ANT ETÝDIŃ ShARIǴATTAǴY ÚKIMI MEN ShARTTARY
Islam qaǵıdalaryna súıener bolsaq, ant etý jeke adamnyń ózine baılanysty. Iaǵnı múbah amaldarynan bolyp sanalady. Alaıda qajetsiz bola tura, ant etý men bul amaldy ádetke aınaldyrý qup kórilmegen. Sonymen qatar, kóp ant etý Allaǵa qurmetsizdik dep sanalǵan. Al, jalǵan ekenin bile tura ant etý úlken kúnálardan bolyp esepteledi.
Hanafı, Málıkı jáne Hanbalı mázhabtarynda ant etý múbáh (mindettelmeıdi), al qajetsiz bola tura ant etýge tıym salǵan (mákrýh). Shafıǵı mázhabynda ant etýge tıym salýymen qatar, qajetsiz jaǵdaıda ant etpeý kerektigi aıtylady.
Sondaı-aq, Hanbalı mázhaby ant etilgen ornyna qaraı úkimi de aýysatynyna toqtalǵan. Bir kinásiz adamdy ólimnen arasha alyp qalý maqsatynda ant etý ýájip. Arazdyq jáne janjaldy toqtatý maqsatynda ant etý mándúp (Paıǵambarymyzdyń keıde istep, keıde istemegen amaldary), múbáh (jasap-jasamaýda erikti) bolǵan bir amalda ant etý múbah. Haram (naqty tıym salynǵan amaldy) oryndaýǵa ant etýde haram ekenin aıtqan.
Paıǵambarymyz bir hadısinde «Ant múliktiń qoldaý tabýyna septigi tıedi, alaıda bereketin joǵaltady» delingen.[Buharı, Búıý 25; Múslım, Mýsıkkat 131] Sol sebepten de saýdada ant etýge ıslam ǵulamalary tıym salyp, (mákrýh) bolǵan amaldar qataryna qosqan.
Ant etip ony oryndaýdyń úkimi, ant etilgen máseleniń maqsatyna qaraı ózgeredi. Aıtar bolsaq, ýájip bir amaldy oryndaýǵa nemese haram bolǵan bir amaldy oryndamaýǵa ant etkende, oryndaý ýájip bolyp sanalady. Paryzdy oryndamaýǵa jáne haramdy oryndaýǵa berilgen antty júzege asyrýǵa úzildi kesildi tıym salynǵan. Múbáh bolǵan amalǵa berilgen anttardy oryndaýda ıslam ǵulamalarynyń basym kópshiligi múbáh dese, keıbireýleri ýájip degen. Basqa bir adamnyń bir amaldy oryndap-oryndamaýyna berilgen anttardy, óziniń oryndap-oryndamaýy da joǵarydaǵy úkimmen birdeı.
Sonymen qatar, paıdaly bir iste kelisýmen qatar berilgen sózdi senimdi etý, ózińe qaratý maqsatynda aıtylǵan antty oryndaý da mindettelgen. [«Máıda» súresi, 89-aıat; «Nahl» súresi, 91-aıat]. Alaıda berilgen antty oryndaýda jeke tulǵanyń nemese qoǵamnyń paıdasyna kereǵar bolatyn jaǵdaıda jáne ant bergen adam haram isti isteýge tıisti bolǵan jaǵdaılardy antty buzyp káffarat ótegeni abzal. Máselen, qaryzyn ótemeýge nemese áke-sheshesimen sóılespeýge berilgen anttar osyndaı.
Osy taqyrypqa qatysty Paıǵambarymyzdan (c.ǵ.s) jetken bir hadısde: «Bir adam bir nárse úshin ant etip, sodan keıin odan da qaıyrlysyn (jaqsylyǵy kóbin) kóretin bolsa, antyn buzsyn jáne káffarat bersin» dep buıyrǵan. [Múslım Áıman 11 hadıs].
Oryndalmaı qalǵan anttardyń káffaratyn óteý, berilgen anttyń maqsatyna qaraı óteledi. Iámın-ı Laǵýı. (Qatelikpen aıtylǵan ant) káffarat qajet etpeıdi. Alaıda, Iámın-ı Mýn ankıda/Makýdá. Sharttaryna saı berilgen antta káffarat óteýi mindetteledi. Iámın Ǵamýs ótken shaqta bolǵan bir oqıǵaǵa sendirý maqsatynda aıtylǵan antta káffarat óteýimen qatar, táýbe etýi de qajet. Sonymen qatar, basqasynyń quqyǵy taptalǵan jaǵdaıda keshirimin alyp, bergen zııandaryn óteýimen qatar, táýbe etýi tıis.
Umytylǵan, bilmeı qalǵan jáne májbúrli túrde berilgen anttyń buzylýy mázhabtar arasynda birneshe pikir qalyptasqan. Shafıǵı jáne Hanbalı mázhabtarynda berilgen antqa qarsy is-áreket jasalatyn bolsa ant buzylady jáne káffarat ótelýi qajet ettirmeıdi. Hanafı mázhabynda bolsa, ant buzylady jáne káffarat ótelýi de tıis.
Iámın-ı Mýn ankıda/Makýdá. Sharttaryna saı berilgen ant buzylǵan jaǵdaıda ótelýi qajet bolǵan káffarat, on kedeıdi toıdyrý nemese kıindirý nemese bir quldyń azattyǵyn berý. Bularǵa kúshi jetpegen adam úsh kún oraza ustaıdy. [«Máıda» súresi, 89-aıat]. Hanafı jáne Hanbalı mázhabtarynda bir nemese odan kóp buzylǵan anttarda bir káffarat berilýi jetkilikti. Shafıǵı jáne Málıkı mázhabtarynda ár buzylǵan antqa jeke-jeke káffarat ótelýin qajet dep sanaǵan. Bir ant káffaraty ótelgennen keıin, qaıtadan berilgen ant buzylsa, qaıtadan káffarat ótelýi qajet ekeni jaıynda ıslam ǵulamalarynyń pikir birligi bar.
Anttyń sharttary:
1- Ant beretin adam eń aldymen aqyl-esi bútin, ári balıǵat jasyna jetýi tıis. Bile tura mas bolǵanda berilgen anttar, ıslam ǵulamalarynyń basym kópshiliginiń pikirde qabyl etiledi, keıbir ǵulamalar bolsa mas adamnyń bergen anty qabyl etilmeıtinin aıtqan. Balalyq shaǵynda berilgen ant, erjetkennen keıin buzatyn bolsa káffarat óteýi tıis emes.
2- Musylman bolý. Hanafı jáne Málıkı mázhabynda musylman bolmaǵan adamnyń bergen anty musylmandar arasynda úkimsiz. Shafıǵı jáne Hanbalı mázhabtarynda musylman elinde ómir súrgen basqa din ókilderi (zymmı) jáne dinnen shyqqandardyń (múrted) bergen anty qabyl etiledi. Sonymen qatar, Zymmıdiń káffarat óteýge múlki bolmasa, musylmandyqty qabyl etkende oraza ustaıdy. Al dinnen shyqqan adam bolsa, musylman bolǵannan keıin baryp káffarat óteıdi.
3- Ant sózin aıtýy shart. Adamnyń nıet etýi ant bolyp sanalmaıdy. Ant etý sózderin tilimen aıtýy shart. Mylqaý bolǵan jaǵdaıda, ymdaǵany ant bolyp qabyldanady.
«Aıtylǵan sóz – atylǵan oqpen teń», «Ant buzǵan ońbaıdy, salt buzǵan sorlaıdy» degen dana halqymyzdyń sózi osydan qalsa kerek.
Isataı Berdalıev
