BALANY NEShE JASYNDA SÚNDETTEÝ KEREK?
Assalaýmaǵalaıkým! Aıtyp jiberesizder me, balany qansha jastan súndettegen durys? Bireýler týǵan sátte dese, bireýler 5 nemese 7 jas deıdi?
Ответ
Súndetteý – Islam dininde ári qazaq dástúrinde er balanyń jynys múshesin jaýyp turǵan teri bólshegin kesý arqyly jasalatyn ǵuryp. Arab tilinde «ál-hıtan», medıtsına tilinde «tsırkýmtsızııa» dep atalady.
Medıtsına mamandary bul rásimniń adamnyń densaýlyǵyna paıdaly ári súndetteý arqyly jynys múshesi arqyly juǵatyn kóptegen aýrýlardyń aldyn alýǵa bolatynyn alǵa tartady. Al sharıǵatymyz boıynsha er balany súndetke otyrǵyzý – Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) súnneti.
Hadıste bes fıtrattyń (jaratylystyń) biri retinde súndetke otyrǵyzýdy atap ótken. Ábý Hýraıradan (Alla odan razy bolsyn) jetken hadıste Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı deıdi: «Adamnyń tabıǵatyna myna bes nárse tán. Súndetke otyrý, shat pen qoltyqtaǵy túkti tazartý, tyrnaq alý jáne murtty basý (qysqartý)» (Buharı, Múslım).
Halqymyz balany taq sandarda, ıaǵnı úsh, bes, jeti jasqa tolǵan shaǵynda súndetke otyrǵyzǵan. Al sharıǵatymyzda súndetteýdiń ýaqyty naqty belgilenbegen. Keıbir ǵalymdar Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) nemereleri Hasan men Hýseın týǵannan keıin jetinshi kúni qurbandyq shalyp, olardy súndetke otyrǵyzǵany jaıly hadısin negizge ala otyryp osy ýaqytta súndetke otyrǵyzý mustahab degen. Óıtkeni bul ýaqytta súndetke otyrǵyzsa, balaǵa jeńil bolady ári jarasy da tez jazylady.
Hanafı mázhabynyń kórnekti ǵalymy Ibn Ábıdın óziniń «Hashııa» eńbeginde: «Imam Ábý Hanıfa arnaıy dálel kelmegendikten, súndetteýdiń sharıǵattaǵy naqty ýaqytyn belgilep aıtpaǵan. Hanafı mázhabynyń keıingi býyn ǵalymdarynyń bir toby jeti men on eki jas aralyǵynda súndetteýdi jón sanaǵan. Óıtkeni jeti jasqa tolǵan bala basqalarǵa muqtaj bolmaı tamaǵyn ózi iship, ózi kıine alady. Sondaı-aq osy jasqa jetken balany namaz oqýǵa baýlý – mustahab», – degen.
Hanafı mázhabynyń kóptegen ǵalymdary «Bahrý ár-Raıq» kitabynda súndetteýdiń belgili ýaqyty joq ekenin, balanyń súndetteýdi kótere alatyn ýaqyttan bastap balıǵat jasyna deıin oryndala beretinin aıtqan. Eger bala álsiz bolyp, súndetteýdi kótere almaıdy dep, belgili ýaqytqa deıin keshiktirýge bolady. Eger bala súndettelip týsa, ony qaıta súndetke otyrǵyzýdyń qajeti joq. Ózge de sebeptermen balıǵat jasyna deıin súndetke otyrǵyzylmasa, ony tezirek súndetke otyrǵyzý qajet.
Qoryta aıtqanda, súndetteýdiń ýaqytyn balıǵat jasyna deıin keshiktirmegen jón. Sharıǵatymyzda súndetke otyrǵyzýdyń naqty ýaqyty belgilenbegendikten, balanyń densaýlyǵy súndetteýdi kótere alýyna mán beriledi. Sondaı-aq súndetteý densaýlyqqa qatysty másele bolǵandyqtan, ár ata-ana medıtsına mamandarymen kelise otyryp balalaryn súndetteıtin ýaqytty ózi belgilegeni durys.
Medet QURMAShULY,
«Iman» jýrnaly, №3, 2023 jyl
