Ýahıdyń musylman tulǵasyn zulymdyq máselesine daıyndaýy

Birinen soń biri apattar tizbektelip, qaıǵy-qasiret kóbeıip jatyr. Alaıda eń úlken apat áli kelmegen sııaqty. Jalǵan paıǵambarlar kóbeıip, zalym bıleýshiler taqtarynda nyǵaıyp, olardyń ádiletsizdigi tereń tamyr jaıdy. Halyq bolsa, kedeıshiliktiń eń aýyr deńgeıine tústi. Osyǵan qosa, aýrýlar men tabıǵı apattar qajyǵan jurtty odan ári qajyta tústi. Bul jaǵdaılar adamdardyń kókeıinde Qudaıdyń ádildigi men danalyǵy týraly suraqtardy qaıta týdyrdy: jazyqsyz adamdar qandaı kúná úshin óltiriledi? Nege apattar olardyń jerinde kóp bolady? Nelikten zalymdar jazasyz qalady?

Zulymdyq máselesiniń tarıhy

Biz joǵaryda atalǵan máseleni aıqyndaý úshin eń aldymen zulymdyq degen túsiniktiń ózin qarastyryp kóreıik. Zulymdyq suraǵy – qazirgi dáýirdiń ónimi emes. Bul suraq Adam jaratylmaı turyp, perishtelerdiń: «Onda buzaqylyq jasap, qan tógetinderdi jaratasyń ba?» [«Baqara»: 30] — dep suraýynan bastaý alǵan. Keıin bul suraq burmalanǵan senimder arqyly kúrdelene tústi. Keıbir ıahýdı din ǵulamalary Qudaıdy adamzatqa ósh, qatygez beınede sıpattady. Shirkeý bıliginiń qatańdyǵy bul senimsizdikti arttyra tústi.

Aǵartýshylyq dáýirimen birge, ásirese Frantsýz tóńkerisinen keıin, adam Qudaı men álem arasyndaǵy baılanysty úzdi. Ol ózi úshin azapsyz, máńgilik raqatqa toly jumaq ornatýǵa tyrysty. Biraq bul oı Nıtsshe men Kamıýdiń nıgılızmi, Sartrdyń maǵynasyzdyǵy syndy ıdeıalar arqyly shynaıylyqtan alystap, adamzat mánsizdik pen úmitsizdikke boı aldyrdy.

Adamzat — qaı ult pen tilge jatsa da — bir negizden jaralǵandyqtan, bul suraq musylman áleminde de paıda boldy: Nege Alla zulymdyqty jaratty? Nege jazyqsyz adamdar azap shegedi? Nege zalymdar jazalanbaıdy?

Jaýap izdeý

Zulymdyq týraly suraq, eń aldymen, rýhanı kúızelisten týyndaıdy. Bul — adamnyń Allaǵa senimi men ómirdegi qaıǵy-qasiretterdi qabyldaı almaýy arasyndaǵy ishki qaıshylyǵynan shyǵady.

Islam – shynaıy ári tutas din retinde – zulymdyqty joqqa shyǵarmaıdy, kerisinshe onyń bar ekenin moıyndaı otyryp, onyń keıde adamǵa túsinikti, keıde túsiniksiz danalyqqa negizdelgenin aıtady. Doktor Samı ál-Amrı aıtqandaı: «Álem – ár synaqtyń danalyǵyn ashyp beretindeı móldir emes».

Sol sebepti, ıslam jeke tulǵanyń rýhanı ımmýnıtetin qalyptastyryp, ony synaqtyń tálkeginen aman alyp shyǵý úshin senimge negizdelgen ishki tirekter qurdy.

Adamzattyń dúnıetanymyn ózgertý úshin eń aldymen uǵymdar túzetildi. Alǵash Adamǵa barlyq ataýlar úıretilgendeı, onyń urpaqtaryna da «zulymdyq» sózin «synaq» uǵymymen almastyrý qajet boldy. Quranda: «Biz senderdi jaqsylyqpen de, jamandyqpen de synaımyz» [«Ánbııa»: 35] delingen. Iaǵnı, synaq – keıde jaqsylyq, keıde jamandyq túrinde beriledi.

Paıǵambarymyz Muhammed (Allanyń oǵan ıgiligi men sálemi bolsyn!): «Múminniń isi ǵajap! Onyń barlyq jaǵdaıy – ózine qaıyrly. Qýantsa – shúkir etedi, bul oǵan qaıyr. Qaıǵy berilse – sabyr etedi, bul da oǵan qaıyr» – dep, ımandy adam úshin árbir jaǵdaıdyń qaıyrly bolatynyn aıtty. Taǵy bir hadıste: «Musylmanǵa kelgen aýyrlyq, aýrý, qaıǵy, ýaıym, zııan tipti ıneniń shanshýyndaı bolsa da – Alla onyń kúnálaryn keshiredi» [Býharı].

Shyndyq pen ıllıýzııa

Islam adam balasynyń jer betinde turaqty jumaq ornatýǵa degen ıllıýzııasyn buzady. Óıtkeni adam – alǵashqy deminen sońǵy demine deıin synaqta. Bul ómirde turaqtylyq joq. Jaqsylyq ta, jamandyq ta ýaqytsha.

Jazýshy Aıman ál-Ýtým óz romanynda: «Eger zulymdyq jaratylmasa, jaqsylyqtyń sulýlyǵy bilinbes edi. Eger jaqsylyq bolmasa, zulymdyqtyń usqynsyzdyǵy kórinbes edi… Bul ekeýi – ómir men ólim sekildi» – dep bul maǵynany kórkem jetkizedi.

Qudaıdan tys ómir qurýǵa tyrysqan adam óz álsizdigin kórdi. Ǵylym men tehnıkada ilgerilegenimen, qorqynysh aldynda dármensiz. Ol tipti óz urpaǵy arasyndaǵy soǵystardy toqtata almaı otyr. Ondaı adam búkilálemdik apattardy qalaı toqtata almaq?

Quranda Alla: «Adam jaqsylyqty suraǵandaı jamandyqty da suraıdy. Adam tym asyǵys» [«Isra»: 11] – dep adamnyń shekteýli tanymyn baıandaıdy.

Qurandaǵy paıǵambarlardyń qıssalary qıyndyqtar men aýyr synaqtardan turady. Jaqyp pen Iýsýftyń (ǵ.s) oqıǵasy, Aııýbtyń (ǵ.s) sabyry, basqa da hıkaıalar – ómirde eshkim synaqtan tys qalmaıtynyn kórsetedi.

Eń aıqyn mysal – Musa men Qyzyrdyń oqıǵasy. Musa (ǵ.s) syrttaı zulymdyq bolyp kóringen isterge qarsy boldy, biraq sońynda onyń ar jaǵyndaǵy danalyqty kórip, moıyndady. Bul — Allanyń danalyǵy men meıiriminiń aıǵaǵy.

Ýahı uǵymdardy jáne kózqarastardy ózgertti. Bul óz kezeginde musylmannyń Emotsııalyq kúıine de oń áser etti. Bul – júrekke sabyr berip, qıyndyqtarǵa qarsy turý qabiletin arttyrdy.

Zulymdyq týraly suraq jańa másele emes. Biraq Islam tek logıkalyq túrde jaýap berip qana qoıǵan joq, sonymen birge senimi berik, sabyrly, Allaǵa táýekel etetin tulǵany qalyptastyrýdy maqsat etti – tipti ol synaqtyń hıkmetin bilmese de.

Abdýlahad Smanov, PHD doktor, «Áziret Sultan» meshitiniń naıb ımamy