Orazadaǵy jeńildikter
Islam dini adam tabıǵatymen sanasýymen erekshelenedi. Sondyqtan onda adamǵa qatysty máselelerdiń barlyq qyry qarastyrylǵan. Qasıetti Quranda adamǵa aýyrsynatyndaı ıa alyp júre almaıtyndaı aýyr mindet júktelmegendigi aıtylǵan. Bes paryzdyń qaısysyn alyp qarasańyz da árkim isteı alatyndaı shamada ekendigin kóresiz. Máselen, namazdy alsaq. Kún saıyn bes ýaqyt namaz oqý adamǵa eshqandaı aýyrlyq qylmasy belgili. Odan densaýlyǵyńyzǵa da eshqandaı aqaý túspeıdi. Qaıta adam densaýlyǵyna paıdaly jaǵyn kóptigin ǵalymdar jarysa aıtýda. Al qajylyqqa kelsek, jaǵdaıy joq kisilerge ol mindettelmeıdi. Jaǵdaıy joq musylman qajylyqqa bara almaǵanyna ózin kináli sezinbeıdi, ýaıymǵa salynbaıdy. Óıtkeni ol musylmandardyń dáýlettilerine ǵana mindetti. Zeket te budan alshaq emes. Qyryq qoıy bar jan bireýin beredi.
Al orazaǵa kelsek, orazada da birqatar jeńildikter qarastyrylǵanyn kóremiz. Árıne, oraza – jalpyǵa paryz. Múmkindiginshe ony ustaǵan durys. Óıtkeni bir hadısterde mynandaı jaıt aıtylady.
Súıikti paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.) bir joly minberge kóterilip bara jatyp úsh ret kidirip «ámın» deıdi. Keıinnen sahabalarymyz ol áreketiniń sebebin suraǵanda, bylaı dep túsindiredi.
«Minberge kóterilip bara jatqanymda janyma Jábireıil perishte kelip «Ýa, Muhammed, qartaıǵan ata-anasyna qaramaı jumaqqa bara almaǵan adam ońbasyn!» dedi. Men «Ámın» dep qostadym. Ekinshisinde «Seniń atyń atalǵanda salaýat aıtpaǵan adam ońbasyn!» dedi. Men «Ámın» dep qostadym. Úshinshisinde «Jaǵdaıy bola tura oraza ustamaǵan adam ońbasyn!» dedi. Men taǵy da «Ámın» dep qostadym».
Bul hadıs túsingenge úlken oı salýy tıis. Onda jaǵdaıy bola tura oraza ustamaýdyń durys emestigi qatań eskertilýde. Bıylǵy orazanyń shilde aıyna tap kelýine baılanysty ony aýyrsynyp ustamaýǵa bolmaıdy. Anyǵynda, qııamettegi ystyqtyń budan da qatty bolatynyn oılap, sol kezde pana bolsyn degen tilek adamda basym túsýi kerek. Qara túndeı qap-qarańǵy qabirdi de túnde turyp oqyǵan namazdar nurǵa bóleıdi emes pe?! Sondyqtan birinshi kezekte orazanyń bes paryzdyń biri ekenin, ony qandaı jaǵdaıda bolmasyn ustaýǵa tyrysýymyz kerektigin bilýdiń máni zor. Keı kisiler sýǵa shydamaıtyndyqtaryn alǵa tartady. Árıne, orazanyń op-ońaı ótpesi anyq. Onyń da birqatar qıyndyqtary bolady. Kúni boıy as ishpeı ashtardyń qamyn oılaısyz. Sý ishpeı shydamdylyq tanytasyz. Basqa da barlyq nashar ádetterden boıyńyzdy aýlaq ustaısyz. Eshkimmen janjaldaspaısyz. Taqýalyqqa den qoıasyz degendeı. Qatty ystyqta ardaqty Paıǵambarymyz da oraza ustady, sahabalarymyz da. Jaratýshynyń razylyǵyna qol jetkizý, buıryǵyn qaltqysyz oryndaý, jumaqqa barý - árıne ońaılyqpen bolatyn nárse emes. Orazada adamnyń sabyry da synǵa túsedi. Quran men hadısterde sabyr týraly kóp aıtylady. Tek sabyrly quldardyń ǵana sońynda uly jeńiske qol jetkizetindigi eskertiledi. Sabyr túrleriniń arasynda qulshylyq jasaý úshine de sabyr kerektigi aıtylǵan. Ómirde kez-kelgen jetistikke jetýdiń astarynda shydamdylyq jatyr. Aqyret ıgiligine qol jetkizý de bizdiń osy dúnıede jasaǵan qulshylyqtarymyzǵa baılanysty. «Bul dúnıe aqyrettiń eginjaıy» dep hadıste beker aıtylmaǵan. Osy dúnıede ne egesiń, aqyrette sony orasyń degendik. Sondyqtan Allanyń ózinen járdem, qoldaý tileı otyryp biz ǵıbadatymyzdy óteýge tyrysýymyz kerek. Paıǵambarymyzdan úırengen duǵamyzdyń biri «Ýa, Alla Taǵalam, shúkir etýde, qulshylyq jasaýda, Seni zikir etýde bizge Óziń dem bere gór» emes pe?!
Biz buny orazanyń paryz ekendigin, odan bultarýǵa bolmaıtyndyǵyn túsindirý turǵysynda aıtyp otyrmyz. Al orazadaǵy jeńildikterge keletin bolsaq, árıne, onda birqatar jeńildikter qarastyrylǵan. Atap aıtqanda, jolaýshy kisi jol mashaqaty turǵysynan oraza ustamasa bolady. Biraq qazasyn keıin óteıdi. Nıfas, haıyz kezderinde de áıelder ustamaı, keıin qazasyn óteıdi. Budan bólek, omyraýda emizýli balasy bar áıelder eger oraza ustaǵan jaǵdaıda ózine, ıa sábıine zaqym keletin bolsa, olar da ustamaı, qazasyn keıin óteıdi. Qatty naýqastar men balıǵatqa tolmaǵandar da odan bosatylady. Bunyń barlyǵy dinimizdegi qarastyrylǵan jeńildikterge jatady.
Taǵy bir hadıste «Eger kári kisiniń oraza ustap júrip, iship-jep turǵanyn kórseńiz, esine salmańyz. Bálkim, Alla kúsh berý úshin ózi iship-jegizgen bolýy múmkin. Al jas adamnyń orazasyn umytyp ishken-jegenin kórseńiz, esine salyńyz. Óıtkeni onyń kúsh-qýaty ornynda» delingen. Buny da dinimizde qarastyrylǵan jeńildikter qatarynda aıtyp ótýge bolady.
Q.Sabyrjan
