“JAQSYLYQ JASA DA TEŃIZGE TASTA, BALYQ BILMESE DE, HAQ BILER”

Osy hıkaıany baıandaýshy – ataqty ımam, ári Baǵdat qalasynyń faqıhy (din ǵalymy) Ahmet ıbn Mıskın: Bul oqıǵa men Balh qalasynda ómir súrip júrgende basymnan ótken edi, – dep sózin bastady.

Sol ýaqytta Horasan sheıhy, ǵulama ýaǵyzshy, uly zahıd, (dúnıege boı aldyrmaǵan taza adam) ımanynyń kúshtiligi úshin “Úmmettiń Luqpany” atanǵan Abdýrrahman ıbn Hatım ábý Iýsýf ta Balhta bolatyn. Bul kisiniń jamaǵatqa ýaǵyz aıtatyn arnaıy májilishanasy da bar edi.

Birde soǵan bardym. Sheıh bir jumystaryna baılanysty keshigip keletini týraly shákirtterinen habar aıtqyzypty. Kópshilikpen birge kútip otyrdym.

Jınalǵan jurt bolsa: “Sheıh kelgenshe bizge bireý ýaǵyz aıtsyn” – dep usynys jasady. Kópshiliktiń tilegin maquldaǵan sheıh shákirtteriniń biri kelip, meniń qolymnan ustap, jetelep ákelip sheıh ýaǵyz aıtatyn minberine shyǵaryp: Ýa, Ahmed ıbn Mıskın, siz Baǵdatta bolyp din ǵulamalarynyń dárisin tyńdaǵan adamsyz.

Áhli súnnet ımamy, óz zamanynyń “Sheıhýl Islamy” atanyp, Hanbalı mazhaby (joly, mektebi) medresesiniń negizin qalaýshy Ahmet ıbn Hanbalmen birge bolǵansyz. Sahabalar dáýirinen keıingi, Allanyń jer betindegi úlgisi atanǵan, taqýalyqtyń kóshbasshysy – Bıshar ál – Hafıden bilim úırengensiz.

Bul jerde ýaǵyz aıtý, sizge laıyq” – dedi. Mynadaı mártebeli tanystyrýdan keıin barsha adamnyń nazary maǵan aýdy. Nazarlar nápsimdi (maqtanysh sezimimdi) oıatyp jiberdi. “Ýallahı! Bul da synaq”, - dedim ishimnen. Adamdardyń nazary saǵan aýyp, yntyǵa qaraýy synaq emeı nemene?

Bul synaq bolǵanda, ataqqumarlyq pen adamdardan dárejem artyq, dep oılap qalatyn tákapparlaný synaǵy. Pánıdiń eń qatty synaǵy da osy. Ishimde rııa (ózińdi ózgegelerge kórsetý) týyp, barsha izgi amaldarymdy joıyp, saýabymdy beker qylar dep kúızeldim.

Alla aldynda yqylasty bolýym úshin, yqylas máselesin esterine saldym, nápsimdi tyıyp, ózimniń basymnan ótken myna bir hıkaıany baıandaýǵa kiristim.

Ahmed ıbn Mıskınniń hıkaıasy:

- Iaǵnı osydan 11 jyl buryn, hıjranyń 219 jyly bolatyn. Men Baǵdatta edim. Áıelim jáne kishkentaı ulym bar edi. Úıde tiske basatyn dán joq, ashtyqtyń azabyna uryndyq.

Tarshylyqqa ushyradyq. Úıim órtenip turǵan saharanyń ózi sııaqty. Ashtyqtan áıelim jylaı bastady, oǵan balam qosyldy. Qınalǵanym sonshalyq úıdiń aǵashyn kemirýge shaq qaldym. Sodan oıyma kelgeni: “úıińniń aǵashyn jeı almaısyń, odan da satyp aqshasyn jemeısiń be?” Úıimdi satýǵa nıet qyldym.

Ony satý maǵan óz terimdi sypyryp tastaǵanmen birdeı edi. Qatty qınaldym. Qaıǵyrǵannan túnde uıyqtaı almadym. Túnniń sońǵy bóliginde turyp, meshitke kelip, namaz oqydym. Alladan rızyq suradym. Osy halde tań namazyna deıin boldym.

