SÚIINShI NEMESE JAQSYLYQTY BÓLISSEŃ KÓBEIEDI
Ǵasyrlar qoınaýyna zer salyp, zerdeleıtin bolsaq ata-babamyz, ulttyq bolmysymyzdy dástúri arqyly aıshyqtap kelgen. Sondaı ıgi saltymyzdyń biri súıinshi suraý. Jalpy súıinshiniń maǵynasy jaqsylyqty jar salyp, qýanyshyńdy bólisý ekeni aıtpasa da túsinikti. Ózge ulttar men ulystarda qaıdam, qazaq ulysynda súıinshiniń orny erekshe.
Ýa, zor súıinshi aıtpaıyn,
Musylman bolyp týǵanǵa.
Lábbáıká dep rýhym,
Haqqa moıynsunǵanǵa.
Shúkir aıttyń jarandar,
Jaqsy mal shalyp qurbanǵa.
Dúnıege aınalyp,
Táńir bergen dáýletten,
Maqshar kúni qur qalma – dep shejireshi – aqyn Ábýbákir Kerderi osyydan bir ǵasyrdan asa ýaqyt buryn jyryna arqaý etip, musylman bolýdyń sonshalyqty baqyt ekeninsúıinshilegen. Endeshe, qalyń qazaǵymyzdyń o basta musylman bolyp jaralyp jaratýshy Allasyn tanyp, Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) kórsetken jolymen júrip, sońǵy jáne haq din Islamnyń dińgegine berik baılanǵany shynymen de zor qýanysh. Islam kelgenge deıin de ulttyq tárbıemizben salt – dástúrimiz osy asyl dinimizden alshaq bolmaǵany aqıqat. Qudireti kúshti Qudaı Taǵala Rasýlymyz Muhammed (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn)-ke laıyqty úmmet bolǵan musylman múminderdi jánnatpen súıinshilegenin Quran aıattary men hadısterden oqyp, kóńilimizge toqyp kelemiz. Sonymen qatar Allanyń Elshisi (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) dúnıege kelgende onyń nemere aǵasy Ábý Lahab súıinshige óziniń bir qulyn azat etkeni, sońynda Paıǵambarymyz óziniń súıikti sahabalarynyń birazyn jánnatpen súıinshilegeni qatarly kóptegen mysaldar jadymyzda. Olaı bolsa, súıinshiniń eń keremeti eki dúnıeniń baqytyna jetkizetin musylman bolyp týylyp, soǵan laıyq amal etkenimiz dep túsinýge bolady. Mine sharıǵatymyzdaǵy osyndaı amaldar ultymyzdyń baǵzy zamannan bergi kez kelgen jaqsylyǵyna súıinshi suraıtyn dástúrinen-aq qýanyshty bólisse kóbeıetinin meńzep tur emes pe? Osy úrdisten jańylmaǵan búgingi urpaq ta qandaı da bir jaqsylyǵy bolmasyn, aǵaıyn – týys, dos–jaranyna tezirek jetkizip, súıinshi surap jatady.
Qazir qudaıǵa shúkir, jańarǵan qoǵam damyǵan zaman. Qandaı qýanysh bolsa da, uıaly baılanyspen nemes áleýmettik jeli arqyly «súıinshi» suraı salamyz. Ony estigen kelesi jaqtaǵy týysyńyz álde tanysyńyz jaqsylyǵyńyzǵa ortaq ekenin bildirip: «Súıinshiń moıynymda» qýanyshyńyzdy bólisedi. Keıde osy ýádemiz sóz kúıinde qalyp, aıaǵy umytylyp ketip te jatatyny ras. Osylaısha qandaı súıinshiler qanshama adamnyń moınynda qalyp barady eken deseńizshi. Atalarymyz «Aıtylǵan sóz, atylǵan oq» demep pe edi. Aıtylǵansha sózi ıesine, aýyzdan shyqqan soń ıesi sózine qul bolatynyn eskersek, bergen ýádeniń oryndalǵany kerek–aq.
Buryndary, qalaı edi? Tarıht paraqtap qalsańyz dástúr– saltymyzdyń ben ádet–ǵurpymyzdyń qandaı ádebi bolǵan túsine qoıasyz.
Toı jasasa aǵaıynǵa saýyn aıta shaqyrǵan babalarymyz kópten kútken nemese oılamaǵan jerde buıyrǵan qýanyshyna at shaptyryp adam jiberip, súıinshi suratqan. Jaqsylyqty jar salýǵa ıe bolǵan adamnyń ózi mundaı iske jaraǵanyn zor mártebe sanaǵan. Kelgen jerden eń aldymen «Assalaýmaǵaleıkým» dep amandasýdan bastaǵan sóz álibin. Kelesi jaq júzinde jaqsylyqtyń lebi esken adamǵa «Ýaǵaleıkýmassalam» dep amandyǵyn alǵanan keıin «Jol bolsyn», dep aıtady. Jolaýshy «Áleı bolsyn, joldamaq sizden bolsyn» buıymtaıyn aıtýǵa ısharat jasap,«Súıinshime ne beresiń» dep izgi jańalyqtyń baǵasyn attyrǵan. «Qalaýyn bolsyn» degende baryp, qandaı qýanyshty habar ákelgenin jetkizgen. Mundaıda atymtaı jomarttary at mingizip, shapan japsa, endi biri baryn berip, kóńilin qosh etetin. Al joǵaryda aıtylǵandaı «Qalaýyn bolsyn» dendi aıtqan súıinshi suraýshynyń qalaýyn berip bir-aq attandyrǵan. Tipten asa qýanyshty habar estigen kúndi «Aq túıeniń qarny jarylǵan kún» dep ataýynyń ózinde úlken syr jatyr.
Atadan balaǵa jetken «Súıinshi» dástúrimiz qazirgi tańda kóp jaǵdaıda tildiń ushynda ǵana qalǵan sekildi seziledi.
Qalaı degende de, súıinshi suraý, suraǵanyn berý aǵaıyn arasyn burynǵydan da jaqyndatyp, týystyqtyń irgesin berikteı túsetini shyndyq. Iaǵnı, kishkentaı ǵana qýanyshyn súıinshileý arqyly ulan-asyr toıǵa aınaldyryp jiberý adamzat balasynyń ishinde qazaqqa jarasyp turatyndaı. Olaı bolsa, osy bir alysty jaqyndatyp, tanysty týyqa aınaldyryp jiberetin ıgi dástúrimizdi óz sánimen saltanatyn jarastyryp, iske asyryp, jas urpaqtyń sanasyna da synalaı sińdire bilgenimiz jón. Bir qaraǵanda «Súıinshi surady, bireýi berdi, endi biri bermedi onda turǵan ne bar» sanaýymyzǵa bolady. Biraq, «SÚIINShI» dep aýyzben aıtyla salǵan sózdiń astarynda qanshama jaqsylyqtyń bulaq-bastaýy jatqanyn umytpaıyq.
Jumataı OSPANULY
