HARAM JOLMEN TABYLǴAN AQShAMEN QAJYLYQ JASASA NE BOLADY?

Suraq: Assalamý aleıkým. Jastaıymyzdan túrli jumystarǵa jaldanyp, tirshilik qýyp, san túrli isterge bas suqtyq. Barlyq isim birdeı durys boldy dep aıtpaımyn. Alaıda sol kezderi qajylyq jasap «qajy» atandym. Qazir oılap qarasam, ol kezde durys emes nárselermen de aınalysqan ekenbiz. Qajylyqqa sonyń qarajatyn qoldandyq. Endi suraǵym kep turǵany: qajylyǵym ne boldy? Qaıta qajylyq jasaýym kerek pe?

Ответ

Bul suraqqa qatysty Imam Ibn Abıdın «Raddýl mýhtar» atty kitabynyń «Haram jolmen tabylǵan qarajatpen jasalǵan qajylyq» babynda bylaı dep jaýap bergen: «Munda: «Belgili jerdi, belgili ýaqytta, belgili is-árekettermen zııarat etý»[1] degen anyqtamaǵa saı keletin qajylyq óz zatynda haram bolmaıdy. Mundaǵy haram bolatyny – haram qarajatty qoldaný. Ol ekeýiniń[2] arasynda tikeleı baılanys joq. Bunyń mysaly zorlyqpen tartylyp alynǵan jerde oqylǵan namaz ispettes. Ondaǵy haram bolatyn nárse – tartylyp alynǵan jerdi qoldaný. Áıtpese, namazdyń ózi haram bolmaıdy. Úkimi paryz bolǵan nárse eshqashan haram dep sıpattalmaıdy. Munda da sol sııaqty, qajylyq – óz aldyna paryz amal, alaıda haram bolatyny – jumsaǵan qarajaty.

Rasynda qajylyq, joǵaryda atap ótkenimizdeı, dene men qarajattyń qatysýymen jasalatyn ǵıbadat. Sol úshin de «Bahr»[3] kitabynda: «(Qajylyq jasaýshy) halal qarajat tabýǵa áreket etedi. Keri jaǵdaıda hadıste zikir etilgendeı[4], haram jolmen tabylǵan qarajatpen jasalǵan qajylyǵy qabyl bolmaıdy. Alaıda moınyndaǵy paryzy túsedi. Munda «moınynan paryzdyń túsýi» men «qabyl bolmaıdy» degen túsinikterdiń arasynda qaıshylyq joq. Qabyl bolmaǵany úshin qajylyqtyń saýabynan maqurym qalady. Alaıda qajylyq paryzyn oryndamapty dep te sógilmeıdi»[5]. Sebebi, «moıynnan paryzdyń túsýi» degen – rúkinder[6] men sharttardyń[7] tolyq bolýymen ólshenedi. Al «qabyl bolý» bolsa, saýappen baılanysty, ol yqylastań tazalyǵy men maldyń adaldyǵyna baılanysty. Bunyń mysaly: adamdar kórsin dep oqylǵan namaz ben ǵaıbattan tyıylmaǵan oraza ispetti. Bul amaldardy oryndaǵan adamnyń moınynan paryz túsedi, alaıda saýaptan maqurym qalady. Eń durysy Allaǵa málim»[8].

Sáttilik ıesi Alla ǵana.

[1] Qajylyqtyń termındik anyqtamasy.

[2] Qajylyq pen haram qarajattyń.

[3] Ál-bahrýr-raıq kitaby; Ibn Najımniń (r.a) eńbegi.

[4] Imam Mýslımniń jetkizgen: «إنَّ اللَّهَ طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إلَّا طَيِّبًا» «Alla Taǵala taza (pák), tek taza (halal, haram aralaspaǵan) nárseni ǵana  qabyldaıdy» degen hadıske silteme.

[5] Ibn Nájımniń sóziniń sońy.

[6] Ishki paryzdar.

[7] Syrtqy paryzdar.

[8] Ibn Abıdınniń sóziniń sońy.