Odan soń jamaǵatpen tań namazyn oqydym da artynan eki qolymdy kóterip: “Asa qamqor, meıirimdi Alla! Kembaǵaldyǵym úshin senen pana tileımin. Senen meni sabyrym arqyly jóndeıtin pana tileımin jáne taǵdyryma rıza bolýymdy tileımin.

Seniń taǵatyńa qýat, buıryqtaryńa rızalyq tileımin. Ia, Rahman, rahım!”- dedim. Taǵy biraz ýaqyt otyrdym. Kún shyǵyp, sáske ýaqyty kirdi. Meshitten shyqtym da úıimdi satyp alatyn adam izdestirdim. Úıim satylsa kesheden beri nár tatpaǵan úı-ishimdi tamaqtandyramyn.

Sol mezette burynan tanıtyn dosym Ábý-Nasyr as-Soıadty kezdestirip, oǵan:, Eı, Ábý- Nasyr, men úıimdi satpaqpyn, turmysym tarylyp ketti. Áıel, balam kesheden beri ash. Úı satyp alatyn eshkimdi bilmeısiń be? Maǵan qaryz taýyp ber, úı-ishimdi tamaqtandyraıyn, úı satylsa aqshańdy qaıtaramyn”,-dedim.

Ol:

- Jaǵdaıyń osynsha qıyndap ketkeni me?- dedi.

- Iá, dál osylaı bolyp tur.

- Endeshe mynany ala tur, ishinde sheıhtyń berekesi daryǵan bir nárse bar, - dep maǵan qolyndaǵy matany usyndy. Ashyp qarasam, ishinde eki tilim nan, azǵana halýa bar eken. «Osyny al da, áıel-balańdy tamaqtandyr, men úıińdi satyp alatyn nemese qaryz aqsha beretin bireýdi qarastyraıyn» - dedi.

Dosyma rızashylyǵymdy bildirip, odan ”Sheıhtyń berekesi ne?” dep suradym.

Sheıhtiń berekesi

- Men keshe dál seniń qalińde boldym. Bir apta boıy qurǵan toryma balyq ilinbedi - dep áńgimesin bastady Ábý- Nasyr as-Soıad. Sodan qatty ýaıymǵa tústim. Keshe juma namazynan soń meniń qatty qaıǵyda ekenimdi baıqap qalǵan Baǵdattyń ımamy sheıh Bıshr ál-Hafı:

- Sen nege osynshama qaıǵy da júrsiń?- dep surady.

- Ýallahı, úıimde tamaq qalmady, satatyn eshteńem joq, osyǵan qaıǵyryp otyrmyn,- dedim. Ol kisi: ”Allahý mýstaan! (járdem tileıtinimiz bir Allah) toryńdy al da, menimen júr”,- dedi. Ekeýimiz balyq aýlaıtyn handaqqa (jerge) keldik.

Sheıh ózi dáret alyp, maǵan da sony istetti. Odan keıin «eki bas (rakaat) namaz oqy», - dep maǵan buıyrdy. Ózi de oqydy. Namazdan keıin qatty jalbarynyp duǵa jasady. Sóıtip: «Toryńdy tasta», -dedi. Torymdy tastadym. Keshikpeı toryma bir nárseniń ilingenin ańǵardym.

Tartyp kórsem, aýyr eken. Shyǵarýǵa kúshim jetpedi. Sheıhti kómekke shaqyrdym. Ekeýlep tartyp shyǵardyq. O, Alla! Ómirimde kórmegen, semiz, dáý balyq shyqty. Allaǵa maqtaýlar aıtyp, shúkir ettim. Endi kótereıin desem, taǵy shamam jetpedi.

Taǵy da sheıhti kómekke shaqyrdym. Sheıh balyqty ıyǵyma salyp berip: «Bazarǵa aparyp sat, bala-shaǵańa tamaq al», -dedi.

Men sheıhqa alǵysymdy aıtyp, balyǵymdy kóterip, bazarǵa bettedim. Bazardyń kire berisinde bir saýdager kezdesip «Myna balyqty satpaısyz ba?» - dep ótindi.

Aýyzyma túsken asa qymbat baǵany aıta saldym. Ýallahı, ol esh saýdalaspastan suraǵan baǵamdy berdi. Aqshama nan, halýa satyp aldym da birden úı-ishimdi tamaqtandyrdym. Olar tamaqtanǵan soń qarasam, áli artylyp qalǵan nan men halýa bar eken.

