SENIM JÁNE «KÓSEMDIK DERT» (pálsapalyq-Esse)
Adamdaǵy senimniń eń joǵarǵysy Jaratýshyǵa arnalǵan senim ıakı ımanı senim.
Biraq adamzat baıaǵydan beri ózderi at qoıyp alǵan kóptegen qudaılarǵa áli senýmen keledi. Tipti, perǵaýyn ózin Qudaımyn dep jarııalady, adamdardy óltirip, tirilte alamyn dep, eki tutqynnyń birin óltirýge buıryq berip, birin bosatyp jiberedi. Sonda oǵan kelgen Paıǵambar «Shyǵystan shyǵatyn Kúndi batystan shyǵara alasyń ba?» degende, ol únsiz qaldy.
Dál sondaı, Jaratýshynyń haq dinin ákelgen Isany jáne onyń anasy Marııamdy qudaı dep sanaıtyndarǵa da, balshyq pen tastan jasap alǵan qudaılaryna mal soıyp qurban berip, olardan ıgilik suraıtyn Mekke turǵyndaryna da «Osy qudaı dep ataǵandaryń Kókter men Jerdi jarata ala ma?» degende eshbiri jaýap bere almaıdy. Adamzatqa Quran arqyly kelgen aqyrǵy haq din osynyń bárin keremet dáleldermen qansha aıtsa da, qazirgi adamdar da qanshama dinge ıakı óz-óziniń qudaıyna tabynatyn qyrsyqtyǵyn qoıar emes.
Baıaǵydan kele jatqan «Nege bulaı?» degen jaýapqa Qurannyń ózi de qanshama kemel jaýaptar bergen, óziniń jaqsy kórgenin qudaı sanaıtyn Egoıstik, ózimniń jeke qudaıym bar deıtin toptyq qurǵaq namys jáne óziniń tar kózqarasynan ózgeni uqqysy kelmeıtin oılamsyzdyq... osynyń bári Jalǵyz Jaratýshynyń bar ekenin tabıǵı túısikpen seze tura, Ony sanaly túrde uǵa almaıdy, uqqysy kelmeıdi.
Óıtkeni, Jalǵyz Jaratýshyny taný degenimiz, Oǵan taza kóńilmen moıynsunyp, bilim arqyly ǵana jetetin jalǵyz jol. Jalǵyz Jaratýshyny «Bar» dep aıtqandar «A» qarpin ǵana biletin saýatsyz adam, al «Joq» deıtinder, tipti, óziniń adamdyq qabiletiniń qaıdan kelgenin bilmeıtin oılamsyz maqulyq degen sóz. Bylaısha aıtqanda adamdar bir Qudaıdy tanymaǵandyqtan, tanyǵysy kelmegendikten óziniń tar sanasyna jaqyn, kózine kórinetin kóp qudaıshyldyqqa ushyraıdy.
Sondyqtan, sanaly adam Bir Qudaıdyń Quran arqyly habarlanǵan mynandaı negizgi sıpataryn úırený shart. Muny Alla Taǵalany tanýdyń álippesi deýge bolady. Alla Taǵalanyń bolmys sıpaty altaý:
BAR, búkil barlyq sony bildiredi; Bar bolýynyń bastaýy joq ÁÝELGI; Bar bolýynyń aqyry joq MÁŃGI; Serik, syńar, qosaǵy joq JALǴYZ-DARA; pishin, beınege syımaıtyn UQSASSYZ; Eshteńege táýelsiz muńsyz, minsiz MUQTAJSYZ;
Aqyl-esi tolyq, durys oılaı alatyn kim bolsa da, bul atalǵan sıpattardyń eshbiri aınala dúnıe men sheksiz álemdegi úlken-kishi jaratylǵan bolmystarǵa saı kelmeıtinin túsine alady. Túsine almaıtyndar bolsa, men bárin bilem deıtin, Materııany ıakı Kókter dep atalǵan sheksiz ǵaryshty, Aı men Kúndi taǵy basqanyń qudaı sanaıtyn ateıster men soǵan uqsas senimdegiler.
