JIGITTIŃ JAQSYSY – NAǴAShYDAN
Osy sózdi estimegen qazaq kemde-kem. Keıde buny «qymyzdyń jaqsysy – sabasynan, kıiz úıdiń jaqsysy – aǵashynan, jigittiń jaqsysy – naǵashydan» dep tolyǵymen aıtyp ta jatady. Osynaý úsh aýyz sózdiń urpaqtan-urpaqqa joıylyp ketpeı jetýi – qoǵamnyń quptaýyn bildirse, ekinshi jaǵynan ómirlik aqıqat ekendiginen bolsa kerek.
Olaı deıtinimiz, bul jerde jigittiń bar jaqsy qasıetin naǵashy jurtyna telýi emes, kerisinshe er balanyń naǵashy jurtynan da alary bar ekenine nazar aýdartý arqyly jar tańdaýda qandaı qasıetterge mán berýge nusqaý bar.
Bala tárbıesinde ananyń orny qanshalyqty mańyzdy ekeni beseneden belgili. Al bolashaq ananyń jaqsy bolýy – otbasyna baılanysty. Buǵan qatysty babalarymyz ómirlik tájirıbesimen «anasyna qarap, qyzyn al» dep bólisken. Ardaqty Paıǵambarymyz da (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ıisi musylmanǵa máshhúr hadısinde «Áıeldi – baılyǵyna, shyqqan tegine, kórkine jáne dindarlyǵyna qarap alady. Olaı bolsa, osylardyń ishindegi dindar áıeldi tańdaǵyn, áıtpese qapyda qalasyń» deıdi.
Al dindar bolýy degenimizdiń ózin keń maǵynada alar bolsaq, dinniń rýhyn boıǵa sińirýdi qajet etedi. Iaǵnı, kúndelikti bes ýaqyt namaz ben jylyna bir márte keletin oraza, zeketti atqarý ǵana emes, adaldyq, ádildik, shynshyldyq, meıirimdilik, qamqorlyq, úlkenge qurmet pen kishige izet syndy asyl qasıetterdiń bárin de qamtıdy jáne talap etedi. Din kútiný, din baǵý degenimiz de qazaq paıymynda qulshylyqty ǵana emes, qulshylyqtan týatyn asyl qasıetterdi de qamtıdy. Al endi hadıstegi «shyqqan tegine» degende áýletine qarama degen emes, áýletiniń abyroıyna bola alma, qapyda qalasyń degen maǵynada.
Osylaı bola tura, keıde balanyń ózine unamaıtyn qylyǵyn kórip qalsa eresekter «naǵashylaryna tartyp ketipti» dep jatatynyny da bar. Bunyń ózi eshbir ǵylymı aqıqaty az, bar bolǵany pendeshilik oı ǵana. Olaı deıtinimiz jaqsy qasıettiń bári óz jurtynan, jaman qasıettiń bári naǵashy jurttan keledi deıtin zańdylyq joq. Sondyqtan urpaǵamyzdyń bolashaǵy jarqyn, ákesi jaǵynan da, anasy jaǵynan da asyl qasıetterdi boıyna darytqanyn sezingen tulǵa bolyp qalyptasqanyn qalasaq, balanyń sanasyna da keri áserin tıgizetin jańaǵydaı sózderdi qoldanystan alyp tastaǵan jón.
Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) naǵashysymen maqtanǵan. Kózi tirisinde jánnatpen súıinshilengen sahabalardyń biri Saǵd ıbn Ábý Ýaqqasqa (Alla ol kisige razy bolsyn) qatysty «Mine, meniń naǵashy aǵam – Saǵd. Osyndaı naǵashyǵa ıe kim bar eken?» degen. Adamzattyń ardaqtysy adamzatqa ortaq, olarǵa eki dúnıeniń baqytyn usynatyn joldy alyp keldi. Súıikti Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) naǵashysyn maqtan tutyp tursa, naǵashy jurtty qurmetteý, naǵashymen maqtaný aıyp emes. Keıde er bala óz áýletiniń tegin taratatyn tulǵa retinde qabyldanǵandyqtan, naǵashy jurtyna jıi barýy, olardy jıi aıtýy da durys kózqaras tappaı jatady. Biz qazaq halqy baıaǵydan-aq týysymyzdyń kóptigimen, solarǵa arqa súıeýmen ózimizdi baqytty sezinetin halyqpyz. Sondyqtan jigittiń úsh jurtynyń ishindegi naǵashy jurtymen de aralasýyna dáneker bolatyn sózder men ádetterdi kóbeıtkenimiz áldeqaıda jaqsy.
Jigit – naǵashy jurtyna jıen bolady. Bul jaǵynan da «jıen el bolmaıdy, jelke as bolmaıdy» dep qaǵytyp qoıady. Oǵan qarsy «jıen el bolady – maly bolsa, jelke as bolady – maıy bolsa» dep jatady. Bunyń ózi qatyp qalǵan ustanym emes. Qoǵam arasyndaǵy ázil-qaljyń, sóz qaǵystyrý desek te bolar. Alaıda onyń birlikke syzat túsirmeýin eskergen jón. Ata-babalarymyz jıenniń bar erkeligin kóterip, oǵan bala kezdiń ózinde alysyp-julysyp oınap júrgende qol jumsaýǵa tyıym salyp, jıendi urǵan adamnyń jaqsy bolmaıtynyn aıtyp otyrǵan.
Demek «jigittiń jaqsysy – naǵashydan» sózin – jigittiń úsh jurtyn bir-birimen jarystyryp, birinen-biri artyq qoıýdyń dánekeri etpeı, kerisinshe, ajyrasý kóbeıgen, otbasylyq kıkiljiń jıilegen almaǵaıyp zamanda jar tańdaýda anasy men onyń áýletine mán berýge shaqyratyn, eki jaqqa da berekeli otbasynyń kepili bolatyn keńes retinde qabyldaý qajet. San ǵasyrlyq, ómirlik tájirıbeden týǵan ataly sózderdi týǵan-týystyń arasyna syna qaǵyp, salqynyn tıgizetindeı maǵynada emes, óskeleń urpaqtyń tolyq adam bolyp jetilýine septigi tıetindeı paıdaly qyrynan qarastyrý jaqsy bolary sózsiz.
Baqytjan JAŃBYRBAIULY
