SAÝDA JASAǴAN SAHABALAR
Sol bir qym-qýyt kúnderde adamzattyń asyl tulǵasy Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) paıǵambardyń janynan tabylǵan ári eń alǵash bolyp Islamdy qabyldaǵan dostary sahabalar edi. Alla elshisiniń ómirlik serigine aınalǵan osy tulǵalardyń taǵylymdy joly barsha musylmanǵa úlgi-ónege.
Islam dáýirine deıin qajylyq maýsymynda saýda jasaý kúná sanaldy. Keıin Alladan ýaqı etilip: «(Qajylyq kezinde) Rabbylaryńnan bir keńshilik [nesibe] tileýlerińniń [saýda-sattyq qylýlaryńnyń] esh kúnási joq», – degen «Baqara» súresi tústi. Bul súre barsha musylmanǵa, sahabalarǵa erekshe serpin berdi. Olardyń óziniń rızyǵy úshin saýda jasaýyna jol ashyldy.
Saýda sóziniń tildik maǵynasy – bir nárseni ekinshi bir nársemen almastyrý. Al sharıǵattaǵy maǵynasy – baǵaly mal-múlikti qundy mal-múlikke ózara razylyqpen aýystyrý degendi bildiredi. Saýda jasaýdaǵy maqsat aldaý-arbaý emes, kelisim eki taraptyń óz qalaýlarymen, razylyqtarymen bolýy tıis. Qasıetti Quranda: «Áı, múmınder! Maldaryńdy buzyqtyqpen jemeńder, biraq óz rızalyqtaryńmen saýdalasý basqa», – deıdi. Paıǵambarymyz da (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) aldaý, qııanat qosylmaǵan saýda eń abzal saýda ekenin aıtqan bolatyn. Paıǵambardyń ózi de saýdamen aınalysqan. Bul joldy sahabalary da jalǵaǵan. Adamdar ózin iship-jemmen, kıim-keshekpen tolyq qamtamasyz ete almaıdy. Sondyqtan olar tirshiligine qajetti nárselerge qol jetkizý úshin basqalardyń saýdasyna muqtaj. Saýda satyp alýshyǵa da, satýshyǵa da paıdaly is bolýy kerek. Adal jolmen tapqan maldyń da qunary mol, paıdasy shash-etekten. Ósim aralaspaǵan saýdanyń adal ekeni sharıǵat úkimderinde de aıtylǵan. Qasıetti Quranda: «Ýa, ıman keltirgender! Óz aralaryńda mal-múlikterińdi jalǵan jolmen [ádiletsiz túrde] jemeńder, biraq (paıdany) ózara kelisilgen saýda jolymen ǵana (alyńdar)», – delinedi. Saýda rızalyqpen ótýi múmkin, alaıda saýdalanǵan zattyń adal jolmen kelýi de mańyzdy. Bul – Paıǵambarymyzdyń (Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ónegeli joly. Sahabalar da osy joldy tańdady. Olar da qarapaıym adamdarmen birge eńbek etip, óz nápaqasyn tapty. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) sahabalaryna: «Senderdiń qaısybirińniń qolyńa jip alyp, taýdan bir býma otyn arqalap ákelip satýyń, ózgege qol jaıyp, qaıyr suraýdan áldeqaıda jaqsy», – degen.
Sondyqtan sahabalar nápaqa tabý masqatynda belgili bir ispen shuǵyldandy. Sahabalardyń kópshiligi saýdamen aınalysty. Ábý Bákir, Osman (olarǵa Alla razy bolsyn), basqa da sahabalar saýda arqyly ózderiniń ómirin kórkemdedi. Sahabalardyń saýdamen aınalysýy qalypty tirshiliktiń qamy boldy. Hadıs bilgirleri, tarıhshylar men shejireshiler saýdamen aınalysqan sahabalar jaıly kóptegen málimetter qaldyrǵan. Ábý Bákir, Omar, Osman, sondaı-aq Talha, Abdýrrahman ıbn Aýf, Abdýlla ıbn Omar, Zeıd ıbn Arqam, ál-Bara ıbn Azıb jáne Zýbaır ıbn ál-Áýýam (olarǵa Alla razy bolsyn) saýdamen aınalysqany jaıly málimetter bar.
Ábý Bákir (oǵan Alla razy bolsyn) saýda jasaý úshin tańmen ilese bazarǵa baratyn. Omar ıbn Hattab ta (oǵan Alla razy bolsyn) saýda-sattyqpen aınalysty. Omardyń (oǵan Alla razy bolsyn) saýda-sattyqpen aınalysqany sonshalyq, Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ótkizgen jıyndarǵa qatysa almaı, onyń jıynda ne aıtqanyn basqalardan estýge májbúr boldy. Alaıda ol Allanyń elshisiniń aıtqan sózderin eki etpeı oryndady. Ol kúnkóris jáne adamdarǵa táýeldi bolmaý úshin saýdamen aınalysty.
Osman (oǵan Alla razy bolsyn) Islam dini kelmeı turyp ta, odan keıin de saýdager bolǵany bárimizge belgili. Osman halıfa bolyp turǵan kezde jańbyr jaýmaı, jer ónim bermeı, adamdar ashtyqqa ushyraı bastaıdy. Halyq Osmanǵa kelip kómek suraıdy. Osman (oǵan Alla razy bolsyn) olardy sabyrǵa shaqyryp, Alladan járdem bolatynyn aıtyp, qaıtaryp jiberedi. Kóp uzamaı Mádınaǵa maı, as jáne un tıelgen myń túıesi bar kerýen keledi. Ol kerýenniń zattaryn túgel satyp alyp, muqtaj musylmandarǵa sadaqa etip úlestiredi. Mádınada ózine jáne otbasyna qajettin almaǵan birde-bir kedeı qalmaıdy. Mine, sańlaq sahabalar osyndaı ónegeli isterimen musylmandarǵa úlgi bolǵan edi. Olar ar tazalyǵyn basty murat etti. Meıirim men izgilik Allanyń nyǵmeti ekenin qaperinen shyǵarmady. Olar halıfalyqtyń tizginin ustaǵan kezde de halyqtyń qazynasyna qol suqpady.
Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jáne onyń sahabalarynyń kezinde saýda musylman álemindegi saýapty iske aınaldy. Olar saýdany mol paıda tabý úshin emes, Allanyń aldynda saýap jınaý úshin qolǵa aldy. Qazaqta «Saýda saqal sıpaǵansha» deıtin danalyq bar. Saýdadan da alar taǵylym mol. Ómir ózgerse de, adamdar arasyndaǵy qarym-qatynasqa qylaý túspeýi kerek. Saýdanyń atyn jamylyp, adamdardy aldap, arbaýǵa bolmaıdy. Saýda – saýap jınaıtyn jol. Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) da saýda jasap, ony jaqsylyqqa balady. Sahabalar da Paıǵambar jolynan ónege aldy. Olaı bolsa, sol izgi isterdi ári qaraı jalǵaı túsýimiz qajet.
Qýanysh SÁBIT,
Aqmola oblysynyń bas ımamy
«Iman» jýrnaly, №11, 2023 jyl