Osyny bireýge berer bolsam, adamdardyń jaqsysy sheıh Bıshr ál-Hafıge berermin, dep sheshtim. Sóıtip, onyń úıine baryp, esigin qaqtym. “Kimsiz?”-dep ózi surady. “Ábý Nasyr as-Soıadpyn”-dedim. “Eger qolyńda birdeńe bolsa, ony esiktiń syrtyna qaldyr, eshteńe alyp kirme”, - dedi.

Qolymdaǵy nan men halýany syrtqa qaldyryp úıge kirdim. Sóıtip, kelgen sharýamdy aıttym: “Uly Allahqa maqtaýlar bolsyn! Myna bir artylyp qalǵan nan men halýany duǵa etip kómekteskenińiz úshin sizge syılyq retinde berýdi durys kórdim ”, - dedim.

Sheıh kúlip jiberdi de: “Eı, Ábý Nasyr! Eger osyny ózimiz jeıtin bolsaq balyq shyqpas edi”. Iaǵnı,, osyndaı izgi amaldarymyz úshin, syılyq alatyn bolsaq balyq shyqpas edi. Óıtkeni, Alla meniń duǵamdy qabyldaǵany úshin balyq shyqty. Ári meniń kúmándi isterden saqtanǵandyǵym úshin balyq shyǵyp tur.

Saýapty amaldary úshin nemese jasaǵan duǵasy úshin adamdar aqy alsa onda balyq ta shyqpaıdy, rızyq ta kelmeıdi, duǵa da qabyl bolmaıdy.

Aqyry sheıh oramaldy qaıtaryp jiberdi. Men sodan kele jatyrmyn. Bul saǵan qajet. Úı-ishińe aparyp ber. Men seniń úıińdi satyp alatyn, áıtpegende qaryzǵa aqsha beretin adam izdestireıin,- dep dosym ketip qaldy.

Men qatty qýanyp kettim. Ash otyrǵan áıel, balama beretin az ǵana azyǵym bar. Biraq osy kúıge túskenime, sadaqa alǵanyma qatty kúızeldim. Soǵan qaramastan nan men halýadan sheıhtiń syryn sezgendeı boldym. Estigen oqıǵam tereń maǵynaǵa ıe sııaqty bolyp kórindi.

Sheıhtiń: “Osyny ózimiz jeıtin bolsaq – balyq shyqpas edi”, - degen sózi oıymnan ketpedi. Ol kisiniń taqýalyǵyn, dúnıe isine qyzyqpaǵanyn, Allaǵa artqan senimin, rızyqtyń kelýine degen úmitiniń kúshtiligin oılap úıge kele jatyr edim, myna bir oqıǵa kez boldy.

Meni jas balasymen birge otyrǵan áıel toqtatty. Bala meniń qolymdaǵy oramaldan kóz almaıdy. Áıel: “Eı, myrza! Myna kishkentaı bala jetim edi. Asyraıtyn eshkimi joq, ashtyqqa shydamaı barady. Qolyńda birdeńe bolsa, tamaqtandyrǵaısyń, saǵan Allanyń meıirimi bolǵyr!”- dedi.

Balaǵa nazar aýdarsam Allaǵa ǵıbadat etip, dúnıeden baz keship, jalbarynyp turǵan 1000 ǵıbadatshydan artyq berilip turǵandaı kórinedi. Iá, meıirim tilegen jetim sábıden osy jalynyshty keıpi 1000 ǵıbadatshydan artyq edi. Júregim qaq aıyrylyp, oılana bastadym.

Dál qazir myna áıel men balany, nemese óz áıelim men balamdy tamaqtandyramyn. Eki jaǵdaıdy salystyra bastadym. Bir kezde jánnat jer betine túsip, osy jetim sábı men áıeldi tamaqtandyrǵan adamǵa násip bolatyndaı sezildi maǵan.

