Paıǵambardyń (s.ǵ.s.) aıaýly jarlarynan úırenetin 10 qasıet
Musylman qyz-kelinshekter kúndelikti ózimizdi jetildirip otyrýǵa tyrysamyz. Bizdiń ómirimizdegi mańyzdy ári basty maqsatymyz – erimizge jaqsy jubaı bola bilý. Bul áıel retinde ári ana retinde ózin tanyta alatyn Alla Taǵala syılaǵan eń joǵary, eń qasterli dáreje. Alla Taǵala bizge osyndaı baqytty syılaǵan eken, endeshe jaqsy bolmaýǵa, taqýalardyń, sahabalardyń ári súıikti paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.ǵ.s.) aıaýly jarlaryna eliktemeýge qaqymyz joq. Ardaqty paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) áıelderine qalaı elikteı alamyz, ol kisiler qandaı minezderge ıe bolǵandyǵyn Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) tómendegi hadısterinen biletin bolamyz.
KÚIEÝINE TOLYQTAI BOIUSYNATYN
Úıdiń qojaıyny otbasynyń ərbir múshesiniń aqysyna qurmetpen qarap, olardyń aldyndaǵy mindetterin tolyq oryndaýǵa kúsh salýy qajet. Sol sekildi əıeldiń de oǵan baǵynyp, ortaq múdde, otbasy baqyty úshin aıtqandaryn oryndaýǵa tyrysýy da asa mańyzdy. Ábý Hýraıradan (r.a.) jetken hadıste: Alla elshisinen (s.ǵ.s.): «Eń jaqsy áıel qandaı?» - dep suraǵan kezde: «Kóziń túskende qýandyratyn, buıyrǵanda boıusynatyn, sen bolmaǵanda ar-namysyń men malyńdy saqtaǵany», - dep jaýap bergen eken.
ERIN QURMETTEITIN
Islam nərimen sýsyndaǵan otbasynda əıel erin, er əıelin qurmetteıdi. Úı bolǵan soń ydys-aıaq syldyrlamaı turmaıdy. Mundaı jaǵdaıda otaǵasy ashý shaqyryp, qaharyna minbeı, ózine saı ustamdylyqpen, əıel adam bolsa ózine tən nəziktik pen sypaıylyǵyn saqtap, məseleni beıbit sheshýleri qajet. Islam tek áıelge kelmedi, tek erge de kelmedi, kúlli adam balasyna keldi. Deı turǵanmen de, qazaq halqy qashanda er-azamatty «otaǵasy» dep qurmet kórsetýden tanbaǵan. Paıǵambarymyzdyń da hadısinde bul qurmet: «Eger adamnyń basqa bir adamǵa sájde etýin buıyrar bolsam, onda áıeliniń kúıeýine sájde etýin buıyrǵan bolar edim, óıtkeni onyń kúıeýiniń aldyndaǵy mindetteri asa zor»[1], - dep kórsetilgen.
AÝYRTPALYQ SALMAITYN
Erli-zaıyptylardyń ózara jaqsy qarym-qatynasy – ekeýine de ortaq ýájip. Bir-birine sýyq qarap, otbasynyń qutyn qashyratyn eshqandaı da qaqylary joq. Sharıǵattyń osy zańy aıasynda áıel adam eriniń kóńiline kirbiń salyp, sózimen de, isimen de renjitip almaýy tıis. Bir hadıste: «Bul dúnıede áıeli kúıeýin renjitip, qaıǵyrtsa, Jumaqta oǵan buıyrylǵan hor qyzdary bylaı aıtady eken: «Seni Alla qurtsyn, ol senimen ýaqytsha ǵana ómir súrýde, jýyrda ol senimen qoshtasyp, bizge keledi»[2], – delingen.
ÚIIN QUNTTAP USTAITYN
Úıiniń tazalyǵyna mán bergen áıel berekeni kirgizedi. Áıel adamnyń úıi shashylyp, dastarhany jıylmasa, ol úıdiń berekesi sol lastyqpen shyǵyp ketedi. Ardaqty paıǵambaryzdyń (s.ǵ.s.) hadısinde muny: «Áıeli kúıeýiniń úıine jaýapty ári sol úshin jaýap beredi»[3], – dep aıtyp ketken.
AIYBYN JASYRATYN
Erli-zaıyptylardyń tatýlyǵynyń bir syry – syrlaryn jasyra bilýde. Eger olardyń syrlary syrtqa shyǵar bolsa, eń birinshi, otaǵasynyń abyroıyna nusqan keledi. Er men áıel bir-birine kıim ispetti bolǵan kezde ǵana, otbasynda tynyshtyq pen yntymaq bolmaq. Ardaqty elshi (s.ǵ.s.): «Qııamet kúni Alla aldynda eń tómen bolatyndar, ózara jeke qalyp, sosyn bir-biriniń qupııalaryn jaıyp salatyn erli-zaıyptylar»[4], – dep, otbasyndaǵy syrdyń saqtalýyna aıyryqsha mán bergen.
