Ramazandaǵy abzal amaldar qaısy?
Assalamý aleıkým! Ramazanda jasaý kerek bolǵan belgili bir qulshylyq túrleri bar ma? Oraza aıynda aýyz bekitýden basqa qandaı amaldar jasaǵan jón? Jaqsylyq Dáýlet
Ответ
Ýa aleıkým assalam!
Ardaqty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kimde-kim Ramazandy ımanmen jáne saýabyn úmit etip tutatyn bolsa, onyń ótken kúnálary keshiriledi»,[1] – degen. Sondaı-aq, ramazan aıynda aýyz bekitip, oraza tutýmen qatar izgi amaldardy kóptep istegen abzal. Óıtkeni, qasıetti ramazan aıynda atqarylǵan ár amaldyń saýaby eselenip beriledi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) jáne sahabalardyń (r.a.) ómirinen úlgi alyp, erekshe den qoıyp jasaǵan qulshylyq ǵıbadattaryn atqarýǵa umtylýymyz qajet. Olar:
1.Túngi namaz
Quran Kárimde: «Túnderin Rabbylaryna (namazda) sájde jasap jáne tik turyp (qııamda) ótkizetinder»,[2] – dep ámir etkendeı, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kimde-kim Ramazandy ımanmen jáne saýabyn úmit etip túnde namaz oqysa, onyń ótken kúnálary keshiriledi»,[3] – dep ósıet etken.
Túnde qulshylyq etý – Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) jáne sahabalardyń salt-dástúri. Aısha anamyz (r.a.): «Túngi qulshylyqty (namazdy) tastama. Óıtkeni, Alla elshisi (s.ǵ.s.) eshýaqytta ony tastamaǵan. Ol kisi aýyryp nemese sharshap tursa, otyryp oqıtyn», – degen eken.
Omar bın Hattab (r.a.) tún ortasyna deıin namaz oqıtyn, sosyn otbasyn namazǵa shaqyryp: «Úı-ishińdi namazǵa buıyr ári óziń de oǵan sabyrly bol...[4]» aıatyn oqyp oıatatyn. Al, uly Abdýlla bolsa: «Álde túnniń bir ýaqytynda sájde ete tik turyp (namaz oqyp), aqyretten saqtana jáne Rabbysynyń meıirimin úmit ete berilýshi me?...»[5] – aıatyn oqıtyn bolǵan.
Áýelgi izgilerdiń Ramazandaǵy túngi qulshylyq osylaı bolǵan edi. Sondyqtan, múmkindiginshe taraýıh namazyn ımammen birge tolyq oqyǵan abzal. Sonda túnge qulshylyq etkender qatarynan jazylady. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kimde-kim ımam namazyn bitirgenshe birge oqysa, túnde qulshylyq etti dep jazylady»,[6] – degen.
2.Sadaqa
Alla Elshisi (s.ǵ.s.) adamdardyń eń jomarty edi. Ramazanda erekshe jomarttyq jasaıtyn. Ol esken jelden de jomart bolatyn. Ánas (r.a.) rıýaıat etkendeı: «Sadaqanyń abzaly – Ramazandaǵy sadaqa»,[7] – delingen.
Ramazandaǵy sadaqanyń jóni bólek. Oǵan beriletin saýap ta mol. Sadaqanyń kóptegen túri bar, máselen..
Tamaq berý
Paıǵambar (s.ǵ.s.) zamanynyń musylmandary dastarqan jaıyp as berýge erekshe mán beretin. Ony kóptegen nápil qulshylyqtardan joǵary qoıatyn. Bul qaıyrly amalda dastarqanǵa shaqyrylatyn adamdar kedeı-muqtaj bolýy shart emes. Olar ash adamdy toıdyrý men izgi baýyryn qonaq etýge birdeı kóńil bóletin.
Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Qaısybir musylman qarny ash musylmandy tamaqtandyrsa, Alla oǵan jánnat jemisterimen tamaqtandyrady. Al, kimde-kim shóldegenge sýsyn berse, Alla oǵan rahıq mahtým sýsynyn beredi».[8]
Dastarqan jaıý sııaqty izgi amal baýyrmaldyq, súıispenshilik, jaqsy kórý sııaqty kóptegen jaqsylyqqa septigi tıedi. Al, paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «... Iman etpeıinshe, jánnatqa kirmeısińder, bir-birińdi jaqsy kórmeıinshe kámil ıman etpeısińder», – degen.
Aýyzashar berý
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kimde-kim oraza tutýshyǵa aýyzashar berse, onikindeı saýap alady. Biraq, oraza tutýshynyń saýabynan eshnárse azaımaıdy»,[9] – degen.
