ShETELDE DINI BILIM ALÝDYŃ QAÝPI
Kúni búginge deıin shetelde dinı bilim alý jóninde suraqtar jıi kóterilip júr. Sebebi, shetelge bilim qýyp barǵan tek ózge ult jastary ǵana emes, qazaq jastarynyń ishinde de dinı aǵymdardyń yqpalyna túsip, teris, qate ıdeologııanyń jaqtaýshysy bolyp ketkender az emes. Nege deseńiz, áli kúnge deıin ózge eldegi beıresmı oqý oryndarynda bilim alýdy durys qup kóretinder barshylyq. Ózge elde dinı bilim alýǵa kushtar jastarymyzdy teris pıǵyldy aǵymdardyń yqpalynan saqtaý úshin qaıtpek kerek? Iá, bul maqalamyzda osynaý ózekti saýaldyń jaýabyn tabýǵa tyrysyp kórdik. Shetelde bilim alýdyń atap aıtar artyqshylyǵy barshylyq. Sol bilimniń shyqqan jerine baryp, túpnusqasynan oqyp jáne ózge elderden kelgen bilimdi jastarmen bilimi men biliktiligin almasyp, bilimi asqar taýdaı ǵalymdardyń bilimin boıyna sińirý syqyldy artyqshylyqtary bar.
Qazirgi ýaqytta jastarymyzdyń shetelde bilim alyp, bolashaǵyna senimmen nazar salyp, elimizge kerekti hám biregeı maman bolamyn degen umtylystary quptarlyq áreket. Sol sekildi zalaldy tustaryn da joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Dinı ımmýnıteti qalyptaspaǵan ári dástúrli, qazaqy tanymy bolmaǵan jastarymyzdyń, jat aǵymnyń jetegine erip ketýdegi birden-bir sebebi osy bolyp otyr. Eske túsirer bolsaq, 2010-jyldardan bastap kóptegen baýyrlarymyz ben qarakóz qyzdarymyz Sırııaǵa attandy, jáne de qanshama terrorıstik akt oryn aldy jáne Ekstremıstik qylmystar jasaldy. Osynaý keleńsizdikterge sheteldik ýaǵyzshylar tike yqpal etkeni belgili jáıt.
Sońǵy jyldardaǵy, Taıaý Shyǵys elderinde ártúrli dinı aǵymdardyń belsendiligi artýy men qosa dinaralyq keleńsizdikter beleń alýy, terrorıstik uıymdardyń ashyqtan-ashyq áreket jasaýy sebebinen qoǵamdyq, saıası jáne dinı jaǵdaıat kúrdelene tústi. Bundaı ártúrli jalǵan jáne destrýktıvti aǵymdardyń basty maqsaty, olar ózge elden bilim alý maqsatynda kelgen shetel azamattary arqyly óz qatarlaryn kóbeıtýdi kózdeıdi. Sebebi olardyń kózdeıtin maqsattary – dinı teris ıdeologııany dáripteý arqyly basqa elderge destrýktıvti aǵymdardy taratý. Óz elinde bastapqy dinı bilimin jetildirmegen adam shetelge barǵanda aq-qarasyn, kimdiki durys, al kimdiki burys ekenin ajyrata almaýy sebebinen sol eldegi destrýktıvti tálim beretin ortalarǵa qosylyp ketýine yqtımaldylyǵy joǵary bolyp otyr.
Joǵaryda atap ótkenimizdeı, dinı Ekstremıstik ári terrorıstik qylmysqa barǵandardyń, Sırııaǵa attanǵandardyń kóbi – sheteldik tirkelmegen nemese beıresmı oqý oryndarynda bilim alǵandar jáne solardyń ýaǵyz-nasıhattaryn boılaryna sińirgender ekeni anyqtalyp otyr. Deı turǵanmen, shetel asyp bilim almaý kerek degen tujyrymnan aýlaqpyz. Óıtkeni, dinı bilim ǵana emes, jalpy bilim alý úshin saparǵa shyǵý Islam dininde quptarlyq is sanalady. Jáne de taǵy bir eskere ketetin nárse ol – ǵalamtor (ınternet) jelisi. Elimizde tipti dúnıejúzinde ǵalamtor jelisine degen táýeldilik, ótken karantın bolǵan jyldary kúrt ósti.
Bilim berý, saýda oryndary jáne t.b. mekemeler de onlaın formatyna aýysty. Árıne bilim jóninde, naqtyraq aıtqanda oqýshylar, stýdentter tipti shalǵaı aýyldaryndaǵy bilim ordalary da ǵalamtor jelisin qarqyndy paıdalandy. Osyǵan oraı aram pıǵyldy jat aǵymdar da óz eselerin jiberip almaýǵa tyrysyp baqty. Olar alýan túrli saıttar arqyly jastarymyzdyń sanasyn ýlaýǵa kúshterin saldy. Bundaı qaýipti saıttar men qosymshalar memleket tarapynan buǵattaldy jáne osy ýaqytqa deıin buǵattalyp keledi. Atalǵan jaǵdaıdyń kópshiligine ata-ana baqylaýynyń mańyzy joǵary. Bilim talap etýshi (stýdent) shetelde dinı bilim alatyn bolsa, ata-ana balasynyń nendeı dinı mekemede oqyp jatqanyn bilýi mindetti.
Sondaı-aq, beımálim «hujyralar» men «márkázdarǵa» (dinı bilim beretin ortalyqtar) baıqamaı túsip ketpeýin de qadaǵalap otyrǵany abzal. Jáne balalarynyń bos ýaqytyn qalaı hám kimmen ótkizetini jáıli bilgeni abzal. Qazirgi ýaqytta dinı saýatyn arttyrǵysy kelgen nemese dinı maman bolýdy armandaǵan jastarǵa ony otandyq dinı bilim berý ordalarynda alǵany mańyzdy. Atap aıtar bolsaq Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna qarasty «Nur Mýbarak» Egıpet ıslam mádenıeti ýnıversıteti men 9 medrese-kolledj jumys jasaıdy. Basty shaharlardyń birinde, Almatynyń tórinde qurylǵan jylynan bastap-aq «Nur Mýbarak» ýnıversıteti elemizdiń beldi dinı bilim berý ordasyna aınalyp úlgerdi. Budan ózge zaıyrly bilim berýdiń bóligi retinde elimizde 5 joǵary oqý ornynda – Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti, E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıteti jáne Q.Iassaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetinde «dintanýshy» mamandary daıarlanady.
Qoryta kele, shetelderdiń dinı bilim beretin oryndarynda QMDB jáne memleketaralyq kelisim negizinde ǵana magıstrlik jáne doktarantttyq dárejede oqýǵa bolady. Al bastapqy bilimdi, ıaǵnı, bakalavrlyq bazalyq bilimdi óz elimizdegi oqý oryndarynan alý qajet. Stýdenttik shaǵyn ıslamtaný, dintaný jáne teologııalyq ilimderin zertteýge arnaımyn degen jastarymyzǵa aıtarymyz – óz Otanymyzda da kásibı bilim alýǵa jaǵdaı jasalǵanyn eskergeni jón bolar.
Muhamedáli KÝANYShBEK,
Ulytaý oblysynyń din isteri basqarmasynyń
«Dinderdi zertteý ortalyǵy» KMM teology
