SAÝDA BARYSYNDA KEPILAQShA (ZADATOK) ALÝ DURYS PA?

Suraq: Saýda barysynda kepilaqsha (zadatok) alý durys pa?

Ответ

Kepilaqsha dep zatty satyp alý úshin nemese múlikti jaldaý úshin aqshasynyń bir bóligin aldyn-ala tóleýdi aıtady. Eger taýardy satyp alatyn bolsa, onda kepilaqshany sol zattyń qunyna qosyp esepteıdi. A,l satyp almaǵan jaǵdaıda kepilaqsha satýshynyń ıeliginde qalady.

Kepilaqsha saýdany júzege asyrýǵa ári odan basqa zatty satyp almaýyna kepildik beredi. Sondaı-aq, ol – satyp alýshynyń zatty alýǵa nıetti ekendigin naqtylaıtyn  kelisimshart.

Jumhur (málıkı, shafıǵı, hanafı) ǵalymdardyń kózqarasy boıynsha bul kelisimshart durys sanalmaıdy. Málıkı, shafıǵı mázhabynyń ǵalymdary kepilaqsha arqyly jasalǵan kelisimshart durys emes dese, hanafı mázhabynyń ǵalymdary sharty durys bolmaǵandyqtan kelisimsharty da durys emes degen. Óıtkeni, ol bireýdiń mal-dúnıesin eshbir qaıtarymsyz, zańsyz jolmen alǵan bolyp esepteledi.

Al, ımam Ahmad ıbn Hanbal bul kelisimshartqa ruqsat berdi. Zaıd bın Aslamnan jetken hadıste ol bylaı deıdi: «Rasynda Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salýaty men sálemi bolsyn) saýdadaǵy kepilaqshaǵa ruqsat etti»[1].

Ál-Maqdısı «ál-Mýǵnı» atty kitabynda: «Imam Ahmad dálel retinde Nafıǵ ıbn Abdý ál-Harıs Omar ıbn Hattabtyń (r.a.) buıryǵymen túrme jasaý úshin Safýan ıbn Ýmaıadan Mekkeden 4000 dırhamǵa jer satyp alǵandyǵyn alǵa tartady. Sonda Nafıǵ: «Eger Omar (r.a.) razy bolsa jerdi alamyz, almasaq 400 dırham aqsha sende qalady», –  degen.  Bul habar  Omarǵa (r.a) jetkende, oǵan qarsylyǵyn bildirmegen. Sondyqtan osy rıýaıat atalmysh saýda túrine ruqsat ekenin bildiredi»[2],– dep keltirgen.

Qazirgi zamannyń fıqh ǵalymy áz-Zýhaılı: «Qazirgi tańda kelisimdi buzý jáne kúttirý esesine alynatyn kepilaqsha arqyly saýda jasaý keń taralǵan. Meniń pikirimshe, ádet-ǵurypqa súıene otyra bul kelisimshartty durys ári kepilaqsha arqyly jasalǵan saýdany adal deımin. Óıtkeni, ol jóninde haram nemese halal dep kelgen hadısterdiń barlyǵy derlik sahıh emes»[3], – degen.

Osyǵan oraı, «Báıtý át-tamýıl ál-kýáıtı» (Kýveıt qarjylandyrý úıi) Ahmad ıbn Hanbaldyń kózqarasyn quptap, sonyń negizinde pátýa bergen[4].

Sonymen qatar, Halyqaralyq ıslam fıqh akademııasy segizinshi otyrysynda kepilaqsha saýdasyna qatysty №72 (8/3) mynadaı qarar shyǵardy: «Eger kepilaqshany belgili bir ýaqytqa deıin shektep qoıyp, sosyn sol aralyqta taýardy alsa, onda aldyn ala berilgen aqsha zattyń somasyna qosylyp esepteledi. Al, shart boıynsha belgilengen ýaqyttan keshikse, aqsha satýshynyń ıeliginde qalady»[5].    

ÚKIM:   Saýda barysynda satyp alýshy zatty almaǵan jaǵdaıda kepil aqsha satýshyda qalady.  Kepilaqsha somasy jergilikti qoldanysqa qaraı taraptardyń kelisimi boıynsha belgilenedi ári ol taýar qunynyń bir bóligi bolyp esepteledi.

fatua.kz

[1] Ibn Ábý Shaıba, «ál-Mýsannıf», «Saýda jáne qazılyq» kitaby, «Saýdadaǵy kepilaqsha» baby, №3246,3251. 7/304-306.
[2] Ál-Mýǵnı ýa ásh-Sharhý ál-Kabır 4/289.
[3] Fıqh ál-ıslamı ýa adıllatýhý, 4/485.
[4] Ál-Fátáýa ásh-sharǵııa fı másáılı ál-ıqtısadııa, 1979-1989 toptamasy, 31-33 better.
[5] Islam fıqhı akademııasy jýrnaly, Segizinshi sany, 1/641.