Adamdar bolsa soqyr, eshnárse kórip jatqan joq. Taǵy bir synaq - kesheden beri nár tatpaǵan áıelim men balam esime tústi. Áıelim men balama tamaq bersem - óte jaqsy, saýapty is; biraq ta, ózim sabyr etsem, áıelim men balam sabyr etip, osy ekeýin tamaqtandyrsam bir emes, bes saýap alǵaly tur ekenmin: ózimniń sabyrym, áıelimniń sabyry, balamnyń sabyry, osy áıeldiń qýanyshynyń saýaby men balanyń qýanyshy.

Men: ”osy ashtyqqa birneshe kún sabyr etý kerek bolsa, sabyr eteıin. Paıǵambarymyz ashtyqqa sabyr qylmap pa edi? Ábýbákir she (r..) birneshe kún tamaqsyz qalǵan edi. Ibn Omar da (Allah olardyń barlyǵyna razy bolsyn), ash júrmep pe edi? “Iátýı” degen ıslam fıqhynda (túsiniginde ǵylymynda) keń tanymal sóz bar.

Birneshe kún qatarynan tamaqsyz uıyqtap qalýdy bildiredi. Kún batarda aýzyn ashatyn oraza tutqan kisideı emes, eki-úsh kúnge deıin esh nárse jemeı júrý. Joqshylyqtan osyndaı jaǵdaıǵa jetken sahabalar men ǵulamalar esime túse bastady. Olar da sabyr qylǵan.

Men de sabyr eteıin. Áıelim men balamdy kóndireıin, al, mynalar bolsa shynymen de beıshara halde eken. Álgi áıelge: “Mynany al da balańdy tamaqtandyr”, - dedim. Sol sátte, áıeldiń kózinen bir tamshy jas yrshyp shyqqanyn kórdim. Bala bolsa shattanyp, kúle bastady.

Bulardyń qýanǵandaryn kórip, solarmen birge qýanýǵa shamam jetpedi. Olar úshin Allaǵa duǵa qyldym da, kettim. Olar máz, bergenimdi jep qala berdi. Men bolsam odan beter ýaıymǵa tústim, tapqan azǵantaı tamaqty basqalarǵa berdim, endi úıime ne betimmen baramyn.

Sóıtip, úıge barmaýdy jón kórdim. Áıelim men balamnyń jylaǵanyn kórýge dátim jetpedi. Besin ýaqyty jaqyndap qaldy. Meshit qabyrǵasynyń kóleńkesine otyra kettim. “Úıimdi kim satyp alar eken?” – dep baıaǵy ýaıymǵa qaıta tústim.

Balyq qaıdan shyqty?

Sóıtip otyrǵanymda: “Eı! Ahmed ıbn Mıskın, qaıdasyń?”- dep meni shaqyryp izdep júrgen Ábý Nasyr as-Soıadtyń daýsyn estidim. Qarasam, óte qýanyshty eken. “Ne boldy?”- dedim. Ol bolsa: «Eı, Ahmed, úıińe baılyq pen bereke keldi» - dedi.

Men: “Sýbhanallah! Eı, Ábý Nasyr, balyq qaıdan shyqty?”- deppin. Dosym myna bir oqıǵany aıtyp berdi:

- Ózińe kezdesken soń, bir qaıyr qylýshy mýhsınnen saǵan beretin qaryz taptym da, tamaq alyp úıińe barmaqshy boldym. Sóıtip, tamaq pen aqshany alyp úıińe bara jatyr edim, jolda bir saýdager: ”Mıskın Basrıdy tanıtyn adam bar ma?”- dep aınalasyna jar salyp tur eken.

Jınalǵan jurt: ”Tanymaımyz”,- desti. Biz Mıskın Baǵdatıdy bilemiz, ol emes pe? – dep surady. Jar taratýshy adam: «Maǵan Mıskın Basrı kerek»,- dep turyp aldy. Seniń ákeń “Mıskın Baǵdatı” bolǵanyn, munda kelgen soń “Mıskın Basrı” atanyp ketkenin bilýshi edim.

Oǵan aıtyp berdim. “Endeshe ol qaıda? – dedi saýdager. Men: “Ol kisi ne úshin qajet?” – dep suradym. Álgi adam bylaı dedi: “Men basralyq saýdagermin. Mıskın ál-Basrı degen adam ( Ahmedtiń ákesi) osydan 30 jyl buryn maǵan biraz dúnıe bergen edi.