Quranda habarlanǵan Alla Taǵalanyń qareket sıpaty segiz:
JANDY, biraq jaratylǵandardyń janyna uqsastyǵy joq;
ILIM ıesi, búkil shaqty, bar tarapty qamtyǵan teńdessiz ilimge ıe;
SÓILEÝShI, jaratylystaǵydaı sóz, dybys, qalam, tilge qytyssyz;
KÓRÝShI, alys-jaqyn, úlken-kishi, jaryq-qarańǵyǵa táýelsiz bárin bir sátte kóretin;
ESTÝShI, alys-jaqyn, aıqyn-kómes, álsiz-qýatty bárin bir sátte estýshi;
JARATÝShY, múlde joqtan bar etýshi;
QALAITYN-TILEITIN álemdi jaratýdy, adamdy jaratýdy basqa búkil jandy-jansyz qubylystyń bárin jaratýdy qalady;
QUDIRET-KÚShTIŃ IESI sheksiz álemdi basqaryp-baqylaýshy, sál qatelik jibermeıtin múltiksiz ıgerýshi, adamdardyń is-áreketin, jandy-jansyz alapat kúshterdiń bárin baǵyttaýshy;
Mine, osy atalǵan on tórt sıpattyń ár biri myna jaratylǵan dúnıedegi sansyz qubylys retinde kórinis beredi. Ony Quranda Allanyń «Kórkem esimderi» dep ataıdy, Quranda 99 esim atalady. Jalpy Islamda 1001 esimdi adamzat óziniń shekteýli aqylymen túsine, uǵa alady delingen.
Ony ǵylym retinde qoldanyp myna dúnıeni tanıdy. Sheksiz ǵaryshty teleskoppen baqylap, óte názik zatty Elektrondyq mıkroskoppen kóre alady. Osylaı óte alys jáne aınalany zertteý arqyly absolıýt aqıqatty ashady. Qazir adamzat pán ǵylymy etip úırenip, qasıetterin ıgerip, ıgilikke qoldanyp jatqan ǵylymnyń bastaý-kózi osy. Islamda muny Allataný ilimi ıakı Maǵrıfatýllaǵa jetýdiń alǵashqy qadamy dep biledi. Bul absolıýt aqıqatqa jetýdiń bastamasy ǵana.
Muny ımanı-senimge kelmegen adamdar birden-bir aqıqat osy dep, oılaıdy. Al, Allataný iliminiń TYLSYM AQIQATY ıakı naǵyz aqıqat osy. Quranda atalǵan: «Ýahı, aıan habarlar», «Perishteler», «Jyn qaýymy», «Shaıtandar álemi», «Burynǵy qaýymdardyń basynan keshken ǵajap oqıǵalar, júrekti jaratyn ashy daýys, aspannan jazalaý tastarynyń jaýýy», «Teńizdiń adamdarǵa jol ashyp jarylýy», «Tastan jaralyp túıeniń shyǵýy, ábábıl qustarynyń Qaǵbany jaýlaýshylarǵa tas jaýdyrýy», «Aqyrǵy paıǵambardyń kókke sapary», «Qııamet-qaıym oqıǵasy», «Adamzattyń túgel qaıta tirilýi», «Mahshar alańyna jınalyp, Jalǵyz Jaratýshynyń aldynda suraqqa tartylýy», eń sońynda adamzat máńgilik dúnıe «Jannat» pen «Jahannamǵa» turaqtaýy...
Áıtse de, ımanı-senimge kelmegen, Bir Allany tanymaǵan ózin-ózi asqan ǵalym sanaıtyndar, Absolıýt aqıqatty ıgerip tanysa da onyń túp Iesin túsinbegendikten ıakı tylsym aqıqatty uqpaǵandyqtan sheksiz álemniń qalaı paıda bolǵanyna sanasy jetpeı áli basyn qatyrýda, basqa dúnıeden tirshilik izdep qańǵyrýda.
Onymen qoımaı, sonsha kemel jaratylǵan óziniń ǵajaıyp dene-múshesi men trıllıon gegabaıttyq mı-kompıýterin ózinen-ózi Evoıýtsııamen paıda boldy, dep aljasýda. Odan da soraqysy, adamzat ıakı basqa kemel pishindi jandy jaratylys, baıaǵy mıllıard jyl buryn, teńizdiń bir buryshynda qaraptan-qarap qoımaljyń zattar jınalyp álgini naızaǵaı soǵyp ózara árekettesýden oqystan paıda boldy, deýmen keledi. Jaratýshyny joqqa shyǵarýdyń «ǵylymı» túri.