Salman (r.a.) rıýaıat etken hadıste: «Kimde-kim oraza tutqanǵa aýyz ashtyrsa, kúnálaryna keshirim, tozaq otynan qutylý bolady. Onikindeı saýap alady. Biraq, oraza tutýshynyń saýabynan eshnárse azaımaıdy», – delinedi. Adamdar: «Ýa, Alla elshisi! Biz barlyǵymyz oraza tutýshyǵa aýyz ashtyratyn nárse taba bermeımiz», – degende, Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Alla Taǵala bul saýapty oraza tutýshyǵa bir jutym sút, bir túıir qurma, bir urttam sý bergenge de beredi. Kimde-kim oraza tutqanǵa sý berse, Alla oǵan jánnatqa kirgenshe esh shóldetpeıtin meniń haýyzymnan sý beredi», – degen.
3.Quran oqý
Ramazan aıy – Quran aıy. Jábireıil perishte (ǵ.s.) ramazan aıynda Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) Qurandy úıretetin. Musylmannyń bul aıda Qurandy kóp oqyǵany abzal. Sahabalardan bastaý alatyn izgi býyn musylmandary da Quranǵa erekshe den qoıatyn. Osman bın Affan (r.a.) ár kúni Qurandy hatym etetin. Al, keıbir izgiler ramazannyń ár úsh kúni taraýıh namazynda Qurandy túgel oqyp bitiretin. Keıbiri jeti, al keıbiri on kúnde taraýıhta hatym etetin. Buǵan qosa, Qurandy namazdan tys ta kóp oqıtyn.
Imam Shafıǵı ramazanda alpys ret hatym etkeni, al Asýadtyń eki túnde bir hatym túsirgeni jaıly derek bar. Al, Zýhrı Ramazan kirse, zertteýdi jáne oqýdy doǵaryp, tolyǵymen Qurandy júzinen oqýǵa kirisetin bolǵan.
Sýfııan Saýrı de ramazan aıy kelgende barlyq nápil qulshylyǵyn bir aıǵa toqtatyp, bar yntasymen Quran oqýǵa bet buratyn. Osyǵan baılanysty, Ibn Rajabtyń: «Toqtaýsyz úsh kúnde Qurandy oqyp támamdaýǵa qatysty tyıym etilgen. Alaıda, ramazan aıy sııaqty qutty ýaqyt, Mekke sııaqty qasıetti jerde Qurandy kóp oqý mustahab», – degen.
Qurandy oqyǵanda jáne tyńdaǵanda jylaý
Ábý Hýraıra (r.a.) rıýaıat etedi: «Al, sender bul sózge (Quranǵa) tań qalasyńdar ma. Ári kúlesińder de jylamaısyńdar ma, qapersizdikte bolǵan kúılerińde?»[10] aıaty túskende, sýffa sahabalary qatty jylady. Olardyń jaǵdaıyn estigen Paıǵambar da kózine jas aldy, oǵan qosylyp biz de jyladyq, sonda Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Alladan qorqyp kózine jas alǵan adam tozaqqa kirmeıdi...[11]», – degen edi».
4.Iǵtıkaf
Alla Elshisi (s.ǵ.s.) ár ramazanda on kún ıǵtıkafta otyratyn. Dúnıe salǵan jyly jıyrma kún ıǵtıkaf etti.[12] Iǵtıkaf – ramazan aıynyń sońǵy on kúnin meshitten shyqpaı qulshylyqpen ótkizý. Sonymen birge, qulshylyqtan basqa eshbir sharýamen aınalyspaý. Júregimen jáne tánimen tolyǵymen ǵıbadatqa den qoıý.
Iǵtıkaf – Qurandy tıláýat etý, namaz oqý, zikir, duǵa jáne basqa da qulshylyqtardyń basyn biriktiretin ǵıbadat. Iǵtıkaf qulshylyǵynyń qıyndyǵyn tek bul amaldy jasap kórgen adam biledi. Shynaıy nıet, myqty jigermen ıǵtıkaf etkenge Jaratýshy járdem beredi.
5.Ramazan umrasy
Hadıste: «Ramazandaǵy umra úlken qajylyqpen teń»[13] degen rıýaıat bar. Taǵy bir rıýaıatta «menimen birge qajylyq etkenmen teń» dep aıtylǵan. Oılańyzshy, Paıǵambarmen (s.ǵ.s.) birge qajylyq etý netken ǵanıbet!
