Ýaqytsha neke
Aq neke – er men áıel zatynyń otbasyn qurý maqsatynda jasalatyn qasıetti kelisim shart. Sondyqtan da, aq nekeniń basqa kelisim sharttardan qaraǵanda ózgeshe talaptary bar. Mysalǵa, neke qımaqshy bolǵan er men áıel bir-birine jaqyn týys bolmaýy, qalyndyq tarapynyń qamqorshysynyń (ákesi, atasy, aǵasy,balasy arnaıy tártippen) kelisimi, kúálardyń qatysýy, eki taraptyń razylyǵy jáne t.b[1]. Tipti olardyń dinı ustanymyna da qatysty arnaıy talaptary bar. Demek, aq neke saýda sekildi, saýdager men satýshynyń arasynda ǵana jasalatyn kelisim shart sııaqty emes[2]. Saýdada kámiletke tolǵan taraptardyń baǵaǵa kelisse bolǵany, saýda júzege asady. Bul kelisim shartta qamqorshynyń razylyǵy, kúálardyń qatysýy, dinı ustanym tárizdi máselelerge mán berilmeıdi. Sebebi, saýda neke sekildi asa qasıetti kelisim shartqa jatpaıdy. Týra solaı jalǵa alý/berý kelisimi, ol da nekeniń talaptaryn kerek etpeıdi. Onda eń bastysy baǵa men jalǵa alý ýaqyty kelisilgen bolsa, jetkilikti.
Ýaqytsha neke (Zıaýjýl-Mýaqqat) osy jalǵa alý kelisim shartyna uqsaıdy. Onyń anyqtamasy mynadaı: er men áıeldiń qandaı bir qarymtanyń ornyna, ýaqytsha otbasy qurý. Mysalǵa, mynadaı bir sommaǵa 1 jyl nekeleseıik dep, kúágerlerdiń kózinshe kelisim jasaý[3]. Al eki bóten adamdy, syılastyq pen súıispenshilik negizinde bir-birine qosatyn aq neke kelisimi, qandaı da bir ýaqytqa shekteýdi qabyldamaıdy. Kerisinshe, neke qıylý barysynda, qandaı da bir ýaqyt merzimi aıtylatyn bolsa, kópshilik ǵulamalardyń pikirinshe (Abý Hanıfa, Abý Iýsýf, Imam Mýhammad) bundaı neke jaramsyz bolyp tanylady[4]. Al keıbir ǵulamalarymyz (Zýfar ıbn Hýzeıl): «bundaı neke qıylyp, alaıda neke jalǵasý merzimi retinde bekitilgen ýaqyt esepke alynbaıdy» deıdi[5]. Iaǵnı, neke qıylsa da, alaıda shegelingen ýaqyt ótken kezinde, neke buzylmaı ári qaraı jalǵasa beredi. Óıtkeni, qasıetti neke ýaqytpen ólshenbeıdi.
Bizdiń ustanatyn baǵytymyz - kópshilik ǵulamalardyń joly. Iaǵnı ýaqytsha neke múldem durys emes. Nekede qandaı da bir merzim aıtylǵanda, neke júzege aspaı, er men áıel bir-birine bóten qala bermek. Olardyń bir úıde otbasy quryp turýy, áste ruqsat etilmeıdi. Árbir aqyly bar adam balasy, er men áıeldiń arasynda jalǵa alý tárizdi kelisim sharttyń bolýy múmkin emes ekeniń ańǵarady. Ýaqytsha nekeni uran etken keıbir aǵymdar, beınebir júzekshilikti adal etýge shaqyryp jatqandaı. Oınastyqty qatań túrde tyıym salǵan asyl dinimizben bundaı tómen nárseler qalaısha ǵana ushtasady...
Tamırlan Ibraev
«Áziret Sultan» meshitiniń naıb ımamy