Men ol aqshany zaıa ketirip aldym da qaıtarýǵa shamam bolmady. Ol kisige: “Ázirshe aqshańyzdy qaıtarýǵa shamam joq. Basqa jerge baryp kásip isteıin. Qashan aqsha tapsam, Allanyń rızashylyǵy úshin qaıtaramyn”,- dedim. Ol kisi kelisimin berdi.

Sóıtip, saýda isimen aınalystym. Qanshama qıyndyqtardan keıin Alla qaıyryn berdi. Mıskın Basrıge aqshasyn qaıtaryp berýge qolym tımedi, árkez saýdada boldym. Odan alǵan aqshany saýdaǵa saldym. Qyrýar aqshaǵa aınaldy. Myna kerýen túgelimen sol Mıskın Basrıdiki.

Túıeler de, altyn-kúmis, kıim-keshek barlyǵy Mıskın Basrıdiń dúnıesi. Osynyń barlyǵyn Basraǵa alyp barsam, ol kisi Baǵdatqa kóship ketipti. Sodan Baǵdatqa kelgenim osy edi, - dedi.

- Sodan seni izdep júrmin. Kerýendi áıelińe ákelip tapsyrdyq.

- Sýbhanallah, - dedim. “Eger osyny ózimiz jeıtin bolsaq, balyq shyqpas edi”, - degen sheıhtiń sózi esime tústi. Dosym ekeýmiz úıge bardyq. Esik aldynda kerýen tur.

Áıelim men balam tamaqqa toıyp, endi paqyr-kembaǵaldarǵa sadaqa tarata bastapty. Sýbhanallah! Osydan sál ǵana buryn paqyr edim, endi mine...

- Sodan iri saýdagerdiń birine aınaldym. Allaǵa shúkirshilik etip, izgi amaldarǵa umtyldym. Kembaǵaldardyń muqtajyna kómektestim. Bilim úırendim, ilim tarattym.

Qurmetti qaýym! Osydan 11 jyl buryn bolǵan osy hıkaıany aıtyp berýimniń taǵy da basqadaı sebebi bar, - dedi Ahmed.

– Osydan buryn tús kórdim. Túsim men bastan keshken oqıǵanyń arasynda qandaı bir baılanys bar sııaqty kórinedi. Jınalǵan jurt: - Eı, Ahmed, ol tústiń bizge aıtqan oqıǵaǵa qandaı qatysy bar, Allanyń saǵan rahmeti bolsyn, ony da aıtyp berińiz, - dep ótindi.

Ahmed ıbn Mıskınniń ekinshi hıkaıasy:

- Túsimde qııamet kúni bastalypty. Tarazylar ornatylyp, amaldarym tarazyǵa ólsheneıin dep turǵanyn kórdim. Sóıtip, perishteler kelip, meniń jaqsy amaldarymdy tarazyǵa saldy.

Saýapty isterim ( bergen sadaqalarym, oqyǵan dáristerim) taýdaı boldy. Tarazynyń ekinshi jaǵyna kúnálarym salyndy. Ol tipti az eken. Osy az ǵana kúnám taýdaı saýaptarymdy basyp ketti. Saýaptarymnyń tipti salmaǵy joq.

Aınalamdaǵylardyń bári ań-tań. Asa bir tereń mańyzǵa ıe dáristerim men aıtqan ýaǵyzdarymdy qarasam – ishinde qurt júr eken. Álgi qurt taýdaı saýaptarymnyń ishin úgip jep qoıypty. Qaýqıǵan syrty ǵana qalǵan. Álgi qurt ne desem - adamdardyń maqtaýy eken.

”Pálenshe degen ǵalymnyń bilimdisi - aı”, degen maqtaýlarǵa, ózimniń “bilimdimin” degen rııam (ózińdi ózgelerge kórsetý) qosylyp qurtqa aınalypty da, saýaptarymdy jep qoıypty. ”Páli, nendeı keremet ustaz!”- degen sózge aldanyppyn.

Bir kezde qaıyr-sadaqalarym úshin berilgen saýap tarazyǵa tartyldy. Pálen myń adamǵa sadaqa berippin, qanshama otbasyn ashtyqtan, kembaǵaldyqtan qutqaryppyn. Bir jerlerge úlken-úlken meshitter salyppyn. Osyndaı taýdaı saýaptarymnyń eshbir salmaǵy bolmaı shyqty.

