Taýyp alǵan zatty ne isteý kerek?

Taýyp alǵan zattyń ıesin bilmeseń, ol zatty paıdalana berýge bola ma? Nemese orynyna sadaqa bere salsam bola ma?

Ответ

Lýqata – ıesi belgisiz, taýyp alynǵan quny bar zatqa qatysty aıtylatyn sóz. Joǵalǵan zatty taýyp alǵan adam ıesine qaıtarý nıetimen ony alýy – mýbah (unamdy is). Taýyp alǵanyn mindetti túrde jarııa etedi. Iesi tabylsa, qaıtaryp berý arqyly saýap alady. Al «maǵan aspannan túsken rızyq» dep qaltasyna salyp alýy – haram. Sondaı-aq, amanatty saqtaı almaıtynyna jáne jarııa etýde haqysyn bere almaıtyndyǵyna kózi jetip tursa, oǵan tıispegeni durys. Al amanattyń jaýapkershiligin bilip, ıesine qaıtaryp berýine senimdi bolsa, onda ony alýdyń esh aıyby joq.

Eger joǵalǵan zattyń ıesi sol mańaıda júrgen bolýy múmkin degen oı kelse jáne álgi dúnıe amanatqa qııanat jasamaıtyn adamdardyń qasynda bolsa, mundaı jaǵdaıda oǵan qol tıgizbegeni abzal. Fathý ál-Qadır kitabynda: «Óıtkeni, ıesi ony qaı jerge túskenin anyq bilmegenimen, joǵaltqan jerin izdeıdi. Eger kórgen adamnyń eshqaısysy almasa, ıesi taýyp alýy ábden múmkin. Sondyqtan almaǵany jaqsyraq. Al eger ony bireýdiń urlap ketýinen, buzylýynan nemese adamdar aıaqpen basyp, topyraqtyń arasyna kómilip qalýynan qoryqsa, zatty alýy – ýájip (mindet). Óıtkeni, maldy beker shashýdan jáne buzylyp, qurýynan saqtaý mindet»[1].

Tabylǵan zat taýyp alýshynyń qolynda amanatqa aınalady. Óziniń malyn qalaı saqtasa, taýyp alǵan zatty da solaı saqtaýy – mindet. Eger osylaı etip júrgen kezde urlatyp alsa nemese buzylyp ıakı janyp ketse, oǵan eshnárse mindetti bolmaıdy. Al eger taýyp alǵan zatty qoldaný barysynda ol buzylsa, osydan keıin ıesi kelip talap etken jaǵdaıda jóndeýge keletin bolsa, jóndep beredi, jóndeýge kelmese ornyna basqasyn áperedi.

Zatty taýyp alǵannan keıin sol jerdegi dúkenderge, bazarlarǵa, t.b. adamdar kóp jınalatyn jerlerde ony tolyq sıpattap bermeı, ol týraly azǵandaı aqparat berip, jurtqa jarııalaıdy. Sondaı-aq qazirgi tańda teledıdar, áleýmettik jeliler arqyly da habarlandyrý taratýǵa bolady. Bul – taýyp alǵan adam men zattyń ıesi arasynda kópir bolatyn quraldar. Tez buzylatyn et, jemis, kókónis sııaqty zat bolsa, ıesi kelmegen jaǵdaıda atynan sadaqa etedi, kedeı bolsa ózi jeıdi. Baı bolsa satyp jiberedi de zattyń ıesine qaryz adam sekildi aqshasyn saqtap qoıady. Al buzylmaıtyn nárse bolsa, sol zattyń mólsherine, baǵasyna qaraı jarııa etýi kerek. Altyn sııaqty qymbat nemese kóp mal-múlik taýyp alsa, ony uzaq ýaqyt jarııa etip, bildirýi kerek.

Eger bireý «meniń zatym» dep kelse jáne sıpattaryn tolyq ári dál aıtsa oǵan senip, berip jiberedi. Zatty jarııa etý barysynda aqshasyn sarp etken bolsa (mysaly, bireýdi jarııalaýǵa jaldaǵan ýaqytta) ony zattyń ıesinen talap etýine bolady. «Meniń zatym» dep kelgen adam onyń sıpattaryn dál aıta almasa, álgi kisige bermeı, saqtap qoıady.

Taýyp alǵan zatty qansha ýaqyt jarııa etýine baılanysty ártúrli pikirler bar. Zattyń baǵaly, arzan bolýyna qaraı bul ýaqyt mólsheri ózgeredi. Zat baǵaly bolsa, Málıkı, Shafıǵı, Hanbalı mazhabynda bir jyl boıy jarııa etý kerek degen. Imam Ábý Hanıfa: «Bir grammnan kóbirek altyn mólsherindegi zat baǵaly dep eseptelinedi», – degen. Hadısterde taýyp alǵan zatty bir nemese úsh jyl jarııa etý týraly rıýaıattar kelgen. Osy hadısterge mán bere otyryp, Hanafı mazhabynyń ǵulamalary: «Bul jerde belgili ýaqytty qoıý mindetti emes. Biraz ýaqyt jarııa etkennen keıin ıesiniń kelmeıtinine kózi jetse, umytyp ketti dep oılasa jáne endi talap etpeıdi degen oı basym bolatyn merzimge deıin ony jarııa etýin toqtatpaıdy. Ol ýaqyt bir jyldan az da, kóp te bolýy múmkin», – degen pikirdi qoldaǵan. Hanafı mazhabynda osy sózge pátýa berilgen. Taýyp alǵan zatty jeterlikteı ýaqyt jarııa etken soń ıesiniń kelýinen úmit úzse, hanafı mazhabynda taýyp alǵan adam baı bolsa ony paıdalanýǵa bolmaıdy. Ol zatty ıesiniń atynan sadaqa etedi. Týysqandary, balasy kedeı bolsa, solarǵa da sadaqa etýine bolady. Al taýyp alǵan adam kedeı bolsa zatty ıesiniń atynan ózine sadaqa etip, paıdalana beredi[2]. Óıtkeni, joǵalǵan zat ıesine jetýi kerek. Haqıqı jetý sol zatty ıesine qaıtarýmen amalǵa assa, májazı (maǵynalyq, astarly) ıesine jetýi ony ıesiniń atynan sadaqa etý arqyly bolady.

Áıgili ǵulamalar (Málıkı, Shafıǵı, Hanbalıler)[3]: «Taýyp alǵan adam baı bola ma, kedeı bola ma ıesiniń kelýinen úmit úzse, zatty óziniń maly sııaqty paıdalana berýine bolady. Kúnderdiń bir kúni ıesi izdep kelse, taýyp alǵan zatty nemese onyń qunyn qaıtaryp beredi», – degen.    

____________________

[1] Fathý ál-Qadır 4/423

[2] Fathý ál-Qadır 4/433

[3] Ál-Fıqhý ál-Islámı ýá ádıllátýhý 5/782

Автор: Muslim.kz порталы