«VALENTIN KÚNI» AZǴYNDYQQA APARADY
Islam dini qazaq halqynyń ózindik rýhanııaty men mádenıetiniń qalyptasýyndaǵy negizgi qaınarlardyń biri ekeni sózsiz. Alaıda, ózge ulttyń azǵyndaǵan salty men dástúri, jat dinniń qısynsyz senimi men nanymy dinimiz ben dástúrimizdiń basyna úzdiksiz qara bulttaı qaptap keledi, súıekke sińip barady. Sondaı túkke turmaıtyn, jaramsyz, jańadan paıda bolǵan joralǵylardyń biri – 14 aqpanda jastar qapylyp, qýana kútetin, halyq arasynda keń taralǵan «Valentın kúni» dep atalatyn meıram. Atalmysh meıramdy keıbireýleri kópshilikten estigeni boıynsha «ǵashyqtar kúni» retinde toılasa, endi bireýleri tipti anyq-qanyǵyn bilmese de eleýge tyrysady.
Shyn máninde, «Valentın kúni» – bizdiń dinimizge de, salt-sanamyzǵa da úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn jat meıram. Bul kún máńgilik mahabbatqa emes, bir kúndik raqatqa, beıbastyqqa, uıatsyzdyqqa, arsyzdyqqa jeteleıtin kún. Eń soraqysy, bul meıramnyń umytylmaı, urpaqtan-urpaqqa kádimgideı «mura» bolyp qalyptasýynda.
Qudaıǵa shúkir, biz musylmanbyz. Dinimiz – Islam, tegimiz – túrki halyqpyz. Alla Taǵala Qasıetti Quranda: «Barlyqtaryń Allanyń jibine jabysyńdar da, odan bólinbeńder»[1], – degen. Bul aıatta sýǵa ketken adam jipke qalaı jarmasatyn bolsa, dinge solaı jarmasý kerektigi aıtylǵan. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Kim kópshilikten (jamaǵattan) súıemdeı jer alystasa, ol óz moınyndaǵy Islamnyń arqanyn alyp tastaǵandaı bolady»[2], – degen. Qazaq halqy eshqashan da asyl dininen ajyrap, ádet-ǵurpyn aıaqqa taptaǵan emes. Ulttyq bolmysymyzdy saqtaý úshin, dinimizge, dástúrimizge berik bolýymyz qajet. Sonda ǵana eldigimizdi saqtap qalamyz.
«Dástúrdiń ozyǵy bar, tozyǵy bar» demekshi, bizdiń ádet-ǵuryptarymyzdyń basym kópshiligi sharıǵat sheńberinde úılesip kelgen. Kez kelgen mádenıetimizdegi qundylyqty, salt-dástúrdi alyp qarasaq, dinnen negizin tabamyz. Islam ǵalymdary durys jáne burys ǵuryp dep ekige bóledi. Sharıǵattyń úkimine qaıshy kelmeıtin ǵuryp «durys ǵuryp» dep atalady. Al burys ǵuryp – ol halaldy haram, haramdy halal etken, sharıǵattyń erejelerine qaıshy kelgen ǵuryp.
«Valentın kúni» jáı ǵana «eshqandaı zııany joq» dep aıta salatyn mereke emes. Bul merekeniń astarynda adam men qoǵamdy azdyrýǵa, rýhanı jáne ulttyq qundylyqtardy joıýǵa baǵyttalǵan júıeli tásil jatyr. Bundaı tásil adamnyń dostyq, mahabbat degen uǵymdarǵa jeńil-jelpi qaraýynan týyndaıtyn bolashaq otbasylyq ómiriniń quldyrap buzylýyna soqtyrýy ábden múmkin. Bul merekeniń túp tamyrynda ultty azǵyndyq jolǵa aparatyn, asa úlken qaýip bary baıqalady. Qazaqtyń basyna túsken SPID, nashaqorlyq, jezókshelik, zınadan bala týyp tastap ketý sııaqty qoǵamdyq dertterimizdiń negizinde osyndaı, ulttyq mentalıtetimizge, musylmandyq bolmysymyzǵa jat qylyqtardy nasıhattaý jatyr.
Sosyn bul mereke – musylmandyqqa, qazaqtyqqa múlde jat is, uıattan jurdaı etetin, adamdy adamdyq dárejesinen túsiretin jáne zınaǵa bastaıtyn zaýaldyq is. Alla Taǵala: «Jáne zınaqorlyqqa múlde jaqyndamańdar, ol – azǵyndyq ári eń soraqy jol»,[3] – dep buıyrdy. Bolashaq urpaq zınasyz, kirshiksiz, taza, pák týylýy kerek.