Taǵy da ishinen qurt shyǵyp, jep qoıypty. Iaǵnı, adamdardyń alǵysyna degen qushtarlyq, ataqumarlyq, jomart ataný maqtany qurtqa aınalypty. Sóıtip, tarazynyń saýaptar jaǵy bosap qaldy. Kerek deseńiz, ǵıbadattarymnyń ózi saýaptan jurdaı.

Oqyǵan namazdarym, ustaǵan orazam, qajylyǵym, zeketim - barlyǵynyń artynda ǵýrýr ( ýaqytsha, aldamshy) men adamdardyń maqtaýlary tur. Aǵzý bılláh! (Alladan pana tileımin!). Tarazym bos. «Endi esh nársesi qalmady ma, tozaqqa ketetin boldy ǵoı»,- degen daýystar estile bastady.

Sol kezde: «Mynaý qaldy, mynaý qaldy!”- degen daýys estildi. Men de, adamdar da burylyp qarasaq: bir oramal ishinde eki tilim nan, azǵana halýa kelip tarazyǵa tústi. ”E-e, bul áıel men jetim balaǵa bergen sadaqam eken ǵoı”- dep oıladym ishimnen.

Bir ýaqytta: ”Tura turyńdar”,- degen taǵy bireýdiń úni estildi.”Ne boldy?”- destik. Sóıtsem, bul eki tilim nannyń saýaby bútindeı meniki emes eken, teń jartysy Ábý Nasyrdiki eken. Men bolsam: Ózi de onsha úlken dúnıe emes edi, jartysy alynyp qaldy, budan ne qaıyr”,- dep turmyn.

Bir tilim nan tarazyǵa kelip tústi. Qarasam, álgi tilim nan tastaı bolyp qatqan kúnálarymdy basaıyn dedi. Endi qutylýyma azǵantaı ǵana qalǵan sııaqty. Búkil ǵumyr boıy istegen jaqsy amaldarymnyń bárin qurt jepti de, qurt jemegen jalǵyz amal qalypty desti.

“Ol qandaı amal eken?”- desti bireýler. Baıaǵydaǵy áıelimniń sabyry, balamnyń sabyry, ózimniń sabyrym (ashtyqqa degen) zat bolyp aldyma keldi. Tarazyǵa salynǵanda saýaptar jaǵy aýyrlaı bastady.

Endi qutylýǵa az-aq qaldym. ”Taǵy bir nársesi bar ma, izdeńder”, - degen buıryq tústi. Eshteńe shyqpady. Meni tozaqqa súıretip áketkeli tur. Boldy, bittim. Osy kezde: ”Kishkentaı ǵana nárse bar eken”,- degen daýys estildi. ”Ol ne ?”. ”Balany tamaqtandyrǵan úshin qýanǵan áıeldiń bir tamshy kóz jasy”. ”Bir tamshy jastan ne paıda, onda qandaı salmaq bolsyn”- dep jatyr eken.

“Joq, ony da tarazyǵa salyńdar”, - delindi. Kóz jasy tarazyǵa tartaldy. Tarazyǵa túsken kóz jasy kóbeıe bastady. Kóbeıe - kóbeıe kólge aınaldy. Teńiz boldy. Bir kezde osy teńizden bir balyq shorshyp shyǵyp, tarazynyń saýap turǵan basyna lyp etip qulady.

Saýaptar jaǵy kúnáni basyp ketti. ”Qutyldy, qutyldy!”- degen daýystar estildi. ”Álhamdýlıllah! Qutyldym!”- dep men de aıqaılap oıanyp kettim. Oıanǵan soń esimnen eki sóılem shyqpaı qoıdy. Birinshisi: “Balyq qaıdan shyqty?”, ekinshisi: “Eger de osyny ózimiz jegende balyq shyqpas edi”.

Barlyq maqtaýlar álemniń Rabbysy Allaǵa bolsyn!

Osy qundy jazbanyń avtory Beken Qaıratuly aǵamyz. Aǵamyzdyń ár jazbasy adamǵa talaı oı salady. Qyzyldy, jasyldy ótkinshi dúnıege aldanyp, ólmeıtindeı ómir súremiz. Ýaqyty kelgende, tarazymyzdyń bir basyna ne salar ekenbiz?