Ábý Hanıfanyń tabıǵın bolǵany ras pa?
Assalaýmaǵaleıkým. Imam Abý Hanıfa tabıǵın bolǵany ras pa? Keı adamdardyń onyń tabıǵın bolǵanyna kúmánmen qaraıdy eken. Jalpy tabıǵın bolýdyń artyqshylyǵy ne? Aıdyn.
Ответ
Ýa aleıkým ássalam!
Sizdiń suraǵyńyzǵa «jalpy tabıǵın bolýdyń artyqshylyǵy ne?» degen bóliginen bastap jaýap bergen jón bolar. Ol úshin jalpy tabıǵın degen kim ekenine anyqtama bere keteıik:
«Tabıǵın» sóziniń tildik maǵynasy – erýshi, ergen degen maǵynany bildiredi. Ol «tabı’a, ıatba’ý», ıaǵnı bireýdiń artynan erý degen etistikten túrlenedi.
Termınologııada tabıǵın dep sahabany jolyqtyrǵan adamǵa aıtylady[1]. Quran Kárimde Alla Taǵala: «Mýhajır, ánsarlardan[2] alǵashqy ıman keltirgender men olarǵa jaqsylyqta ergenderden Alla razy boldy»,[3] – deıdi. Keıinnen ǵalymdar osy aıatqa súıene otyryp, sahabalardyń artynan kelgen býyndy Quranda aıtylǵandaı, «tabıǵınder», ıaǵnı ergender dep atap ketken.
AL, TABIǴIN BOLÝDYŃ ARTYQShYLYǴY NEDE?
Tabıǵınniń birinshi artyqshylyǵy – olardyń býyny Quranda atalǵan hám sahabalardyń artynsha-aq atalǵan. Jáne de «olarǵa jaqsylyqta ergender» dep jaqsylyqta sahabalardan keıingi sheptegi ımamdar bolatyny aıtylǵan.
Al, Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) hadıs shárıfinde: «Adamdardyń eń jaqsysy: Meniń ǵasyrym, sosyn odan keıin keletinder (ǵasyry), sosyn olardyń sońynan keletinder (ǵasyry)»,[4] – degen. Bul hadıs te tabıǵınderdiń ornyn erekshelep kórsetýde. Ári keıingi kelgen býyndar ol býyndaı bola almaıdy.
Ábý Hanıfaǵa (r.a) kelsek, ol kisi – tabıǵın. Oǵan tarıh pen tarıhı tulǵalardy jetik bilgen iri ǵalymdardyń baıandamalarynan bile alamyz. Mysalǵa, Ibn Hajar (r.a) bylaı deıdi: «Ábý Hanıfa bir top sahabalardy jolyqtyrǵan. Sebebi, ol hıjranyń 80-shi jyly Kýfa qalasynda dúnıege kelgen. Ol kezde ol qalada Abdýlla ıbn Abý Aýfa (r.a) bar bolatyn. Ol kisi keıinnen qaıtys bolǵany aıan. Sonymen qatar, ol kezderi Basra qalasynda Ánás ıbn Malık (r.a) ta bar edi. Ol (r.a) toqsanynshy jyldan keıin qaıtys ǵana bolǵan. Ibn Saǵd bir sózinde Abý Hanıfanyń Ánásti (r.a) kórgenin jetkizedi. Al, bul óńirlerde bul eki sahabadan ózge taǵy qanshama tiri sahabalar bar edi».
Ál-Ázdıdiń «Mánázılýl-áımmatıl-arbaǵa» atty kitabynda Ábý Hanıfanyń (r.a): «Ákemmen birge 96-shy jyly qajylyqqa bardym. Ol kezde 16-da bolǵan edim. Sonda aınalasyna adamdar molynan toptalǵan bir aqsaqalmen jolyqtym. Ákemnen: «Bul kisi kim?» – dep suradym. Ol maǵan: «Bul kisi Muhammedtiń (s.ǵ.s) sahabasy, onyń aty Abdýlla ıbn Harıs» – dedi», – degenin jetkizgen.
Osy syndy Hatıb Baǵdadı, Imam Zahabı, Imam Iraqı t.b. iri ǵalymdar da Abý Hanıfanyń tabıǵın ekenine toqtaǵan.
[1] Ibn Hajar, IbnKásır, Hatıb Baǵdadı syndy kisilerdiń ortaq anyqtamasy
[2] Sahabalar osylaı mýhajırler jáne ánsarlar dep ekige bólingen.
[3] Táýbe 100.
[4] Býharı, Mýslım.
