TÁRBIENI NEDEN BASTAÝ KEREK?
Adamzat balasynyń dúnıedegi basty maqsatynyń biri – ónegeli urpaq ósirý. Ulym ımandy, qyzym ıbaly bolyp, kósegemdi kógertse degen úmitpen ár ata-ana bar jaqsy dúnıesin perzentterine arnaıdy. Osy jolda ózinen asyp túsip, mereıin ósirgenin qalaıdy. «Qaıtsem, balamdy adam qylam» degen oıdyń jeteginde bar ǵumyryn sarp etýmen ótkizetin jandar da az emes. Bala-shaǵamyz durys jolda ómir súrip, el alǵysyn alǵan azamat bolǵanyn bárimiz qalaımyz. Endeshe tárbıeni neden bastaý qajet?
Tárbıe bastaýy – ata-ana. «Bala tárbıesi basty baılyǵyń, keshikseń kóretiniń qaıǵy-muń» degen hákim Abaı: «Ózin tárbıeleı bilmegen, ózgege ónege kórsete almaıdy» dep taýyp aıtqan. Alla Taǵala qasıetti Quran Kárimde: «Qaıbir qaýym ózin-ózi ózgertpeıinshe Alla ony ózgertpeıdi», – («Raǵyd» súresi, 11-aıat) dep baıandaǵan. Demek kemel sıpatty urpaq ósirýin qalaǵan árbir ata-ana tárbıe jolyn áýeli ózinen bastaǵany jón. Al ózimen aınalysýdy toqtatyp, kerisinshe balasynyń ózinen de asqan keremet tulǵa bolyp ósip shyǵýdy kútetin áke-sheshege zańǵar jazýshy Muhtar Áýetzovtiń «Ekkeniń tiken bolsa, orǵanyń balaýsa bolmas» degen ulaǵaty oı salsa kerek. Adam balasynyń bar ǵumyry ómirlik tárbıeden turady. Sebebi ár kezeńge qadam basqan saıyn pendeniń úıreneri men túıgeni arta túsetini anyq. Adam eki dúnıede de baqytqa qol jetkizý úshin óziniń adamgershiligi men otbasyna sińirgen tálimi basty mańyz bolmaq. Jaratýshy Iemiz elshileri arqyly dúnıe aqyrynyń qalaı bolaryn eskertip, árdaıym izgilikke umtyldyryp, eskertip otyrǵan. Oǵan qosa durys ómir súrýdiń, úzdik tárbıe joly men máńgilik baqyttyń jolyn da kórsetip berdi. Alla Taǵala Qurannyń «Tahrım» súresinde: «Eı, múminder! Ózderińdi ári úı-ishterińdi otyny adamdar men tastardan bolǵan ottan qorǵańdar!» – deý arqyly, bizge arty tozaqqa súıreıtin, ókinishti ómirge sebep bolatyn, jamandyq ataýlynyń barlyǵynan boıdy aýlaq ustaý qajettigin eskertýde. Osy aıattaǵy qutqarýdyń maǵynasyn Álı ıbn Ábýtálip (oǵan Alla razy bolsyn): «Olarǵa ǵylym-bilim úıretip, ádepke baýlyńdar», – dep túsindirgen. Sondaı-aq, otbasy múshelerin qamtıtyn otbasyńyz ben týǵan-týystaryńyzdyń da týra joldan taıqyp ketpeýine járdem berýińiz mindet. Osylardyń ishindegi eń mańyzdysy – álbette urpaǵyńnyń tárbıesi. Eger bergen úlgińiz jaqsy bolsa – tiri kezińizde kózqýanyshyńyz, dúnıeden ótken soń saýabyńyzdyń úzilmes jalǵasy bolmaq. Eger kerisinshe jaǵdaı oryn alsa, ózińiz de, sizge qarap ósken urpaǵyńyz da qasiretke urynbaq. Osy oraıda Júsipbek Aımaýytovtyń «Balany buzýǵa, túzeýge sebep bolatyn bir shart – jas kúnde kórgen ónege» degen sózine úńilsek, kúndelikti ómir súrý saltyńyz tálimniń tereń bastaýy ekenin uǵasyz. Sondaı-aq, ardaqty Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Eshqandaı ata-ana balasyna jaqsy tárbıeden ar tyq eshnárse bere almaıdy», – degen hadısin esten shyǵarmaǵan jón.
