Zań dinge qarsy emes
Qazirgi ýaqytta Qazaqstan úshin qaýip tóndirip otyrǵan basty faktorlardyń biri dinı Ekstremızm bolyp tabylady. Osy oraıda Qazaqstandaǵy memlekettik-konfessııalyq qatynastardyń ońtaıly modelin qalyptastyrý saıası kúntizbeniń kún tártibindegi ózekti másele bolyp otyr.
2016 jyly Qazaqstanda bolǵan teraktiler memlekettiń kúshtik Ekstremızm men terrorızmge qarsy tájirıbelik sharalaryn júıeli jáne keshendi túrde kúsheıtý boıynsha jańa kezeńdi bastaýyna ıtermeledi. «Ekstremızm jáne terrorızmge qarsy kúres máseleleri boıynsha keıbir zańnamalyq aktilerge ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy qarastyryldy. Ol qoǵam men sarapshylardyń talqysyna shyǵaryldy jáne 24 zańnamalyq aktige ózgertýler engizýdi qarastyrdy.
Negizgi úsh nársege basa kóńil bólindi: qarý-jaraq aınalymyn baqylaýdy kúsheıtý; terrorızmmen baılanysty qylmystar úshin jazany qatańdatý; ishki kóshi-qon máseleleri.
Kórip otyrǵanymyzdaı Qazaqstanda dinı Ekstremızm men terrorızmniń alǵysharttarynyń aldyn alatyn memlekettik-konfessııalyq qatynastardyń ońtaıly modelin qalyptastyrý kúrdeli tapsyrma.
Osy oraıda biz bul saladan ne kútemiz jáne osy saladaǵy mınıstrlik usynyp otyrǵan zań jobasynyń ózgertýleri men tolyqtyrýlary qandaı máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan?
Árıne, eń aldymen Qazaqstan bıliginiń is-qımyly álemdegi kúshtik Ekstremızmdi údetýmen jáne osy jaǵymsyz qubylystan qorǵanýmen baılanysty. Ásirese Taıaý Shyǵys elderindegi janjaldar, atap aıtqanda Sırııadaǵy soǵys úreı týdyrady.
Bul arada din salasynyń názik ekenin túsinýimiz kerek jáne oǵan qatysty shalt qımyldyń bári jaǵymsyz saldarlarǵa ákelýi múmkin.
Islamnyń opplzıtsııalyq qurylym emes, qazaqtardyń ulttyq biregeıligin quraıtyn, qazaq halqynyń dúnıetanymy men mádenıetiniń mindetti rýhanı quraýyshy ekenin túsiný qajet. Mysal úshin Malaızııada «Islam Hadharı» kontseptsııasyn paıdalanyp musylmandyqty ózderine yńǵaılady. Iaǵnı Malaızııa bıligi halyqtyń nazaryn ıntellektýaldyq, órkenıet aspektileri men ıslam negizderine aýdaryp tárbıeleýde. Búginde Túrkııada da ıslam biriktirýshi jáne shoǵyrlandyrýdy qural retinde paıdalanylýda.
Dinı zańnamaǵa engizý josparlanyp otyrǵan túzetýlerde dinı aspektiden bas tartyp, bul ózgertýlerge dinı sıpat bermeý qajet. Sebebi bul qoǵamdaǵy janjal qaýpin kúsheıtýi múmkin. Biz óte abaı bolýymyz kerek. Mysal úshin destrýktıvti dinı aǵym jáne dinı radıkalızm sııaqty negizgi túsinikterdi ekiushty jáne burys túsindirýden saq bolý qajet. Sebebi olardyń durys túsindirilmeýi tulǵalyq jáne qoǵamdyq sıpattaǵy saldarlarǵa ákelip soǵýy yqtımal. Sońynda bul azamattardyń konstıtýtsııalyq quqyq qabiletin dıskredıtatsııalanýyna, azamattyq jaýapkershilik seziminiń atrofııasyna jáne memleketke degen nemquraıdylyqqa ákelýi, sondaı-aq qoǵamdaǵy janjal qaýpin kúsheıtýi múmkin.
Dinı jaǵdaı men dinı saladaǵy máselelerdi jazatyn jýrnalıster bilikti bolýy jáne baǵa bergende saq bolýlary qajet. Sebebi olardyń qateligi, mysal úshin tyıym salý týraly jańalyqtarda hıdjabty nıqabpen shatastyrýy dinı saladaǵy jaǵdaıdy ýshyqtyrýy yqtımal. Memleket hıdjabqa tyıym salynbaıtynyn resmı túrde málimdegen bolatyn. Radıkaldar men «uıqydaǵy» uıashyqtar úshin bul jalǵan aqparat memleketke qarsy belsendi is-áreketterde qural ári motıvatsııa bolýy múmkin.
Mundaı tyıym bizdiń elimiz zaıyrly demokratııalyq memleket bolǵandyqtar múmkin emes. Biraq adamdardy taný úshin qoǵamdyq oryndarda nıqab, paranja men basqa dinı kıimdi kııýge tyıym salýǵa ýájdi sebep bar.
Sonymen QR Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrligi Qazaqstan musylmandarynyń dinı basqarmasymen birlesip retteýi tıis birneshe negizni parametr bar. Atap aıtqanda áıelderdiń bet-júzin ashyp turatyn oramal.
Osylaısha birqatar BAQ jazyp jatqandaı dinı atrıbýtqa salynatyn tolyq tyıymnyń ornyna biz tolerantty optıýmǵa qol jetkizemiz: saqal men hıdjab óz oryndarynda qalady, olarǵa eshkim tyıym salmaıdy. Elbasymyz Qazaqstanda ıslamofobııaǵa oryn joq ekenin, taqýalardyń ortasynda tártip ornatý nıeti ǵana baryn taǵy bir márte dáleldedi.
Mysal úshin balalar alańynda oınap júrgen kishkentaı balalardyń ózi qara kıim kıingen adamdardan qorqady. negizi nıqab arabtardyń kıiminiń bir túri bolyp tabylady jáne bizdiń ulttyq jáne dástúrli erekshelikterimizge qaıshy. Qazaqtyń qyz-kelinshekteri eshqashan qara jamylmaǵan.
Sondyqtan bul normalarǵa dinı sıpat berýdiń qajeti joq. Sebebi bul qazirgi máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan quqyqtyq ózara qarym-qatynastyń zańdy quraly bolyp tabylady. Dinniń saıası faktorǵa aınalyp ketpeýin qatań qadaǵalaý qajet.
Alaıda elimizde qıyndyqtardyń zańdardy júzege asý jáne oryndaý kezeńinde týyndaıtynyna da nazar aýdarǵan abzal. Bul kezeńde basshylardyń saýatsyzdyǵyna baılanysty qabyldanǵan normalardyń jaǵymsyz áserleri bolýy múmkin. Al olardyń qateligin múddeli tulǵalar toby únemi paıdalanýǵa daıyn. Sondyqtan quqyqtyq qoldaný tájirıbesine muqııat kelgen jón.
Jalpy tyıym ádisi, múmkindikterdi shekteý keńestik kezeńiniń, keńestik saıası bıliktiń quraly bolyp tabylady. Qazir bul qural tıimsizdigin kórsetip júr. Buǵan kóptegen mysal keltirýge bolady. Aǵartýshylyq ıdeologııalyq jumysqa kúsh salý qajet.
