Tákapparlyq – eki dúnıe kesiri
Keıde adam balasy «men» degen sózdi qanshalyqty kóp aıtatynyn ózi de baıqamaı qalady. Bir kisiniń júregine únemi ózin kórsetý, moıyndatý, ózgeden joǵary ekendigin bildirý sezimi uıalasa, onda ol júrekti bildirmeı kelip shaǵatyn ýly jylan mańaılap júr dep boljasaq qatelese qoımaspyz. Ol sezimdi Islam sharıǵatynda «tákapparlyq» dep ataıdy. Tákápparlyq – arab tilindegi «kıbr» jáne «tákábbýr» sózderinen shyǵady. Ol «úlken», «uly bolý» degen maǵynany bildiredi. Qazaq tilinde ol «menmendik», «órkókirektik», «keýdemsoqtyq», «pańdyq» dep te aıtylady. Kókirektik – adamdy ózgelerden joǵary ustaýǵa ıtermeleıtin ishki sezim, minez. Bul, árıne, Alla taǵala súımeıtin, adamdyqqa jat sıpat. Alaıda, bul oıdy adam tez baıqap, birden Alladan keshirim tileýmen jýyp-shaıyp otyrsa, ol adamǵa kóp zııan keltirmeıdi. Islamda menmendikti joıýdyń mańyzdylyǵy sonsha – ol týraly qansha ýaqyt ýaǵyz aıtylsa da artyqtyq etpeıdi. Óıtkeni, aqyrettegi máńgilik baqytty ǵumyr osynaý ozbyr minezden aýlaq bolǵandarǵa buıyrmaq. Adam boıyndaǵy bolatyn teris qasıetterdiń eń jamany, naqurysy, eń laıyqsyzy, ol tákapparlyq, menmendik. Bul Jaratýshyǵa da, qorshaǵan orta, qoǵam, jurtqa da múlde jaqpaıtyn qylyq. Alla Taǵala mundaı qylyqqa qatań túrde tyıym salǵan:
«Jer betinde alshań basyp júrme, rasynda sen jerdi tese de almaısyń, bıik taýlarmen de teńese almaısyń» («Isra», súresi 37-aıat) .
«Sonda Musa: «Men ózimniń de senderdiń ortaq Rabbymyzdyń atymen Esep kúnine senbeıtin árbir tákappardan saqtanamyn», – dedi» («Ǵafır» súresi,27-aıat).
«Shyndyǵynda Ol (Alla) tákapparlardy unatpaıdy» («Nahyl» súresi, 23-aıat).
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bir qudsı hadıste Rabbysynan mynadaı habar jetkizgen: «Alla Taǵala bylaı deıdi: «Tákapparlyq pen ulylyq Maǵan ǵana tán. Kimde-kim sol sıpattarǵa menimen talasatyn bolsa, ony jáhannamǵa laqtyramyn» (Ibn Májjá hadıster jınaǵy).
Paıǵambar (s.ǵ.s.) úmbetin bylaısha saqtandyrady: «Tákapparlyqtan saq bolyńdar! Rasynda Ibilis Adamǵa tákapparlyqtan sájde qylmaǵan bolatyn» (Ibn Askır rıýaıat etken).
Paıǵambar (s.ǵ.s.) bylaı deıdi: «Ýa, adamdar! Senderdiń barlyǵyń da Adam atanyń urpaqtarysyńdar! Al Adam topyraqtan jaratyldy. Ata-babalarymen maqtanatyndar ondaı qylyqtarynan tyıylsyn, bolmasa olar Allanyń aldynda qı qońyzdarynan da tómen dárejege dýshar bolady». (Bazzar rıýaıat etken hadıs).
Tákapparlyqtyń adam boıyndaǵy jaǵymsyz qylyq ekenin izgiler de aıtyp ketken.
Sýfııan Sáýrı bylaı deıdi: «Nápsiqumarlyqpen bolǵan kúnániń keshirilýine úmit bar, biraq tákapparlyqpen bolǵan kúnányń keshirilýine joq. Onyń sebebi, Ibilistiń kúnási tákapparlyqtan bolatyn, al Adam Atanyń kúnásiniń negizi qumarlyqtan edi».
Hasan ál-Basrı: «Múmin adam óz nápsisiniń qojaıyny. Alla Taǵalanyń razylyǵy úshin óz-ózinen esep alyp otyrady. Osy dúnıede óz-ózine esep bergenderdiń Qııamet kúngi esepteri jeńil bolady eken de, kerisinshe, árbir isti esh esepsiz isteıtinderdiń Qııamet kúnindegi esebi óte aýyr bolady eken», – degen. Óz-ózine esep berý, óz-ózimen aınalysý, óz-ózin sógý izgi pendelerdiń daǵdysy, taqýalyqqa jetip, ımandaryn jańartýdaǵy hám joly.
Omar ıbn ál-Hattab (r.a) Halıfa hazireti Omar (r.a) bir kúni arqasyna úlken ári aýyr, kir qapty arqalap Mádınanyń eń úlken kóshelerimen áreń júrip bara jatady. Ony kórgen uly Abdýllah júgirip kelip:
– Áke munyńyz qalaı? Halıf degen atyńyz bar, qapty kóteretin adam tappadyńyz ba?
– Balam, qapty kóteretin adam tappaı qalǵanymnan emes. Bir mezetke nápsimniń tákapparlyǵy boı berip, óziń ózgeden joǵary kórgenin sezip qaldym, sony qaıta jerge túsirý úshin osylaı isteýim kerek boldy,- deıdi.
Ádil Halıfanyń biri bolǵan Omar ıbn Abdýlazız birde úıinde qonaqpen otyrady, sol kezde Halıfa Omar ıbn Abdýlazız turyp, shamdy aýystyryp keledi. Halıfanyń bul isine tań qalǵan qonaq, musylmandardyń patshasy bola tura shamdy óziń aýystyrasyń ba? Nege qyzmetshige aıtpadyńyz deıdi. Sonda Omar ıbn Abdýlazız: Qyzmetshi kúndiz qyzmet etedi, túnde demalýǵa haqysy bar emes pe?»-deıdi. Al men turyp shamdy aýystyrǵan kezde Omar edim, qaıta ornyma otyrǵan kezdede Omar bolyp qaldym. Esh nársem ózgermedi jáne esh nársem kemimedi de.
Qurandaǵy Ibrahım (ǵ.s.) paıǵambardyń duǵasy:
«O, Rabbym! Maǵan danalyq, parasat baǵyshtap, meni jaqsylar qataryna qosa gór!» («Shuǵara» súresi, 83-aıat).
Maǵynasy: «Allahym júregimde shańnyń tozańyndaı tákápparlyq bolýdan saǵan syıynamyn!»
Hamzat Qajymuratuly
«Sádýaqas qajy Ǵylmanı» meshitiniń bas ımamy
