«Inshalla», «mashalla» sózderin qazaqsha aıtýǵa bola ma?

«Inshalla», «Mashalla», «Sýbhanalla» sózderi qaı kezde aıtylady? Olardyń qazaqsha maǵynasyn aıtýǵa bola ma?

Ответ

«Inshalla» – «Qudaı qalasa», «Alla buıyrtsa» degen maǵynadaǵy dindar adamnyń qandaı da bir iske boljal aıtqanda Allaǵa ǵıbadat etýin bildiretin sózqoldanys.

«Subhanalla» – «Kemshiliksiz Alla», «barlyq kemshilikterden ada Alla» degen mánde qatty qorqyp, tańǵalǵanda aıtylatyn sóz.

«Mashalla» – Allanyń qalaǵany degen maǵynadaǵy bir iske tań qalǵanda nemese jaqsy baǵa bergende qoldanylatyn sóz.    

Bul sózder Allany dáripteý, zikir etý bolyp sanalady. Onyń artyqshylyǵy ári qaı kezde aıtylatyndyǵy týraly Quran men hadıste baıandalǵan.

Ábý Láıs ás-Samarqandı bylaı deıdi: «Kim myna jeti sózdi únemi aıtyp júrse, Allanyń jáne perishtelerdiń quzyrynda dárejesi joǵary bolady, kúnási teńizdiń kóbigindeı bolsa da Alla ony keshiredi, qulshylyqtyń lázzatyn tatady, ómiri men ólimi jaqsylyqqa toly bolady:

1. Árbir isti bastaǵanda «bısmılláni»;
2. Ár isti aıaqtaǵanda «álhamdý lılláhty»;
3. Bos sóz aıtsa nemese azdy-kóp qatelik istep qoısa «Astaǵfırýlla» sózin;
4. Erteń bir nárse isteýdi qalasa «Inshalla» deý;
5. Jaman bir iske kezikse «Lá haýla ýá lá qýýatá ıllá bılláhıl alııl azım» dep aıtý;
6. Jaqyn adamynan nemese mal-múlkinen aıyrylǵanda «Inná lılláhı ýá ınná ıláıhı rojıǵýn» sózin aıtý;
7. Kúndiz-túni «Lá ıláhá ıllalloh» sózin jıi aıtyp júrý»[1].

Degenmen azan shaqyrý, namaz oqý t.b. sharıǵatta tek arab tilinde oryndalatyn qulshylyqtan tys zikir, tásbıh sózderdiń maǵynasyn qazaq nemese basqa tilde aıtýǵa bolady. Biraq arabsha aıtý abzal.

Ibn Qýdama: «Alla Taǵalany arab tilinen basqa tilde zikir etýge ruqsat. Óıtkeni negizgi maqsaty – Allanyń esimin ataý. Ol barlyq tilmen júzege asady. Biraq namazdaǵy tákbırlerdi arabsha aıtý kerek»[2], – degen.     

Subhanalla, astapyralla, ınshalla taǵy basqa sózder Ábý Bákir Kerderi, Maǵjan Jumabaev, Sábıt Muqanov, Mirjaqyp Dýlatuly jáne t.b. aqyn-jazýshylardyń shyǵarmalarynda qoldanylǵan. Mysaly:

«Toı ushty burynǵydan toǵyz qalyp,

Báıgiden qorqaq keldi, batyr qalyp.

Eski sóz súregi ótken ant sekildi,

Azamat zakondy aldy naqyl qalyp:

Bul sózdi asyp aıtsam, subhanalla!

Jarandar, bir shamaǵa jaqyndadyq (Ábýbákir Kerderi, «Qazaǵym»).

 

«Onyń sózinen qatty shoshynyp, úı ishindegilerdiń bári «astapyralla» dep jaǵalaryn ustady» (S.Muqanov, «Ómir mektebi»).

Inshalla, halyqqa berer úlken táhsır,

Jerlerde eki talaı daýystaryń.

Ólseń shahıd, ǵazysyń tiri bolsań,

Qyzmetke berer ajar qudiret kárim (M.Dýlatuly, Shyǵarmalary).   

 Sondyqtan Inshalla, Subhanalla, Mashalla degen sózderge arabtyń ǵana tili emes, búkil musylmanǵa ortaq qulshylyq sózi dep qaraǵan jón. Allany zikir etý sózderin namaz, azan sekildi qulshylyqtan tys arabshasyn da, maǵynasyn basqa tilde de aıtýǵa bolady. Alaıda qulshylyq sózi bolǵandyqtan arabsha aıtqan durys.

 

Baýyrjan Ábdýáli

Sharıǵat jáne pátýa bóliminiń mamany 

 

[1] Tábıhý ál-ǵafılın, 284-bet.

[2] Ál-Mýǵnı, 13/260.