Mine, jalpy osy tanym boıynsha adamzat qaýymynyń SENIM dárejesin ıakı ımanı-senimin anyqtaýǵa bolady:
Eń joǵarǵy senimge ıe adamdar, búkil paıǵambarlar;
ekinshi qatarda Paıǵambarlarǵa ergen olardyń adal dostary;
úshinshi qatarda Paıǵambarlar ákelgen din men aqyrǵy Paıǵambar Quran arqyly jetkizgen haq dindi keıingilerge úıretýshi Islamnyń jankeshti ǵalymdary;
tórtinshi orynda osy haq dinniń búkil buıryqtaryn jan-tánimen berile oryndaýshy taqýa musylmandar;
besinshi orynda haq dinniń qaǵıdalaryn, ıaǵnı Imannyń alty senimi men bes paryzyn oryndaıtyn qarapaıym musylmandar;
altynshy orynda ımanı qaǵıdalardy shala-sharpy biletin ári júrdim-bardym oryndaıtyn álsiz musylman qaýymy;
jetinshi orynda Islamnyń qaǵıdalarynan eshteńe bilmeıtin, bes paryzdy oryndamaıtyn «Iá, Qudaı bar ǵoı, Paıǵambar jaryqtyq jaqsy ǵoı» degen eń tómengi túsiniktegi ózin «musylmanmyn» dep ataıtyn, Islamǵa tike qarsy kelmeıtin tobyr-kópshilik.
Endi, segizinshi orynda qandaı adamdar turady desek, Islamǵa qarsy, Haq dindi qabyldamaı oǵan dushpandyq jasaıtyn, Paıǵambardy jamandaıtyn toptar;
Haq dinniń buzylǵan tarmaqtaryn ustanatyn qaýymdar; Haq dindi óziniń kózqarasymen burmalap ustanatyn kóptegen aǵym-toptar;
bul dúnıelik paıdany maqsat etken ártúrli sektada júrgender; ultshyldyq kózqarasyn dinmen baılanystyratyn táńirshil deıtin toptar; aqyret dúnıesin múlde joqqa shyǵaratyn, Jaratýshyny tanymaıtyn ateıst-materıalıst ǵalymdar toby; eń sońynda óziniń sholaq dúnıetanymy men tar kózqarasynan shyǵa almaǵan sanasy tómen toptar.
Munda atalǵandardy saý aqylmen zeıin qoıyp uǵatyn adam, óziniń qandaı senimde ekenin bile alady, bul hımııalyq keste sekildi, senim-kestesi deımiz.
Mine, endi taqyrypta qoıylǵan «Kósemdik dert» degen sózdiń mánisin osy senim satylary arqyly jaqsy túsine alamyz.
«Kósemdik dert» degenimiz, «meniń ashqan ǵylymı jańalyǵym, meniń dana bastaýymmen, meniń bolashaqqa degen sara jolymmen, bizdiń partııamyzdyń dana saıasatymen, meniki ǵana durys, men aıttym boldy...» deıtin jeke adamdar men toptardyń ózimshil ustanymy.
Dúnıeni, qoǵamdy, ǵylymdy, ortany, ujymdy, aǵaıyn-týysty, otbasyn óz talǵamy, óziniń jaqsy kóretin jaǵdaıymen ǵana ólsheıtinder, bárin sol boıynsha bolsyn deıtin sananyń kórinisi.
Imanı-senimniń eń bıigine jetken paıǵambarlar «kósemdik dertten» qorǵalǵan. Olar, Jalǵyz Jaratýshynyń ózine kelgen buıryǵyn jetkizýshi, sony múltiksiz oryndaýshy, óz pikirin sonymen baqylaýshy.
Olarǵa ergen adal dostary ıakı sahabalar da «kósemdik dertten» saý bolady, paıǵambarynyń aıtqanymen, jolymen ǵana júrgender.
