JÚLDELI JARYSTARǴA QATYSTY ShARIǴAT ÚKIMI

Suraq: Júldeli jarystarǵa qatysty sharıǵatymyz ne deıdi?

Ответ

Jarys degenimiz – eki nemese odan da kóp adamnyń (toptyń) arasynda qaırat-jigeri, óneri, bilimi, aıla-tásili, sheberligi, tájirıbesi arqyly bir-birinen basym túsý arqyly saıysatyn dodanyń bir túri. Sporttyq jarystardyń jekeleı, komandalyq (kóptegen sport túrin qamtıtyn ýnıversıada, spartakıada, olımpıada), sondaı-aq at jáne túıe jarysy sekildi birneshe túrleri bar[1].

Jarys túrleriniń keıbiri (at jáne túıe, sadaq atý, júzý t.s.s.) Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) zamanynda bolǵan. Ibn Omardan (oǵan Alla razy bolsyn) jetken hadıste: «Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) baptalǵan jáne baptalmaǵan jylqylardy jarystyrǵany jaıly rıýaıattar kelgen»[2]. Sondaı-aq Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Aısha (Alla ol kisige razy bolsyn) anamyzben eki márte júgirip jarysqany, eki jarystyń alǵashqysynda Aısha anamyz, keıingi jarysta Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ozǵany jaıly derekter bar[3].

Jarys júldesiz jáne júldeli bolyp ekige bólinedi:

1) Júldesiz jarys qatysýshy kisiniń qaırat-jigeri, sheberligi, kúsh-qýaty jaǵynan kimniń basym ekenin anyqtaý maqsatynda ótedi. Jarystyń bul túrinde eshkim paıdaǵa kenelmeıdi, sátsizdikke de ushyramaıdy. Eger sharıǵattyń sheńberinen shyqpasa, mundaı jarysty uıymdastyrýǵa ruqsat etiledi.

2) Júldeli jarysta jeńiske jetken adam nemese top (komanda) syılyqqa ıe bolady. Eger qumar aralaspasa jáne oǵan alyp baratyn jaǵdaıattar oryn almasa jarystyń bul túrine de ruqsat etiledi. Biraq myna sharttar oryndalýy tıis:

a) Sharıǵattyń negizine qaıshy kelmeýi (qumar, áýreti ashyq, adamnyń densaýlyǵyna zııany tımeý, t.s.s.) tıis.

á) Júlde jarysqa qatysýshy eki taraptyń birinen nemese úshinshi jaqtan qoıylýy kerek. Mysaly, jarysqa túsip jatqan eki adamnyń biri ekinshisine: «sen jyqsań, júldeni alasyń, al men jyqsam, sen eshnárse almaısyń» dep aıtýy. Sol sekildi jarysty úshinshi tarap (kásipker, mekeme t.s.s.) uıymdastyryp júlde tikse, oǵan qatysyp syılyqty utyp alýǵa bolady.

3. Eger eki adam nemese eki komanda jarysyp, ekeýi de júlde qoısa nemese kópshilik adam ne birneshe komanda jarysqa qatysyp, bári aqsha tikse, utqan adam tigilgen júldeni alatyn bolsa, buǵan sharıǵatymyzda ruqsat etilmeıdi. Óıtkeni bul anyq qumarǵa jatady[4]. Alaıda eki jaq qatysyp, ekeýi de júlde tikse, sondaı-aq bul jarysqa basqa úshinshi adam nemese kópshilik komanda qatysyp, tek qana bir komanda júlde tikse jáne jeńgen jaǵdaıda sol júldeni júlde tikpegen tarap alsa, jeńilgen jaǵdaıda ol eshnárse bermese, sharıǵatta ruqsat. Degenmen munda shynaıy oıyn bolýy tıis, ıaǵnı ol jeńetindeı myqty bolýy kerek. Syılyqqa qosylmaǵan komanda álsiz bolyp, jaı tizim úshin jazylyp, jeńile salsa, onyń qatysýy tek kórinis retinde sanalyp, qatysýynyń esh quny bolmaıdy. Mundaı jaǵdaıda qumar qataryna kiredi[5].

Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Kim eki attyń arasyna jarysqa úshinshi atty kirgizse, ol attyń ozýy basym bolsa, bul qumarǵa jatpaıdy. Al kimde-kim eki attyń arasyna jarysqa úshinshi atty kirgizse, onyń ozbaıtyny anyq bolyp tursa, bul qumar bolady»[6], – degen.

Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Kim eki attyń arasyna jarysqa úshinshi atty kirgizse, ol attyń ozýy basym bolsa, bul qumarǵa jatpaıdy. Al kimde-kim eki attyń arasyna jarysqa úshinshi atty kirgizse, onyń ozbaıtyny anyq bolyp tursa, bul qumar bolady»[7], – degen.      

Úkim:

1.  Sharıǵattyń negizine qaıshy kelmeıtin kez kelgen jarys túrine ruqsat etiledi.

2.  Júldeli jarystar sharıǵatqa saı bolýy úshin tómendegi sharttardyń oryndalýy talap etiledi:

a) Júlde jarysýshy taraptyń birinen nemese úshinshi taraptan (kásipker, mekeme, t.s.s.) qoıylýy kerek.

á) Qumar aralaspaý qajet.

b) Júldege qoıylǵan syılyq sharıǵatta ruqsat etilgen nárse bolýy tıis.

QMDB Sharıǵat jáne pátýa bólimi 

 

[1] https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81.

[2] Imam Býharı jáne Imam Mýslımde kelgen.

[3] Imam Ahmad jáne Ábý Dáýdte kelgen.

[4] http://www.aliftaa.jo/Question.aspx?QuestionId=477#.XtT2xTozaUk.

[5] Ál-Mýfassal fı ál-fıqhı ál-Hanafı, 180-182 better.

[6] Ábý Dáýid. [7] Ábý Dáýid.