JIGITTIŃ ÚSh JURTY BAR

"Jurt" degen bir ǵana otbasy emes, týǵan-týystary.

Qazaq "jurtty"- bir oshar el dep aıtady.

Al, "Oshar" degen el degen uǵymdy bildiredi.

1. Óz jurty. Óziniń ata-anasy, baýyrlary, arǵy atalarynan qosylatyn aǵaıyn jurty.

2. Naǵashy jurty. Anasynyń tórkinderi.

3. Qaıyn jurty. Áıeliniń týystary "qaıyn jurt" bolyp sanalady.

Qazaqta: "Jigittiń úsh jurty bar" dep beker aıtylmaǵan.

Qaıyn jurt- berseń jaǵasyn, bermeseń jaqpaıtyn minshil.

Naǵashy jurt- jaqsylyǵyńa qýanatyn, tileýin tileıtin, qamqorshy.

Óz jurty- bar bolsań kóre almaıtyn, joq bolsań bere almaıtyn kúnshil.

"Jaramdy jigit jurtyna olja salar, jaramsyz jigit jurtyna qaýǵa salar" dep jigittiń eline qurmetpen qaraýyna kóp kóńil bólgen. Qazaqta áýlette baı adam bolsa, aǵaıyn-týysyna kómektesýge mindetti bolǵan. Ol óz eliniń joǵyn joqtap, úılenbegeniń úılendirip, aldyńa mal salyp bergen. Malshylarǵa deıin ash qalmasyn degen.

Óz jurtynda alaıaq, jemqor bolsa, týystary:" Barynan joǵy"- dep teris aınalǵan.

Úlkender ulyna: "Qaıyn jurtyńdy da qadir tut, biraq "jaman kúıeý qaıynshyl" degizbe dep eskertý jasaǵan.

Qaıyn atasy men qaıyn enesin qadir tutqan. Jigit úshin qaıyn aǵa men qaıyn bıkeniń dárejesi joǵary bolǵan.

Al, jigit áıeliniń inisi (qaıyn ini) men kishi qyzdar (baldyz), olar úshin jigit jezde bolǵanda, olar emin-erkin sózben oınaýǵa erik bergen.

Jezdesi oıyndy kóterýge tıisti. Áıeli ólse, sińilisine úılengen.

ÁIELDE "QAIYN JURT" BOLMAIDY. "QAIYN JURT" ER ADAMDARDA ǴANA BOLADY

Áıelde úsh jurt bar.

1. Óz jurty- kelgen jeri, kúıeýiniń eli.

2.Tórkin jurty (óziniń ósken ortasy, ákesi jaǵynan).

3. Naǵashy jurty- (anasy jaǵynan).

"Qyz bala- jat jurttyq", qyz qonaq dep, oń jaqta otyrǵan qyzǵa erekshe qurmet kórsetken, tórge otyrǵyzǵan. Qyzdy qutty ornyna uzatyp "óz jurtyn" tapty dep qýanǵan. Kúıeýge shyqqan qyzdy tórkini áketip jerlemeıdi. Óz jurty jerleıdi.

Kelin bolyp bosaǵa attaǵan jerde nemere súıip "Áje' atanady.

Turmys qurǵan qyzdan eliń suraǵanda, barǵan jeriń aıtqan, óz tórkiniń aıtsa ol ádepsizdik bolyp tabylǵan.

Al, ajyrasqan áıel "óz jurtym" dep tórkiniń aıtqan.

Keıin ekinshi ret turmys qursa, kúıeýiniń jurty, óz jurtyna aınalǵan. Kúıeýiniń ákesi- qaıyn ata emes- ata, qaıyn enesi qaıyn ene emes, -ene dep ataǵan.

Kelgen jerde kúıeýiniń aǵasyn- qaıyn aǵa, ápkesin- qaıyn bıke, keshisin qaıyn nemese qaıyn sińili bolyp esepteledi. Biraq, barlyǵyna at qoıǵan.

Kúıeý men kelin tórge shyqpaıdy.Tórge shyǵý ádepsizdik bolyp eseptelgen. Qazaqta kúıeý bala bata bermeıdi, as ústinde bákisin shyǵarmaıdy. Qazaq týǵan jeńgesimen, týǵan naǵashysymen ázildespeıdi.

Qazaqta osy úsh jurttan basqa "Taı jurty"- uly naǵashy jurty jáne "Alashtyń azamaty"- (Qazaqtyń jigiti degen uǵym ) jurty bar dep te aıtady. Bizdiń biletin osy úsh jurtymyz bar.

Qaıyrly tań Qazaǵym!

Úsh jurtymyz da túgeldeı aman bolsyn dep tileıik!

 

Raıhan MATAEVA