Islamnyń jankeshti ǵalymdary da «kósemdik dertten» aman bolýǵa tyrysatyn sanasy asa alǵyr dana adamdar; taqýa musylmandar «kósemdik dertten» ózin sharıǵat boıynsha shamasynsha qorǵaıdy arakidik «kósemdik dertke» sharasyz ushyraıdy;
qarapaıym musylmandar aınala ómirdiń san-alýan jaǵdaıynan «kósemdik dertten» aman qala almaıdy; al, álsiz musylman qaýymy men tobyr-kópshilik degenimiz, únemi bul derttiń qursaýynda júredi.
Bul ımanı-senimniń jeti tobyna qamtylǵandardyń besinshi sapqa deıingileri bul ýaqytsha synaq dúnıesinde Alla Taǵalanyń buıyrǵan týra jolymen júretinder bolǵandyqtan, qıynshylyq jolyqsa sabyr saqtap, baılyq-baqyt basyna kelse, qanaǵat etip ómir súretinder. Óıtkeni, olar bul dúnıegi mashaqattarmen óziniń ımany synalyp, máńgi aqyret dúnıesinde Jannatqa tańdalýda ekenin túsingender, sodan úmit etkender. Rasynda, bul toptaǵylar Quranda jannattyqtar dep súıinshilenedi.
Al, altynshy, jetinshi topqa sanalǵan álsiz musylman degender, bul dúnıede adasýshy toptarǵa qaraı aýytqýy óte yqtımal ári bul dúnıedegi mashaqattardy jeńe almaı jetilý jolynda artta qalýy kóp kezigetini Quranda qatty eskertilgen. Ári osy toptaǵylar haq dinge bir kirip, bir shyǵatyn, segizinshi toptaǵylardyń aldaý-arbaýyna ońaı ushyraıtyn, sóıtip aqyret dúnıesine daıyndyǵy eń az osylar ekeni Quran men hadısterde molynan baıandalǵan.
Al, segizinshi top dep ataǵan Islamǵa qarsy ári óz-ózi jeke senim-sektalarǵa kirip alǵandar men ateıster «kósemdik derttiń» naǵyz qozdyrýshylary. Ári osy rýhanı dertti pandemııa, Epıdemııa dárejesinde adamzatqa jaıyp, qanshama qaýymdy týra joldan adastyryp, myna dúnıeniń myń-san shırymen basyn aınaldyrady. Bul toptaǵylar aldaǵy máńgi aqyret dúnıesine barǵanda azap álemi jahannamǵa baǵyttaýshylar ekenin Quran aıattarynda qanshama ret eskertedi.
Mysaly, ateıst-materıalısterdiń dúnıe ózinen-ózi jaraldy, jandylar da oqystan, qolaıly jaǵdaıdan ózdiginen paıda boldy, adam da solardyń satylap damýy men kúres-talas Evolıýtsııanyń mıllondaǵan ýaqyttaǵy nátıjesi, deıin jalǵan teorııa sońǵy úsh-tórt ǵasyrdan beri orta mektep oqýlyqtarynan oryn alyp, qazir eń sońǵy ǵylymı izdenisterdiń baǵyty bolyp óz ústemdigin áli júrgiýde.
Al, osy jalǵan teorııadan bastaý alatyn qoǵamdyq ǵylym dárejesine kóterilgen ǵylymı kommýnızm qaǵıdasy adamdardy baı-kedeı degen tapqa bólip, onyń sońǵy nátıjesi tap kúresi degen qandy tóńkeriske jalǵasyp alapat qyrǵyn-apatqa ulasqan adamzat qoǵamynda sumdyq tájirıbe jasaldy, onyń zardaby áli júz jyl boıy jalǵasýda.
Osyndaı qoǵamdyq orasan ózgeris-búlinshilik jasaý arqyly ókimet basqarýǵa kelgen asqan mansapqor jeke tulǵalar aýqymdy dıktatorlyq bılik deıtin eshkimniń baqylaýyna jol bermeıtin ústemdikpen qoǵamdy qaterli kataklızmge ushyratýda. Qoǵamdaǵy jeke adamdardyń taǵdyryn oıynshyq etýde, osy bıligin uzaq jylar saqtaý úshin Bolshevıktik, Kommýnıstik, Arılik, Ardyn Hývsgalt Nam (mońǵolııa) jáne jeke elderde osyǵan uqsas partııalyq top quryp, mafııalyq kúsh-qýatqa ıe boldy. Osy qoǵamdyq kórinister men qubylystardy Quranda Musa paıǵambarǵa qarsy shyqqan Perǵaýyn ústemdigi, Ibrahımdi otqa laqtyrǵan Namrýd, Qaǵbany qulatýdy maqsat etken Ábiraha, Ǵad, Samýd, Hıjr sekildi taǵy qanshama qaýymdardyń bıleýshileri boıynsha kóptegen mysaldarmen dáleldengen.
