ZEKET BERÝ-PARYZ ÁRI MUSYLMANNYŃ ÁDEBI
Bul – salıhaly jáne izgi amaldardyń tóresi. Bul – Allaǵa tez jaqyndatatyn qaıyrly, abzal amaldardyń biri. Bul – kez kelgen musylman bilýi tıis bes paryzdyń biri. Bul – zeket. Sanaly musylman zeket berýdi kemshiliksiz atqarýǵa sebep bolatyn kórkem ádepterdi úırengeni lázim. Musylman ádebi jobasynyń bul jolǵy sanynda zeket berýdiń ádepteri týraly sóz etemiz.
Biz kóbinese Allaǵa ıman keltirip, oraza ustaǵanymyzben zeketke kelgende kóp tartynshaqtaımyz. Rasynda da bireýler jaǵdaıy bolǵan kúnniń ózinde Zeket týraly bilmeýi múmkin. Endi biri «onsyz da sadaqany berip júrmin ǵoı» dep zeket týraly oılanbaıdy, izdenbeıdi. Zeket pen sadaqany shatastyratyndar da joq emes. Adam dúnıemen synalǵan soń keıde dúnıeni súıip, ony shyǵarýǵa kelgende tartynyp qalamyz.
Zeket berýshiniń bilýi tıis birinshi ádebi: Yqylas.
Musylman árdaıym bul amaldy atqarar aldynda Allanyń razylyǵyn qalap, saýabynan úmittenýi kerek. Sebebi yqylas bolmaǵan jerde amaldar da joıylady. Tipti salmaqsyz tozańǵa aınalady. Yqylassyz jasalǵan tirlikti tesik shelekke sý jınaǵan adamnyń mysalymen salystyrýǵa keledi. Qasyqtap jınaǵan abyroı shelektep tógilmeýi úshin de yqylas kerek. Zeket bergen adamnyń jan dúnıesi ózgerip, ózin sondaı jeńil sezinedi. Tek nıet etip qoımaı yqylaspen berse, onda óte úlken rahatqa bólenedi.
Iá, júrekpen jasalatyn amaldarynyń eń áýelgisi – yqylas. Ol qulshylyqtyń ózegi. Amaldardyń qabyl bolýy ne keri qaıtarylýy da tikeleı yqylasqa baılanysty. Jáne yqylas – Haq Taǵalaǵa moıynsunýda Ony bir dep bilý. Yqylas qandaı amaldyń bolsa da alǵysharty. Eger ol bolmasa, barlyq saýapty amaldan qur qalady. Ol jalǵyz Allanyń meıiriminen úmit etý arqyly jasalýy kerek. Múmin pendeniń júregi yqylasqa toly bolǵan jaǵdaıda ol kóptegen saýapqa qol jetkizedi. Atap aıtqanda amaldary qabyl bolady, izgi isterdi jasaı almaı qalsa da saýabyna ıe bolady, kúnálary keshiriledi, pende rııadan qutylyp, búlikterden aman qalady, júrektegi ýaıymy seıilip, rızyǵy molaıady.
Zeket berýshiniń bilýi tıis ekinshi ádebi: Árbir musylmannyń ózine mindet bolǵan zeket jaıly habardar bolýy.
Sanaly musylman «Zeket degen ne? Ol qandaı mólsherden shyǵarylady? Ne nárselerden shyǵarylady? Zeketti kimderge beremiz?» degen suraqtardan habardar bolýy kerek.
Zeketti kámelet jasqa jetken, nısap mólsherge jetken adam bere alady. Osy toptaǵylarǵa ol paryz. Kóp adam zeket berýge tyrysady. Quranda zeket 82 jerde namazben tyǵyz aıtylady. Al bermegen adam úlken kúnáǵa qalady. Asyl dinimiz ıslamda «Zeket» – kóbeıý, ósý, bereket, tazarý, kóp nyǵmetterge shúkirshilik aıtý sekildi maǵynalardy qamtıdy. Bul aqyl esi bútin, nısap mólsherine jetken adamnyń beretin dúnıesi.
Zeket mólsheri qansha?
Nısap mólsheri deıdi. Dúnıe belgili bir deńgeıge jetken ǵana zeket beredi. Iaǵnı 40-tan bir bóligin nemese 2,5 paıyz berýi kerek.
Teńgege shaqqanda 85 gramm altynnyń quny qansha? Qarapaıym tilmen aıtqanda qalaı túsindirýge bolady?
Altynnyń mólsherimen aıtsaq 85 gramm altynyńyz bolsa, ıaǵnı jarty mıllıonnan astam aqsha shyǵady. Sonyń 2,5 paıyzyn biz muqtajdarǵa berýimiz kerek.
Zeket ne nárselerden shyǵarylady?
Zekette 2 nárseden beredi: altyn-kúmis jáne tórt túlik mal. Jáne egin, baý-baqsha, paıdaly qazbalar, dándi daqyldardan beriledi. Altyn-kúmisten bolsa,1 jyl tolýy shart. Al baý-baqsha ónimderine 1 jyl tolýy shart emes. Sebebi olar ósip ónedi. Qııardy 2 ret jınaýǵa bolady, munaıdy kúnde alyp jatyrmyz degendeı...
Zeketti kimderge berýge bolady?
