QALYŃMAL JAIYNDA DINIMIZ NE DEIDI?
QALYŃMAL JAIYNDA DINIMIZ NE DEIDI?
Ответ
Qalyńmal – qazaq halqynyń dástúrli ǵuryptyq saltyndaǵy qalyńdyq úshin beriletin mal[1]. Fıqh kitaptarynda uzatylyp jatqan qyzǵa jıhaz áperý úshin kúıeý jigit tarapynan beriletin mal-múlikti «dýstıman» dep ataıdy[2].
Qazaq dástúrindegi qalyńmaldy ıslam sharıǵatyndaǵy máhir dep esepteýge qatysty ǵalymdardyń birneshe kózqarasy bar:
- Keıbir Horezmdyq jáne odan da basqa ǵalymdar qyzdyń artynan keletin qalyńmaldy tezdetip beriletin máhir dep sanaǵan[3].
Imam ál-Kasanı: «Neke qııý barysynda qyz razylyǵyn ashyq aıtýǵa uıalǵanyndaı, máhirin suraýǵa da qysylady. Qyzdyń úndemeýi onyń razylyǵyn bildirgenindeı, máhirin ákesi alyp jatqanda da úndemeýi razy ekendigin bildiredi. Ádette ákesi máhirdi alǵannan keıin ústine qarajat qosyp, qyzdyń artynan jıhazyn alyp barady»[4], – degen.
- Keıbir ǵalymdar qalyńmaldy uzatylyp jatqan qyzǵa belgili bir nárseniń (jıhaz t.b.) esesine beriletin syılyq degen.
Ibn Abıdın: «Neke qııarda «dýstımandy» máhir dep aıtsa, onda ol tezdetilip berilgen máhir esebinde bolady ári kúıeýi jasaýyn alyp kelýdi talap ete almaıdy. Al neke qııarda máhir dep aıtylmasa, ol qarymta qaıtarý shartymen berilgen syılyq bolyp sanalady. Mundaı jaǵdaıda ádet-ǵurypqa saı qyz tarapynan jasaý talap ete alady»[5], – degen.
Qazaq dástúrinde qalyńmal – qalyńdyq úshin beriletin mal-dúnıe. Eger eki jas ajyrasqan jaǵdaıda qalyńdyq maly qyzdyń ıeliginde qalatyn bolǵan. Osy turǵydan qalyńmaldy máhir dep sanaýǵa bolady.
Al «áke eńbegi», «ana súti», t.s.s. qyzdyń áke-sheshesine, týystaryna beriletin mal-múlik máhirge sanalmaıdy[6]. Sondaı-aq, qyzdyń jasaýyn ákesi óz múlkinen alyp berse, bul máhir bolyp eseptelmeıdi[7].
Qalyńmal berilmeıtin ólkelerde neke qııý barysynda máhirdi belgileýi tıis. Máhir belgilenbegen jaǵdaıda nekesi durys bolady. Biraq kúıeýi máhir-mısl beredi.
Sheshim:
- Kúıeýi tarapynan beriletin qalyńmaldy qyzdyń razylyǵymen máhirge jatqyzýǵa jáne artynan alyp baratyn jasaýyna paıdalanýǵa bolady.
- «Áke eńbegi», «ana súti» sekildi qyzdyń áke-sheshesine, týystaryna beriletin mal-múlik (kádesyı, t.b.) máhirge jatpaıdy.
QMDB Ǵulamalar keńesi
[1] Qazaq Entsıklopedııasy, 5/510.
[2] «Raddý ál-mýhtar», 6/715.
[3] «Raddý ál-mýhtar», 4/310.
[4] «Bádáıǵ ás-sánáıǵ», 3/355.
[5] «Raddý ál-mýhtar», 5/299.
[6] «Majmaǵý ád-domanat fı mázhabı ımam ál-aǵzam Ábı Hanıfata án-Nýǵman», 1/720.
[7] «Ál-fátaýa ál-adlııa, 19-bet.
«Munara» gazeti, №21, 2024 jyl
Автор: Қожанов Қасым