Quran sheńberinde anyqtalǵan osy, segiz topqa bólingen senim-nanym ıakı ımanı-senimnen eshkim tys qala almaıdy. Aqyl-esi tolyq, birshama durys oılaı alatyn kim bolsa da, óziniń qaı topta ekenin ózi de anyqtaı alady.
Sonda, burynǵy bolǵan, qazirgi bolyp jatqan jáne keleshekte boljanǵan adamzattyń basynan ótip jatqan qaıshylyqtar men qoǵamdyq, Ekologııalyq apattardyń bári de osy «kósemdik dertten» týyndaıtynyn kóre alady.
Olaı desek, bizdiń kóp aıtyp armandyp, shama sharqymyzsha kúresip, bolsa eken dep júrgen «demokratııamyzdyń» negizin salǵandar Paıǵambarlar ekenin baıqaımyz. Qazirgi, ózin demokratııaly elmiz dep júrgen elderdegi ashyq saılaý, ádil sot, adal eńbek, áleýmettik kómekti óristetý, qaqsyz adam óltirý men alaıaqtyq jáne urlyq pen paraqorlyqty tyıý... bári de Islam ákelgen qundylyqtar. Áıtsede, osy elderde Islamnyń qoǵamdyq tynyshtyq pen izgilikti saqtaýǵa arnalǵan óte mańyzdy ustanymdary paıyzdy paıdalanbaý, parany aýyzdyqtaý, zınany boldyrmaý, saýda-sattyqtaǵy tazalyq, ata-anany aıalaý, jetim-jesirlikke kómek máseleleri eskerilmeýde.
Sóz sońynda, Jalǵyz Jaratýshydan paıǵambarlar arqyly kelgen osyndaı Islam pármenderi nege oryndalmaıdy, endeshe!? degen suraq bolýy sózsiz. Iá, Quranda oǵan da tolyqqandy jaýap berildi, árbir adamdy sananyń bıigine jetkizý, kemel qasıetke ıe boldyrý úshin Alla Taǵala adamǵa ózindik tańdaý erkin berdi, osy tańdaý quqyn paıdalaný arqyly adam ne jetiledi, ne tómendeıdi. Mine, bul sondyqtan synaq dúnıesi dep atalady ári myna bolyp jatqan san-sapalaq kórinister men qubylystar sonyń aıǵaǵy.
Óıtkeni, jer betinde ómir súrip kele jatqan búkil adamzat, syrty adam qalpynda bolǵanmen sana deńgeıi ártúrli. Óte qysqasha atasaq: sábılik sana, tobyrlyq-kópshilik sana, kásiptik sana, ǵylymı ıakı logıkalyq sana, ımanı sana, áýlıelik sana jáne paıǵambarlyq sana degen jeti deńgeıge bólinedi.
Quranda bul sana deńgeıleri de tolyq saralanǵan, ıaǵnı Alla Taǵala adamdy ártúrli dárejede jarattym, deıdi. Bul qoǵam bolyp turýdyń sharty, biri jumysshy biri basshy, degendeı. (Jándikter men janýarlar dúnıesinde de sondaı, aralar men qumyrysqalar qoǵamdasady, aıǵyr úıirlesedi...) Qandaı dárejeli bop týýy adamnyń Alladan buıyrǵan taǵdyry al, al osy Jaratýshy buıyrǵan taǵdyryn bul dúnıede durys, teris jolǵa salýy, baǵyttaýshysy adamnyń ózi.
Sondyqtan da, Aqyret dúnıesinde adamdar suraqqa tartylyp, óziniń búkil is-áreketin teksertip, ádildikti kóretin bolady. Bul dúnıeniń, Jer degen ǵajaıyp mekenniń jaralýy tek osy maqsatta ekeni Quranda anyq ta túsinikti etip aıtylǵan.
Abaı MAÝQARAULY, pýblıtsıst, fılosof