Qyzyna, ápke-qaryndasyna, anasyna bógde adam «valentınka» syılasa, er azamattardyń «Onda turǵan ne bar deısiń!» – dep úndemeı qalýlary ábestik. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Áıelin bógde erkekterden qyzǵanbaıtyn erkek jánnattyń ıisin sezbeıdi»[4], – dep eskertken.
Osy kúnde elimizdiń túkpir-túkpirinde, ártúrli sharalar uıymdastyrylyp, aqparattyq shaqyrýlar taratylyp jatady. Klýb, restoran, kafe sııaqty jerlerdi qoıǵanda, bilim ordalarynyń «áýlıe valentın kúnine» terlep daıyndalatyny bizdi qatty qynjyltady. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Kim qaı halyqqa uqsaǵysy kelse, ol solardyń biri»[5], – degen. Sondyqtan, ózimizdiń kim ekenimizdi esh ýaqytta umytpaǵanymyz jón.
Islam dininde adamdar arasyndaǵy ózara mahabbat, súıispenshilik Alla Taǵalanyń razylyǵy úshin jáne Onyń zańdarynyń sheńberinen shyqpaýǵa, adamdardyń bir-birine degen baýyrmaldyqqa negizdeledi. Óıtkeni Alladan qorqatyn adam dinimizge jat nárseden boıyn aýlaq ustaıdy, árbir nıeti men amaly úshin aqyrette Alla aldynda jaýap beretindigine kámil senedi. Alla Taǵala: «Izgilikke únde jáne nadandardan bet bur»[6], – dep buıyrady.
Erterekte ata-babalarymyz bir-birine degen sezimin, qarym-qatynasyn mundaı jarııa túrde baıandamaǵan. Qyz ben jigittiń arasynda jeńgeleri ónegeli ulttyń urpaǵyna saı qylyq tanytyp, jigittiń oıyn erkesine jetkizip otyrǵan. Sonymen qatar, qaıyn sińlisine kez kelgenniń suqtanýyna jol bermeı, tekti atanyń balalaryna, aqylyna talaı el tánti bolǵan er azamatpen kóńil qosýǵa keńes berip otyratyn bolǵan. Jastar nekelerin qıǵanǵa deıin jıi kezdespeı, jeńgeleriniń kómegimen, kesteli oramal arqyly jumbaqtap syrlasatyn bolǵan. Ata-babalarymyz Valentın kúnisiz-aq tanysyp, otaý quryp, bala tárbıelegen.
Ardaqty aǵaıyndar, qymbatty musylman baýyrlar! Biz ar-ımanyn tý etken ata-babalarymyzdyń aq jolynan taımas úshin, olardyń ustanǵan dinin, dástúrin qasıet tutýǵa tıispiz. Dininen, dástúrinen ajyraǵan ulttyń bolashaǵy bulyńǵyr. Salt-dástúr men ádet-ǵurypsyz el ádepsizdik pen bereketsizdikke salynýy múmkin. Bizdiń halqymyz óz urpaqtaryn qasıetti salt-dástúrmen, ónegeli ádet-ǵuryppen, yrym-tyıymmen tárbıelep, ulaǵatty ul men ınabatty qyzdy teris jolǵa túsirmeı tárbıeleı bilgen.
«Ýa, ıman keltirgender! Sender ózderińdi jáne úı ishterińdi tozaq otynan saqtańdar!» – degen aıat túskende, Hazreti Omar (Alla oǵan razy bolsyn): «Ýa, Allanyń Elshisi, biz ózimizdi saqtaımyz-aý, bala-shaǵamyzdy qalaı saqtaı alamyz?» – dep suraǵan eken. Sonda Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Alla senderdi neden qaıtarǵan bolsa, olardy da qaıtarasyńdar. Alla senderdi nege buıyrǵan bolsa, olardy da buıyrasyńdar. Mine sol, olardy tozaq otynan saqtaý bolady», – dep jaýap bergen eken.
Sondyqtan, Allanyń narazylyǵyna, qaharyna sebep bolatyn árqandaı isterden saqtanaıyq, jamaǵat! Alla Taǵala barshamyzǵa týra jol kórsetip, eki dúnıeniń baqytyn násip etkeı!
Sansyzbaı QURBANULY,
QMDB Tóraǵasynyń orynbasary ,
«Sharıǵat jáne pátýa»
bóliminiń meńgerýshisi
[1] «Álı Imran» súresi, 103-aıat.
[2] Buharı men Mýslım rıýaıat etken.
[3] «Isra» súresi, 32-aıat.
[4] Ahmad pen Nasaı rıýaıat etken.
[5] Ahmad pen Ábý Dáýd rıýaıat etken.
[6] «Aǵraf» súresi, 199-aıat.
