JAMANDYQTYŃ ATASY
Alkogoldi ishimdikti alǵash ret 8 myń jyl buryn Mesopotamııalyqtar jasaı bastady. Mesopotamııalyqtar nan jasaý úshin arpany sýǵa jibitý arqyly, oılamaǵan jerden alǵash ret syra jasaýdyń tásilin ıgergen bolatyn. Tarıhı derekterge júginsek, 6 myń jyl buryn qazirgi batys Iran men Anadoly terrıtorııasyn mekendegen Sýmerler de sharap pen syra qoldanǵany belgili. Ejelgi dáýirde alkogoldi ishimdikter ashytylǵan jemis-jıdek pen dándi daqyldardan ǵana jasalatyn. Al qazirgi qoldanystaǵy spırttik ónimder sıntetıkalyq jolmen bólinip alynatyn, adam aǵzasyna óte zııandy zattardan quralady.
Alkogol arabtyń «al-kuhul» – «súrme» degen sózinen shyqqan. Al spırt sózi latyn tilinen shyqqan: «spiro» – «úrleý, dem alý» degen maǵynaǵa keledi.
Alkogoldi alǵash ret arab alhımıgi Rageza jasaǵan. Ol «pálsapalyq tas» shyndyǵyn izdeımin dep, kezdeısoq Etıl spırtin bólip alady.
Al Eýropada alkogol HIII ǵasyrdan bastap qoldanyla bastady. Etıl spırtiniń ýytty áserin zertteýge I.M.Sechenov, I.P.Pavlov, N.P.Kravkov, V.M.Behterev, S.S.Korsakov sııaqty fızıologtar, farmakologtar men klınıtsıster úlken úles qosty.
Bir tańdanatyn jaǵdaı álemniń barlyq eli alkogoldiń adam densaýlyǵy men qoǵam baqyty úshin úlken indet ekenin bile tura óndirýden bas tartpaı otyrǵany. Óıtkeni, alkogol óndirisi búkil dúnıe júzinde eń tabysty óndiris salalarynyń biri dep esepteledi. Máselen, Keńes Odaǵy ydyrap, elimizdiń Ekonomıkalyq júıesi naryqqa qaraı qaıta quryla bastaǵan kezde, Qazaqstanda barlyq óndiris salalary quldyrady. Ekonomıka astan-kesteń boldy. Degenmen osy jyldarda Qazaqstanda eki óndiris salasynda quldyraý bolmaǵan. Bular: munaı óndirisi men alkogoldi ónim óndirý salalary. Osydan-aq spırtti ishimdik óndirisiniń qanshalyqty tabysty sala ekendigin ańǵarýǵa bolady. Qazirgi tańda birneshe musylman elinen basqa álemdegi barlyq el alkogoldiń zııanyn bile tura, ishimdik óndirisin belsendi túrde jalǵastyrýda. Tipten Ekonomıkasy quldyrap ónim óndirýge qaýqary joq elderdiń ózi basqaǵa shamasy jetpese de araq-sharap óndirýge shamasy jetedi eken.
Alkogoldiń artynan ala keletin áleýmettik indetteri orasan kóp. Túrli adam shoshyrlyq aýrýlar men qylmystardyń da túp atasy – osy alkogol. Alkogoldiń saldarynan qanshama ult pen mádenıet azǵyndyqqa urynyp, jer betinen joıylyp ketkeni tarıhtan málim. Búgingi tańda táýelsiz qazaq elinde de osynaý áleýmettik indettiń tamyry tereńdep bara jatqany ózekti órteıdi.
Nurbek Qaıyrmuhammed
