DIN ÓZI JOL DEGEN SÓZ
Din ózi jol degen sóz. Alladan adamǵa, adamnan Allaǵa qaraı uzap jatyr. Jol - baılanys degen sóz. Baılanysty arabsha aqyl, ırtıbat, ýasıla, ýahı, habar … sııaqty uǵymdarmen de anyqtaýǵa bolady. Anyqtamalar sheksiz.
Jol - prıntsıp, ustanym degen sóz. Ustanymdy qoıýshy ıman negizderi. Ideıasy belgili Allaǵa qaıtý… Biraq qalaı qaıtý kerek? Mine másele osy jerden bastalady.
Dintaný ǵylymynda dinı senim, dinı tanym, dinı tájirıbe jáne dinı sana qabattary, salalary bar. Osylardyń ishinde dinı tájirıbe qabaty óte kúrdeli. Sebebi ol ótken shaq, osy shaq jáne bolashaqpen qosa, ýaqytsyz ýaqytqa, lamakanǵa qatysty júıelengen tetikter men úlgilerden, erejelerden, únemi qaıtalanatyn shablondardan turady.
Iaǵnı, Úzdiksiz protsess. Osy protsestiń basty komponenti - adam. Muny ıslamda sýnna, ortalyǵy Hz. Muhammet (s.ǵ.s) paıǵambar kórsetken úlgi retinde qabyldaımyz. Endi osy ortalyq úsh ýaqyt ishinde ıaǵnı myna dúnıeniń ár keńistiginde ustaz ben shákirt arasyndaǵy tájirıbe, úlgi, ustanym … t.b almasý retinde qubylysqa aınalady. Dindegi aǵym, mazhaptar, fırqa, jamaǵat, tarıqat sııaqty dinishilik súrleýler- bul da jol, tikeleı adammen baılanysty.
Iaǵnı joldyń qurýshysy ustazben anyqtalady. Joldardyń kóptigi másele emes. Sebebi olardyń barlyǵy óz zamanyna óz keńistigine qaraı dindegi Allaǵa qalaı qaıtý kerek degen suraqqa jaýap, metod, túsindirme, tanym, túsinik, tujyrymdama arqyly dinı tájirıbesin qaldyrady.
Árıne dinı tájirıbe qubylys, aktsııa degen sóz. Onyń ishinde din senim, dinı tanym, dinı sana óz tirshiligin, Ekzıstentsııalyq ornyn kórsetedi. Dinı tájirıbe dinniń qoǵamdaǵy tirshiliginiń kórinisi.
Árıne dinı tanym da, dinı sana da, dinı senim de adamnyń ar ojdanyna qatysty qabattar. Ishki erkindik alańyna qatysty. Al adamnyń syrtqy álemmen, keńistigimen qatynasynda din fenomen retinde tirshiligin kórsetedi. Ol dinı bilim berý mekemeleri-meshit, medrese, tekke, zaýııa, hýjra jáne t.b. Keshegi keńestik rejımde dinı tájirıbe zorlyq, qysymmen shekteldi, tyıym salyndy. Adam da qýǵynndaldy, meshitter de qırady, bilim berý de toqtady. Bular dinı tájirıbe qabatynyń tirshiligin toqtatýy. Sonyń saldarynan dinı tanym men dinı senim týraly qaıtalanyp, jańǵyryp turýy tıis málimetter protsess bolýdan qalǵandyqtan da umyt bola bastaıdy.
Al biraq dinı sana tiri qalady. Sebebi adam dinı sanasyz bolmaıdy. Oqyrmanǵa túsinikti bolsyn degen nıetpen, tym táptishtep kettik. Endi negizgi aıtpaq bolǵan oıymyzǵa oıysaıyq. Dinde jamaǵat bar, jamaǵatshylyq ta qosa qabat oryn alady. Jamaǵat tabıǵı, jamaǵatshylyq teleologııalyq mánde. Iaǵnı jamaǵatshylyqta maqsat, múdde, ıerarhııa, túptep kelgende saıasatqa baryp tireledi.
Islam tarıhynda onyń mysaldary men kórinisteri jetip artylady. Dindar jamaǵattan, dinshil jamaǵatshylyqqa oıysady. Muny dinniń saıasatqa aınalýy deımiz. Bul árıne óte qaýipti tendentsııa. Ol qoǵamda basymdyqqa ıe bolǵanda, eń birinshi, “ biz jáne olar” degen jikke bastaıdy. Bul biriktirýshi emes, bólýshi saıası partııaǵa aınalady. Sondyqtan da zaıyrly, demokratııalyq memleketterde dinge negizdelgen partııalarǵa jol joq…
Alystan mysal izdemeı aq, sońǵy otyz jylda eldegi salafıler, sopylar, fetoshy-gýlenshiler jáne t.b. Toptar jamaǵat bolyp qalyptasyp úlgergen. Bularda da jamaǵatshyldyq, ıerarhııalyq sıpatta oryn alyp otyr. Bılikke yqpal júrgizip, ıakı bılikten óz jaqtastaryn jınap saıası kúshke jetý negizgi strategııa, basty maqsat. Qańtardaǵy salaf ýahabtardyń jaıy belgili.
Sol sııaqty basqa da toptar “jamaǵatshylyq” torlarymen, saıası, Ekonomıkalyq potentsıaldaryn arttyryp, arǵy beti men ishki nıetterin kórsetpeýge tyrysyp, mysyqsha basyp kele jatpasyna eshkim kepil bola almaıdy… jalpy búgin bılikke ǵylymı tanym men dinı tanymdy qatar saralaýdy meńgerý shart.
Dosaı KENJETAI