Urpaq tárbıesi – bir ǵana shańyraqty qamtıtyn dúnıe emes. Bálkim qoǵamnyń, eldiń taǵdyrymen ushtasqan mańyzdy protsess. Óıtkeni tulǵanyń tárbıe mektebiniń qoǵamdy túzetýde yqpaly zor. Iaǵnı Muhtar Áýezovtiń «Ul tárbıeleı otyryp, halyqty tárbıeleımiz, qyz tárbıeleı otyryp, ult tárbıeleımiz» degen oıy sózimizdi qýattaı túspek. Urpaqty qalaı durys tálimdi etip ósire alamyz? Ony álbette Alla elshisiniń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ónegesinen izdegenimiz jón.
«Balalaryńdy úsh túrli qasıetke baýlyńdar: Paıǵambarlaryńdy súıýge, onyń áýletin súıýge jáne Quran oqýǵa. Shyndyǵynda Qurandy kótergender (jattaǵandar) eshqandaı kóleńke bolmaıtyn kúni (Qııamet kúni) Allanyń Arshysynyń kóleńkesinde bolady» (Tabaranı). Iaǵnı adamdyqtyń bastaýy – sharıǵat negizderin jastaıynan júregine, rýhanııatyna sińirý. Osy nárseni tereń túsingen babalarymyz «Qudaıdan qoryqpaǵannan qoryq» dep kesip aıtqan. Ábý Hýraıradan (oǵan Alla razy bolsyn) jetken rıýaıatta Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Shejirelerińnen týystyq qatynastaryńdy jalǵaıtyn nárselerdi úırenińder. Shyndyǵynda, týystyq qatynasty jalǵaý áýletke súıispenshilik, malǵa ósim, ǵumyrǵa uzaqtyq ákeledi» (Ahmad, Termızı) degen. Demek «Jeti atasyn bilmegen jetesiz» degen atalar naqyly Paıǵambar tárbıesinen ekenin ańǵarý qıyn emes.
Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Qaısybirińniń balalaryna ádep úıretkenderiń olarǵa kún saıyn jarty saǵ (bir ýys bıdaı ne qurma) sadaqa bergennen artyq», – dep ádep-ıbanyń sadaqadan da abzal ekenin kórsetken. Sondaı-aq, Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Balalaryńa júzýdi, sadaq atýdy, atqa minýdi, al áıel balasyna toqýdy úıretińder», – degen. Demek ár balany qabileti, jas ereksheligi men yntasyna qaraı túrli eńbekke baýlý qajet. Muny ár ata-ana bala tárbıesindegi basty ustanymynyń biri etýi tıis.
Qoryta aıtqanda, osy sekildi negizgi tárbıe kózderin tizbekteı otyryp, ıgi urpaq tárbıeleý jolyn Paıǵambar (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) mektebimen ushtastyra alsaq, qatelikke urynýdan ada bolarymyz anyq. Otbasy máselesindegi eń úlgi tutar tulǵamyz – Alla elshisi bir hadısinde: «Senderdiń eń jaqsylaryń – otbasymen jaqsy qarym-qatynasta bolǵandaryńyz. Otbasymen jaqsy qarym-qatynasta bolǵannyń eń abzaly – menmin» degen. Demek otbasy tóńiregindegi barlyq máseleniń sheshimi men úlgisin súnnetten taba alamyz.
Nurlybek MOLDABAIULY, «Qabaq baba» meshitiniń bas ımamy.
«Munara» gazetinen
