Qansha ǵumyrymyz qaldy?

«Ómir – muhıt, ýaqyt – tolqyn» (Abaı). Osylaısha aǵysy asýdy baǵyndyrǵan asaý ýaqyt aqyret jaǵalaýyna jaqyndata túsýde. Kóz ilespes lezdikpen júıitkigen ómir poıyzy óz beketine asyǵys, biz oılaǵannan da tym asyǵys. Osy týraly bir kisi Muhammed ıbn Ýásııadan «Tańdy qalaı atyrdyńyz?» dep suraǵanda, ol: «Kúni ótýimen aqyreti men aqtyq demine asyqqan kisi týraly ne dep oılaısyz?» dep jaýap bergen eken. 

Islam ulyq ǵalymdarynyń biri Hasan ál-Basrııdiń aıtýynsha: «Eı, adamzat, seniń ómiriń kúnderden turady. Eger bir kúniń ótse, ǵumyryńnyń bir bóligi sonymen birge ketedi. Eı, adamzat, sen eki ot ortasyndasyń. Tún kúndizge, kúndiz túnge ertedi. Sońynda olar seni aqyretke jetkizedi. Eı, adamzat, senen qatary úlken kim bar? Ólim barshamyzdyń mańdaıymyzǵa jazylǵan. Al jalǵan dúnıe «Ólgenniń artynan ólmek joq» dep miz baqpastan artyńyzda qalmaq».

Osy oraıda Dáýit Taıı: «Tań men kesh beıne bir jolaýshynyń saparda toqtap, tynyǵatyn kerýen saraılary ispettes. Osy júrispen birinen soń biri kelgen saraılardy aıaldaý arqyly aqyryna da jetemiz. Endeshe, ár meıramhanaǵa kezikkende jol azyǵyn qamdamasqa bolmas», – dep ómir men ýaqyttyń týystyǵyn túsindirýge tyrysady. Sol sekildi ótken ǵulamalardyń biri óz shákirtterine jazǵan ósıet hatynda: «Eı, dosym, sen bul dúnıede máńgi qalam deseń, qatelesesiń. Sen únemi ústindesiń. Osy qym-qýyt qozǵalys seni baıqatpaı ólimge ertip aparady. Ólim seni úzdiksiz kútýde ári ol nysanasynan múlt ketpeıdi. Aqyry men baıany joq bolyp kóringen bul dúnıe de artyńda murtyn balta shappaǵandaı esh muńsyz qalýǵa ábden daıyn. Ótkizgen ár kúniń fánıde oralmaǵanymen, aqyrette aldyńnan shyǵady», – degen eken.

Iá, dostar, rasynda da barshamyzdyń jaqsy-jaman amaldarymyzben ótip jatqan kúnderimiz qııamette jaǵamyzǵa jarmasyp, suraý salmasyna kim kepil?! Sańlaq sahaba Mýaz bın Jábálden jetken hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s): «Qııamet kúni tórt nárseden suralmaıynsha quldyń eki aıaǵy tyrp etpeıdi: ýaqytyn qalaı jumsady, jastyq shaǵyn qalaı ótkizdi, mal-dúnıeni qaıdan tapty, qaıda jumsady, bilimine qandaı amal jasady» deıdi. Atalmysh saýal bizdi tek quryq salýy ıakı qurmetke bóleýi múmkin. Sol sebepti Haq Iemizdiń aldyndaǵy jaýabymyzdy tosylmaıtyndaı etip daıyndaý – dúnıeniń eń abzal isi, negizgi muraty. Muratqa jetý barysynda ózimizge «Ómirim nemen ótýde? Onyń qanshasyn ýysymnan shyǵaryp aldym? Ótken ómirim maǵan ne berdi? Asa madaqtaýly Uly Iemniń razylyǵyna bóler órnekpen órilgen be, álde kórimde ókinishtiń ókirter kóz jasy ma? Nelikten?» dep suraý salyp kórelik. Qanshalyqty senimdi jaýap bere alasyz? Árıne, kóp saýalǵa kúmándimiz, tipti jaýap tappaı qalamyz. Shymbaıyńa batqan osy jaıt bálkim jánnatqa jetkizýi múmkin. Birde bir taqýa: «Eı, nápsim, aq sóńke bop, qartaıdyń? Áli de kózińdi ǵapylet uıqysynan ashpadyń ba? Neni kútýdesiń? Ólimdi me? Oǵan daıynbysyń? Múshkil kúıińdi ózgertip, áreketińe kiris!», – dep nápsisin syndyrǵan desedi.

Barsha adam balasy eki taıpadan turady. Biri – tiri júrse de ólimmen teń sanalady. Endi biri – óli bolsa da tiri kúıinde esepteledi. Kim qaı tarapta bolǵysy kelse, sol baǵytymen bettep barady. Iaǵnı «erte kóktem ekkenimizdi kúzde oramyz. Qysqa azyq etemiz». Etken amalymyz ben nıetimiz aqyrette azyq bolady. Tarıh tizbeginde «Jaqsynyń aty ólmeıdi, Ǵalymnyń haty ólmeıdi»-niń keıipkerleri ýaqyttyń qadirin túsinip, baıybyna barǵandar. Hasan ál-Basrı seksen jyldaı ǵylymmen tańyn atyryp, Sheıh Hafız Hakmıı otyz bes jylyn ǵylymǵa arnaǵan. Sonymen qatar, jasynyń ulǵaıǵanyna qaramastan, ǵylymǵa bet buryp, yqlas tanytyp bilim shyńyna jetkender az emes. Solardyń biri ǵasyrlarǵa bergisiz eńbekter týdyrǵan Shıbl ál-Mákkı elý jasynan, Ábý Nasyr Tamor alpys jasynan ilim jolyna túsken. Kógen kózdikten kók saqalǵa deıin «ınemen qudyq qazǵandaı» ilim alýda zor úlgi kórsetken.

Olaı bolsa, ómirimizdi paıdasyzdyq pen ysyrapqa pıda etýge quqymyz joq. Jas ıa kári bolsyn, óz ómirin ásem amaldarmen abattandyryp kórkeıtýge, júrekterdi jibitý men kóńilderdi keńeıtýge asyqqanymyz abzal. Ómir jolymyzdy joǵarydaǵylarmen salystyrsańyz «Nege olar istegen is bizdiń qolymyzdan kelmeıdi?» degen zańdy suraq týady. Biz tynystaǵan aýamen áýeli olar da tynystamap pa edi? Bákir ıbn Abdýllah: «Eger ózińizden jasy úlkendi kórseńiz: – Bul adam menen buryn ıman keltirgen, men týylǵansha kóp salıqaly amaldar jasaǵan. Bul adam menen jaqsyraq, – deńiz. Eger ózińizden  jasy kishini kórseńiz: – Men odan buryn dúnıege kelip, kóp kúnálar istedim. Ol áli men sekildi kúná kóline batpaǵan, ıaǵnı ol menen áldeqaıda jaqsy, – deńiz» degen eken.

Eı, adam, eger áli kishkene bolsań, «Eseıgenimde amal etermin» deme. Eger jasyń úlken bolsa neni kútýdesiń? Aqıqatynda qarttyqtan keıin ólimnen ózge ne bar? Dál qazirden bastap ıgi isterge qushtar ári úıir bolýǵa úıreneıik. Ózimiz úshin aqyrette qýana eske alatyn amal qaldyraıyq. Bile bilsek, zikir men eske alý – aqtyq bolǵan adamnyń ekinshi ómiri.

Asan Anarbaıuly