan aýytqydy, bıdǵatshy boldy» degen sekildi aıyptar taǵyla bastady. Buǵan Hajýrıdiń Paıǵambarymyz óz ıjtıhadymen áreketi etý arqyly qatelikke urynýy múmkin be degen máselede jáne keıbir sahabalardy jáne sáláfılerdiń sheıhtary bolyp tabylatyn Ýsáımın, Ibn Baz, Faýzan t.b. kisilerdi synaýy sebep bolǵan.
Sondaı-aq, Iahııa ál-Hajýrı 2011 jyly Iemenniń Dammadj qalashyǵynda oqyp jatqan stýdentterdi shııt-hýsıtterge qarsy jıhatqa shaqyryp, qarýly qaqtyǵystar uıymdastyrdy dep aıyptaldy. Nátıjede qalashyq birneshe ret hýsıtterdiń qorshaýynda bolǵan. 2014 jyly ál-Hajýrı Dámmajdan ketýge májbúr boldy. Ol Iemenniń astanasy Sanaǵa qonystanyp, ol jerde ártúrli jıyndarda shııtterge qarsy turýǵa shaqyrýyn jalǵastyrdy. ál-Hajýrı Iemendegi «otandyq dıalogty» synap qarsy shyqty. Sebebi, bul dıalogqa Iemendegi evreıler men shııt-rafıdıtter qatysady. Al musylman adam eshqashanda bularmen bir stol basyna otyra almaıdy. Otandyq dıalogke qarsy turatyn haddadılerdiń dinder aralyq dıalogqa da qarsy bolatyndyqtary aıtpasa da túsinikti.
Qazaqstandyqtardyń ishinen ózin Abý Iýsýf 'Abdýrrahman al-Kazahstanı dep ataıtyn azamat ta osy aǵym ókilderin jaqtap kóptegen maqalalar jazyp, túrli aýdarma jumystaryn jarııalaýda. Qarańyz: Kommentarıı sheıha Iahı ıbn 'Alı al-Hadjýrı k slovam sheıha 'allıamy Rabı’a ıbn Hadı al-Madhalı. Sheıh, 'allıama Abý 'Abdýrrahman Iahıa ıbn 'Alı al-Hadjýrı (perevod Abý Iýsýf 'Abdýrrahman al-Kazahstanı) http://bpvideos.net/Downloadfile/7Kk_k_qzRfk/----------.html
Shet eldik keıbir jetekshileri qatarynda Imad ál-Farraj, Muhammed ıbn Ibrahm ál-Mysrı, Muhammed Abdýlalım Álı Madyı, Hısham ıbn Fýad ál-Bııalı, Abdýlla Sýan ál-Ǵamıdı, Abdýlla Járbýǵ t.b. sekildi kisiler atalady
TÁKPIRShILDER NEMESE JIHADShYLAR
Bul toptyń shyǵýyna ótken ǵasyrda 1965 jyly Mysyr elinde «Musylman baýyrlar» uıymynyń ıdeology Sáıd Qutyp pen onyń biraz jaqtastarynyń prezıdent Jamal Ábidnasyrdyń buıryǵy boıynsha ólim jazasyna kesilýinen keıingi túrmelerde oryn alǵan tolqýlar sebep boldy. El basshylyǵy ol tolqýdy basý úshin kúsh qoldandy. Sol kezde adamdardyń birazy, táýbaǵa kelip, el saıasatyn moıyndady, bir toby beıtaraptylyq tanytsa, úshinshi top ókilderi óz ustanymdarynan bas tartpaı, el basshylyǵyn kápir dep jarııalady. Olardyń jetekshisi Álı Ysmaıyl degen kisi boldy. Osylaısha Mysyr túrmelerinde bastalǵan tákpirshildik bertin kele jastar arasynda keń tarap, musylmandar arasynda óris ala bastady. Qazirgi tańda olardyń kópshiligi álemde lańkestik áreketter jasaýmen tanylǵan saıası uymdarǵa aınaldy.
Aty da aıtyp turǵandaı, olardyń negizgi ustanymdary musylmandy kápirge shyǵarý. Olardyń túsiniginde úlken kúná jasaǵan adam – kápir. Úlken kúnálardy istegen, bastan aıaǵyna deıin kúnáǵa batqan adam – kápir. Onyń táýbesi qabyl bolmaıdy. Olar tek qana sharıǵat memleketi bolý kerek dep, ózge barlyq bılik túrlerin múldem moıyndamaıdy. Zaıyrly elderdiń zańdaryn «taǵut zańdary» (tabynatyn put) dep sanaıdy. Olar ózderine qosylmaǵan kez kelgen adamdy kápir deıdi, al qatarynan shyǵyp ketken adamdy mýrtad dep, ony óltirýge úkim beredi.