JUMSAQ MÁMILEDE BOLATYN
Adam balasyn, ásirese, áıel adamdy ózge pendelerden erekshelep turatyn bir qasıeti – onyń minezi. Jaqsy minez – jan kórki. Adamdy keń peıil, kópshil etetin ıa bolmasa qytymyr, kekshil etetin de – boıǵa bitken minez. Osyny eskergen Buqar jyraý: «Qyzda qylyq bolmasa, qur shyraıdan ne paıda?» dep urpaq órbitip, besik terbetetin bolashaq analarǵa eń aldymen jumsaq minezdi bolýdy nasıhattaǵan.
«Jumsaqtyq qaı nársede bolsa ony kórikti etedi, al qaı nárseden ketse ony kóriksiz etedi», – dep aıtqan Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) aıaýly jarlary ıilgish ári jumsaqtyq sekildi unamdy ári zárý qasıetterdi ón boıyna jııa bilgen.
ERINE JAIDARY BOLǴAN
«Kórkem minez» sózin kóp aıtamyz. Shyn máninde kórkem minez degenimiz ne? Ábý Hýraıra (r.a.) jetkizgen hadıste: «Bir adam paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.): «Maǵan keńes ber!» – dep ótinedi. Alla elshisi (s.ǵ.s.): «Ashýlanba!» – dedi. Osydan keıin álgi adam óz suraǵyn birneshe ret qaıtalady. Biraq paıǵambarymyz ár joly: «Ashýlanba», – deýden tanbady», – delingen. Ár iste sabyrly ári jaıdary qalpynan tanbaý salıqaly áıelge tán qasıet. Taǵy bir hadıste: «Kúıeýlerine jaıdary, al basqa erkekterge alynbas qamaldaı bolatyn áıelderdi Alla jaqsy kóredi», – delingen.
KÚIEÝINEN BAS TARTPAITYN
Er azamat negizinen haramnan saqtaný, ıaǵnı, zınaǵa barmaý úshin əri urpaq jalǵastyrý úshin úılenedi. Al, əıel bul mindetine nemquraıly qaraıtyn bolsa, otbasynyń shyrqy buzylyp, kúıeýiniń jaman jolǵa túsýine sebepker bolýy múmkin. Sondyqtan, adamzattyń ustazy Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) əıelderge eskertý jasap bylaı deıdi: «Eger kúıeýi áıelin tósekke shaqyryp, al áıeli bas tartar bolsa, onda perishteler tań atqansha oǵan laǵynet aıtady...».[5]
ÓZDERIN TÓMEN USTAITYN
Áıel adamnyń basty asyraýshysy, jalpy úıdegi basty adam qashanda er adam bolǵany abzal. Áıel adamnyń erinen bir saty tómen turý kereginiń máni osynda. Bul – otbasyndaǵy barlyq máseleniń sheshimi ári er men áıel arasyndaǵy baılanysty buzbaı ustap turatyn faktor. Áıel bıik bolý úshin ǵana tómendeıdi. Ol aqyldy áıelge aınalǵan saıyn Allanyń aldynda jáne eriniń aldynda dárejesi bıikteı beredi. Ǵalymdar áıel úshin Alla men Onyń elshisiniń buıryǵyna baǵynǵannan keıin kúıeýiniń aldyndaǵy haqylaryn oryndaǵannan mańyzdy nárse joq degen. Áıeldiń erin bıiktetkeni – jeńilgeni emes, kerisinshe, sol arqyly bıiktegeni. Bul bıiktik ony áıel baqytyna keneltedi. Birde Aısha anamyz (r.a.) áıelderge qarap turyp: «O, áıelder, sender óz quqyqtaryńdy bilseńder, ózderiń shańǵa batyp jatyp, áýeli kúıeýlerińniń betindegi shańdy súrter edińder», – degen eken.
RAZYLYǴYN ALÝǴA TYRYSATYN
Boısuný, abyroıyn qorǵaý, jaıdary bolý, úıin taza ustap, aıybyn ashpaı, aýyrtpalyq salmaı, yńǵaıyn taýyp erin qurmettegen áıelge otaǵasy da razy bolyp, jánnattyq bolýyna kepil bolady. Alla elshisi de: «Kúıeýi oǵan razy bolyp, bul dúnıeden ótken áıel Jumaqqa kiredi»[6], – degen.
[1] Buharı.
[2] Tırmızı.
[3] Buharı.
[4] Múslım.
[5] Múslım
[6] Tırmızı.
