JETI DOS
«Dostyq – adamdardyń bir-birine adal, qaltqysyz senip, bir múddede, ortaq kózqarasta bolatyn qasıeti. Dostyq – ózara jaýapkershilik pen qamqorlyqtyń, rýhanı jaqyndyqtyń belgisi.
Satqyndyq, ekijúzdilik, ótirikshilik, ózimshildik dostyqpen syıyspaıdy» deıdi ǵylym.
Shyn máninde, adamzat úshin dos kıeli uǵym. Senim men jarqyn kóńil – dostyqtyń berik tiregi.
Dostyqtyń arqasynda qarym-qatynas jaqsaryp, baılanys nyǵaıyp, adamzat ósip-órkendeıdi, damıdy. Adal dos altynnan da qymbat. Shynaıy dostyq – ómirde eshnársemen teńestirilmeıtin qundylyq. Halqymyz, «Aqyly kópti jaý almas, dosy kópti daý almas», «Dos jylatyp, dushpan kúldirip aıtady», «Dosy jaqsynyń, ózi de jaqsy» dep beker aıtpaǵan. Babalardyń saraptaýy boıynsha, sol dostardyń jeti túri qalyptasqan eken.
Olar:
Mal dosy – jaǵympaz dos. Isker bolyp, aqsha tabýdyń amaldaryn meńgergen bolsań, kez kelgen senimen dos bolýǵa qushtar. Mundaılardyń biri tanys, biri jat. Biri ashyq, biri jabyq, naǵyz jumbaq. Baǵyń taıyp, quralaqan malsyz qalsań, mańaılamas bos. Olarmen oı bólisip, pikir almasýdan artyqqa barmaǵan jón.
Taq dosy – kúnimdik dos. Iaǵnı, jalǵan dos. Olar árqashan qasyńda. Biraq, qıynshylyqta emes. Óziniń qara basynyń qamyn ǵana oılap júretin, paıdakúnem, qulqynqumar dos. Qoıynyń qýanyshqa toly, shat-shadyman shaqta seniń kim ekenińdi dostaryń tanyp biletin bolady. Taǵyńdy ǵana qurmetteıdi, taǵyńnan taıǵan kúni, sen úshin esigin tars jaýyp, oılanbastan qulyptaıdy. Jalǵan dos – jaýdan da jaman. Óıtkeni jaýdan saqtanyp júresiń. Al, jalǵan dosqa óziń aldanasyń. Sondaıda kimniń dos ekenin sen óziń tanyp biletin bolasyń. Sodan da «Basyńa baq-dáýlet qonǵanda bári dos, basyńnan baq-dáýlet taıǵanda bári qas» degen naqyldyń qalǵany. Shonasha aıtqanda, bet jaǵynda kúlki oınar, ish jaǵynda túlki oınar dostan saq bolǵan jón.
Qan dos – qan jaǵysyp sert berisken, bir-birine táýeldiler. Antyna adal bolýǵa serttesken qylmyskerler álemine tán dostyq.
Úzeńgi dos – syılastyq dos. Ómirde bite qaınasyp, ortaq istiń ystyǵyna kúıip, sýyǵyna tońǵan, týǵandaı bolyp baýyr basyp ketken qyzmettesterden kezdestirýge bolady.
Úzeńgi dosqa, mektep qabyrǵasynda birge oqyǵan, sondaı-aq, jalyndaǵan jastyq shaqtaryn birge ótkizip, qara nandy bóle jegen, keıinnen de dostyqtary bekı túsetin kýrstastardy jatqyzýǵa bolady. Bilimpazben dos bolsań – aqylyń artar, zalymmen dos bolsań – basyń qatar degen naqyl da oıda bolǵany jón sııaqty.
Bala kúngi – qurdas dos. Kishkentaıynan birge ósip, bite qaınasyp, taı- qulyndaı tebisken, emizikti de kezektesip emisken, qyzyqty birge kórisken naǵyz qımas dos osy.
Otbasylyq – syılas dos. Bir-birine baýyrdaı jaqyn, bite qaınasqan, jalǵyzdyǵyńdy bilgizbeı, aýyr ister men qýanyshtarda aldyńnan tabylatyn, is bitkenshe dál ózińdeı sabylatyn dostar jatady.
Jan dos – syılassań – syıyńdy kóteretin, syrlassań – syryńdy bólisetin, súrinseń – súıenishiń bolatyn, erkeleseń – alaqanyn tosatyn naǵyz dos. Ol seniń basyńa túsken qasiretti bólisip alyp, qaıǵyńdy eki ese azaıtyp, janyń qınalsa, birge qınalatyn, jegjat juratqa birge jınalatyn, qýanyshyńdy eki esege kóbeıtip shattanatyn, jetistigińe maqtanatyn, qormalyń ıaǵnı, qamqorshyń. Ýádesinde turatyn, ustaǵan jerinen synatyn, sýdaı basynan tunatyn, sen úshin basyn báıgege tigetin, qashanda qasyńnan tabylar senimdi serigiń. Kólgirsimeı máseleniń týrasyn aıtatyn birden-bir synshyń. Sonymen qatar, jan dúnıesi men minez-qulqy uqsas, ómir súrý daǵdysy tustas, ámise amandyǵyńdy tilep, saǵan bulaý terin shyǵara eńbegin sińiretin jan. Dostyqtyń basqy sharty – teńdikti ustanady.
Dostardyń sanyna emes, sanatyna qaraǵan jón. Sanatsyz dostar saǵan ilese almaıdy, jolda qalyp qoıady. Jaman dostyń qasynda kóp júrmeı, qoshtasqan jaqsy.
E.T. Qurmanalıeva,
N.T. Tilegenov,
A.T. Saılaýova
"Artyq bolmas bilgeniń"