Zeketti 7 toptaǵy kisilerge berýge bolady:
- Kúndelikti tamaǵynan artylmaıtyn adam;
- miskin jep ishýge kúndelikti muqtajdar;
- zeket jınaýshylar;
- ıslamdy jańadan qabyldaǵan kisilerge kóńilderin jibitý úshin;
- qaryzǵa batqan kisilerge;(bankten qaryz alǵandarǵa zeket berilmeıdi)
- Alla jolynda ilim alýshylarǵa;
- jolda qalǵandarǵa beriledi.
Ánás ıbn Málıkten (oǵan Alla razy bolsyn) Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «... Kim musylman baýyryna kómektesse, sol ýaqytta oǵan Alla kómektesedi. Al kim baýyrynyń máselesin sheshse, Qııamet kúni Alla onyń máselesin sheshedi » - degen.
Zeket berýdiń úshinshi ádebi: Paryz bolǵan zeketti ýaqytynan keshiktirmeý.
Eger sizdiń jıǵan múlkińizdiń mólsheri 85 gramm altynǵa jetse, ári ol 1 jyl boıy sol qalpynda azaımaı tursa, mindetti túrde zeket berý kerek. Zeket shyǵarýdy sebepsiz keıinge qaldyrý nemese bermeý Allanyń ashýyna ushyratady. Sol úshin zeketti der kezinde bergen abzal.
Zeket berýdiń tórtinshi ádebi: Zeketti sadaqadan buryn berý.
Zeket pen sadaqa bir-birine uqsas amaldar. Ekeýi de mal dúnıeden, qaltadaǵy aqshadan shyǵarylady. Aıyrmashylyǵy sadaqa berý úshin qolymyzda azyn-aýlaq aqshanyń bolǵany jetkilikti. Al zeket jaǵdaıy kelgen musylmanǵa ǵana paryz. Ál aýqaty jetken jylyna bir ret qana beredi.
Laǵyneti shaıtan adamdy «Zeket berseń, kedeılenip, ash-jalańash qalasyń» dep azǵyrady. Shyndyǵynda, zeket – malymyzdyń azaıýyna emes, kóbeıip, ósip-ónýine sebep bolady.
Zeket berýdiń besinshi ádebi: zeketti zeket shyǵarylatyn belgili mal-dúnıelerden ǵana shyǵarý.
Iaǵnı, zeket qoıdan qoıdaı, sıyrdan sıyrdaı al aqshadan aqshalaı shyǵarylady degen sóz. Al mólsherine kelsek, zeketti 4 túlikten beremiz. Qoıdyń zeketi 40 bas. Bireýde 40 qoı bolsa, sonyń birin berý kerek. Sıyr 30 bas bolsa, 1 tana ne qunajyn berý kerek. Túıe 5 basqa jetse, 1 qoı berý kerek.
Zeket berýdiń altynshy ádebi: Zeketti jaǵdaıy tómen, qarjyǵa muqtaj týǵan-týystardan bastaý.
Zeket berýdi týysqandardan bolǵan jaǵdaıy nashar kisilerden bastaǵan abzal. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Miskinge berilgen dúnıe 1 sadaqa bolsa, týysqanǵa berilgen dúnıe 2 sadaqa, al sadaqa týystyq qarym-qatynas» - degen.
Zeket berýdiń jetinshi ádebi: Zeket bergen soń oǵan mindetsinbeý.
Zeket bergende mindetsinse, ol tákápparlyq bolady. Hadıste maldaryńdy zeket berýmen qorǵańdar degen.
«Mal-dúnıelerin Alla jolynda jumsap, keıin bergenderine mindetsiný jáne renish aralastyrmaıtyndardyń syıy – olardyń Rabbysynda. Olarǵa qorqynysh joq ári olar qaıǵyrmaıdy» ("Baqara" súresi, 262-aıat).
Zeket berýdiń ádepterine toqtalsaq bul eń aldymen nıetke baılanysty. Zeket eń adal tabystan berilýi kerek. Nıeti túzý, tabysy adal, úshinshiden bergeni úshin mindetsinbeýi kerek.
Zeketti muqtajyraq adamǵa berseńiz quba-qup. Eger taba almasańyz tehnologııanyń damyǵan ǵasyrynda termınaldarǵa aqsha sala alasyz. QMDB-nyń Zeket qory halyq úshin osyndaı jaıly jaǵdaı jasaǵan. QMDB Zeket qory – jeke jáne zańdy tulǵalardyń zeketteri men sadaqalaryn qabyldap, ony sharıǵat úkimderine saı taratýmen aınalysatyn uıym. Qordyń quryltaıshysy – Qazaqstan Musylmandary Dinı Basqaramasy.
Qor– Qasıetti Quran Kárim men súnetti basshylyqqa ala otyryp, sharıǵat úkimderine sáıkes Qazaqstan musylmandarynyń zeketiniń jınalýy men taratylýyn júzege asyrady. Qazirgi ýaqytta qor kóptegen ıgi isterge muryndyq bolýda.
Zeket ǵıbadaty adamdy osy ózimshildik, sarańdyq, dúnıeqorlyq sııaqty qylyqtardan saqtap kishipeıildik, jomarttyq jáne keńpeıildik syndy jaqsy sıpattarǵa tárbıelep, baýlıdy.
Bir kisi Paıǵambarǵa (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) kelip «Maǵan Jánnatqa kirgizetin amal aıtshy» degende Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Ol ózine qajetti (nárseni surap tur)! Allaǵa qulshylyq etip, Oǵan eshnárseni serik qospaısyń, namaz oqısyń, zeket beresiń jáne týystyq qatynasty úzbeısiń» degen. Osy hadısten-aq zekettiń mańyzyn kóre alamyz.
Daıyndaǵan A.TOIShYBAIULY