Olar juma namazdary men jamaǵat namazdary Mekke, Mádıná, Quba men Aqsa meshitinde ǵana oqylsa qabyl bolady dep sanaıdy. Sonymen qatar, onyń ımamy da ózderiniń jamaǵatynan bolýy tıis. Ózderiniń kósemi Shúkrı Mutafany máhdı retinde kóredi.
Olardyń ekinshi negizgi ustanymy – hıjra. Iaǵnı sharıǵatpen basqarylmaıtyn elden kóshý kerek deıdi. Qazaqstan eli olar úshin – kápiristan. Sondyqtan ol jerden kóshý kerek. Olar «át Tákfır ýál hıjra» uıymy retinde atalady. Olar ózderin «Daǵýat jáne hıjrat jamaǵaty» dep ataıdy.
Olardyń kópshilik bóligin dinniń negizderin jaqsy bilmeıtin radıkal jastar quraıdy. Ózderinen basqanyń bárin kápir dep jarııalap, olardyń jany, mal-múlkin ózderine adal sanap, qazirgi tańda kóptegen beıkúná jandardy óltirip, álemge úreı salýda.
2013 jyly tákpirshilerdiń adasqan top ekenin jarııalaǵan QMDB pátýasy shyqsa, 2014 jyly Astana qalasynyń Saryarqa aýdandyq sotynyń sheshimi boıynsha «At-takfır ýal-hıdjra» halyqaralyq uıymy Ekstremıstik dep tanylyp, Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy qyzmetine tyıym salyndy.
Sonymen qatar Egıpettik saıasılanǵan «Aleksandrııalyq sáláfıler» de bizdiń elimizde kezdesedi. Osy tarmaqtardyń da negizgi aqıdalyq ustanymdary birdeı. Tek qana ıdeologııalaryn taratý tásilderi ǵana bólek.
Ózderin sáláfımiz dep ataǵandarymen bir-birin dinnen shyǵýshylyqpen aıyptap, harıjıt dep ataıdy. Madhalıler men sýrýrıler namaz oqymaǵan adamdy birden kápirge shyǵarmaıdy. Áýeli oǵan namazdyń paryzdyǵyn túsindirý kerek, eger sol kezde de namaz oqymaıtyn bolsa, onda kápir bolady deıdi. Túptep kelgende, úsh top ta namaz oqymaǵan adamdy kápirge shyǵarady.
Otaq erekshelikteri – dindi ústirt túsinýleri. Sharıǵatty keń túsine almaǵandyqtan kóbine radıkaldyq áreketterge baryp jatady. Olar óz ustanymdaryna saı kelgen hadısterdi ǵana negizge alyp, ózge hadıster men ǵalymdardyń olardy keń, jan-jaqty túsindirýlerine nazar aýdarmaı, óz sheıhtarynyń aıtqanyn ǵana shyndyq dep qabyldaıdy. Mýjtahıd ımamdarǵa taqlıd jasaý durys emes deı otyryp, óz sheıhtarynyń kózqarastaryna ǵana baǵyný arqyly, mázhab ustanbaý kerek degen ustanymdaryna qaıshy keledi. Alaıda, keıbir ýahhabı toptar ózderin hanbalı mázhabyn ustanýshylarmyz degenimen, Ahmad ıbn Hanbaldyń kóptegen kózqarastaryna qaıshy kelip jatady.
Madhalıtter men sýrýrıtterdi qanshalyqty baısaldy retinde tanytqanmen túptep kelgende olardyń radıkaldanýy ári qaraı terrorıstik áreketterge barýy qıyn sharýa emes. Ony Qazaqstandaǵy tájirıbeden baıqaýǵa bolady.
Jalpylaı alǵanda psevdosáláfılik qozǵalys kóp tarmaqty. Osylaı bolýy da – zańdy qubylys. Nege deseńiz olardyń barlyǵy «sáláfılikti» urandatý arqyly ıslam mádenıeti men órkenıetiniń mańyzdy Elementi sanalatyn mázhab ımamdary men ǵulamalarynyń muralaryn moıyndamaıdy. Sonyń nátıjesinde olar udaıy tarmaqtarǵa bóline beredi. Sondyqtan «sáláfı»-ýahhabılik aǵymdardyń barlyǵynyń elde úgit-nasıhat jasaýlaryna meılinshe tosqaýyl qoıý qajet.
Alaý Ádilbaev,
QMDB naıb múftıi, ıslamtanýshy
