Atlah shaıqasy túrki jurtyn tutastandyrdy (FOTO)

Tarıh ǵylymdarynyń doktory, Halyqaralyq Túrki Akademııasynyń Prezıdenti Darhan Qydyráli QMDB-nyń uıymdastyrýymen Tarazda ótip jatqan «Qazaq dalasyna Islamnyń kelýi» halyqaralyq konferentsııanda osylaı dedi.
«Talas-Taraz topyraǵy – Túrki qaǵanatynyń ordasy bolǵan, Talas shaıqasy nátıjesinde Islam dininiń qasıetti qaqpasyna aınalǵan, áıgili Talas quryltaıy arqyly Altyn Orda, Moǵolstan memleketteriniń negizi qalanǵan jáne Qazaq handyǵynyń týyn tikken qasterli meken. Búgin osynda áıgili Talas shaıqasynyń 1270 jyldyǵy atap ótilýiniń de ózindik máni zor. Bul tutas túrki-musylman álemi úshin mańyzy zor tarıhı oqıǵa. Sebebi tutas Túrkistan aımaǵyna qasıetti Islam dininiń taralyp, tamyr jaıýy osy Talas-Atlah shaıqasymen tikeleı baılanysty.
Tarıhı derekterde túrkeshter arasynda alaýyzdyq týyp, bılik álsiregen tusta shyǵystan jetken Tań ımperııasynyń qaýpine qarsy túrkiler men musylman arabtardyń birikken qoly qarsy turyp, 751 jyly Talas mańyndaǵy qazirgi Jýantóbe jerindegi Atlah (Otlaq) qalasynda keskilesken shaıqas ótedi. 751 jyly shilde aıynda Talas mańyndaǵy Atlah qalasynda bolǵan bul áıgili shaıqas jaıynda qytaı derekkózderi bylaı deıdi: «Eki jaq bes kún boıy shaıqasty, qarluqtar jappaı bet buryp ketti de arabtarǵa bolysyp, eki jaqtap Tań armııasyn qyspaqqa aldy. Shııan jyny oısyrata jeńdi».
Osylaısha birneshe kúnge sozylǵan bul shaıqastyń nátıjesinde túrki jurty shyǵystan tóngen dushpannyń betin qaıtaryp, ekinshi jaǵynan musylman arabtarmen jaqyn tanysyp, ıslam dinin qabyldaı bastady. Túrki jurtyn tutastaı tabanynyń astyna alyp, baǵyndyrýdy kóksegen Tań patshalyǵynyń Batys Túrkistannan birjola kúder úzýine sebep bolǵan Talas-Atlah soǵysynan keıin túrki halyqtarynyń top-tobymen qaýym bolyp ıslam dinine óte bastaǵany aıtylady. Óıtkeni qıyn sátte qol ushyn sozyp, kómekke kelgen musylmandardyń parasaty men mádenıetin jaqynnan tanyp bilgen túrkiler musylmandar ustanatyn qaǵıdalar men ózderiniń joralǵy, salt-dástúrleriniń bir-birinen sonshalyqty alshaq jatpaǵanyn jete túsindi. Onyń ústine túrkiler ustanǵan tek Táńirge ǵana moıynsuný, ólgennen soń qaıta tirilýge sený, jumaq pen tamuqqa ılaný sııaqty senimge quralǵan táńirlik din de hanıftik din retinde Islam dinimen úndesip jatyr edi. Sondyqtan Taraz topyraǵy – Islam dininiń Turan-Túrkistan dalasyna taralýyna sheshýshi yqpal etken altyn kópir retinde de qasterlep, ardaqtaýǵa laıyq meken.
Rasynda Qarahan memleketi dáýirinde Túrkistan aımaǵy hadıs, tápsir, fıqh, kálám, Islam fılosofııasy, tasaýýf ilimderiniń irgeli ortalǵyna aınaldy. Bunyń bir jarqyn aıǵaǵy taıaýda Halyqaralyq Túrki akademııasy basyp shyǵarǵan myńjyldyq mura – Quran Kárimniń kóne túrki tilindegi aýdarylǵan nusqasy. Budan myń jyl buryn Quran Kárimniń tilimizge aýdarylýy – baba tilimizdiń baılyǵyn ǵana kórsetip qoımaıdy, sol tustaǵy ǵulamalardyń biliktiligin de kórsetedi» dedi Darhan Qýandyquly.
Bir kúnge jalǵasatyn konferetsııa barysynda elimizge belgili jáne halyqaralyq dárejedegi ǵalymdar baıandamalaryn usynbaq.