6.Qadir túni
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kimde-kim qadir túni ımanmen jáne saýabyn úmit etip tutatyn bolsa, onyń ótken kúnálary keshiriledi»,[14] – degen.
Alla Elshisi (s.ǵ.s.) jáne sahabalar qadir túnin izdep ramazannyń sońǵy on túnin qulshylyqpen ótkizetin. Sahabalar men tabıǵınder ǵusyl alyp, qosh ıis seýip sońǵy on túnde qadir keshin kútetin. Bul tún – zaıa ketken ýaqyttyń ornyn toltyrýǵa bir múmkindik. Qasıetti túnniń qadirin sezinip qulshylyq pen duǵa-tilek etetin ýaqyt. Qadir túniniń jaqsylyǵynan maqurym qalǵan adam jaqsylyq ataýynan qur alaqan qalmaq.
Qadir túni – ramazan aıynyń sońǵy on kúnderiniń taq túnderi. Eń basym rıýaıat 27 túnge keledi. Ýbaı bın Kaǵb (r.a.) rıýaıatynan: «Ýallahı, men ol qaı tún ekenin bilemin. Ol Alla Elshisi (s.ǵ.s.) bizge túnde qulshylyq etýdi buıyrǵan tún. Ol – jıyrma jetinshi tún».[15]
Ýbaı sert etip: «Alla Elshisi (s.ǵ.s.) aıtqan belgisi – erteńine kún shýaqsyz kóteriledi», – degen.
Aısha anamyz: «Ýa, Alla Elshisi! Eger sol túni qulshylyq etsem ne dep duǵa eteıin, – dedim. Ol: «Ýa, Alla! Sen Keshirýshisiń, keshirgendi jaqsy kóresiń. Meniń kúnámdy kesh», – dep aıt», –degenin rıýaıat etedi.
7.Duǵa men ıstıǵfardy kóbeıtý
Ramazan aıynyń kúni men túni – eń qasıetti ýaqyttardyń biri. Bul aıdy erekshe qadirin uǵynyp ótkizgen jón. Duǵa-tilek etýge eń abzal ýaqyttar:
1. Aýyzashar sáti. Oraza tutýshynyń aýyzashar kezindegi duǵa keri qaıtarylmaıdy.
2. Túnniń sońǵy úshten bir bóligi.
3. Sáresi ýaqytyndaǵy ıstıǵfar.
8.Týystyq qarym-qatynasty kúsheıtý
Ábý Hýraıra (r.a.): «Men Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.): «Kimde-kim rızyq-nesibesi keń jáne ómiri uzaq bolýyn qalasa, týystyq qarym-qatynasyn jasasyn», – degen sózin estidim»,[16] – deıdi.
Aǵaıynmen tatý bolý kórkem minezdiń qataryna jatady. Al, týysqanmen ara-qatynasty úzý – kúná. Qurannyń 19 aıaty týystyq qarym-qatynas jasaýǵa shaqyrady. Al, 3 aıaty týystyq baılanysty úzgenge laǵynet pen azap bolatyndyǵy jaıly.
Týystyq qarym-qatynas kem degende ýaqyt-ýaqytymen sálem berip aman-saýlyǵyn surap turýmen bolady.
Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) bir hadısinde qasıetti ramazan aıynda aýyz bekitkenderdi bylaısha súıinshileıdi: «Adam balasynyń árbir amalyna onnan jeti júz esege deıin saýap beriledi. Alla Taǵala: «Tek oraza olaı emes, onyń qarymyn Men beremin. Pende raqatyn, tamaǵy men sýsynyn Men úshin tárk etti. Oraza tutýshyǵa eki qýanysh bar. Aýyz ashqandaǵy qýanysh jáne Rabbysymen kezdeskendegi qýanysh. Oraza tutqannyń aýzynan shyqqan ıis Alla quzyrynda mısk qosh ıisinen de jaqsyraq».[17]
[1] Buharı, Mýslım.
[2] «Fýrqan» súresi, 64-aıat.
[3] Buharı, Mýslım.
[4] «Taha» súresi, 132-aıat.
[5] «Zýmár» súresi, 9-aıat.
[6] Sýnan kitaptary.
[7] Tırmızı.
[8] Tırmızı.
[9] Ahmad, Nasaı.
[10] «Nájm» súresi, 59-61 aıattar.
[11] Tırmızı, Baıhaqı.
[12] Buharı.
[13] Buharı, Mýslım.
[14] Buharı, Mýslım.
[15] Mýslım.
[16] Buharı.
[17] Buharı, Mýslım.
Rýslan Kambarov
