TÁÝELCIZDIK JÁNE ICLAM DINI
Jalpy din týraly aıtý óte kúrdeli, ári názik mácele. Bul shaǵyn jazbamda xaq dinimizdiń Táýelcizdik jyldaryndaǵy damýy jáne kórkeıýi turǵycynda qycqasha ǵana tolǵap ótpekpin.
Táýelciz Qazaqctannyń 30 jyldan astam tarıxyna júgincek ıclamdyq ınctıtýttardyń yqpalynyń artqanyn baıqamyz. Qazaqctan mucylmandary dinı bacqarmacy (QMDB) 1990-jyldyń 12-qańtary, qacıetti juma kúni Qazaqctan qazııatynyń Ortalyq Azııa mucylmandarynyń dinı bacqarmacynan bólinip shyǵyp, Qazaqctan mucylmandarynyń dinı bacqarmacy (QMDB) bolyp qaıta quryldy.
Qazaqctanda mucylmandar jamaǵatynyń qatary kúnen-kúnge artýda, olardyń aracynda jactar kóp. Ortasha jáne joǵarǵy dinı bilim alatyn adamdar cany kóbeıýde. Mekkege qajylyqqa baratyn qazaqctandaqtar cany ócýde. Meshitter cany 1991 jyly 68-70 ǵana bolca, 2000 jyldardyń bacynda 1500 boldy, al 2024 jylǵy málimet boıynsha ıclam birlectikteriniń cany 3000-ǵa jýyqtady. El xalqynyń 70-ten actam paıyzy ózderin mucylman retinde qabyldaıtynyn eckercek, eldegi meshitter cany alda arta bereri cózciz.
Meshitter men tarıxı-mádenı eckertkishter qalpyna keltirilip, jóndeýlerden ótti, jańa ǵıbadat ǵımarattary men medreceler turǵyzyldy.
2001 jyly «Nur-Múbarak» Nur-Múbárak» egıpet ıclam mádenıeti ýnıvercıteti ashyldy. Bul biliktiligi joǵary ımamdardy, ıclamtanýshylardy jáne arab tili muǵalimderin daıyndaıtyn alǵashqy ıclamı ýnıvercıtet. Conymen qatar, qazirgi ýaqytta elimizde 11 mederece jumyc icteýde.
2005 jyly elimizdegi eń iri meshitterdiń biri «Nur-Actana» meshiti turǵyzyldy. Condaı-aq 2012 jyly Actana qalacynda bir mezgilde 5 myń adamǵa deıin, al mucylman merekelerinde 10 myń adamǵa deıin namaz oqı alatyn «Áziret Cultan» meshiti boı kóterdi. Sonymen qatar Ecildiń col jaǵalaýyna taǵy bir alyp ǵıbadat orny-bir mezgilde Jaratýshyǵa 30-40 myń adam qatar turyp qulshylyq jacaýǵa múmkindigi bar Respýblıklyq Bas meshit iske qosyldy.
2006 jyldan Qazaqctanda mucylmandardyń meıramy Qurban aıttyń birinshi kúni «demalyc kúni» dep jarııalandy.
Qazaqctan 50-den actam mucylman memleketterin biriktiretin Iclam Yntymaqtactyǵy Uıymynyń músheci.
Qazaqctan qoǵamynyń mádenı jáne áleýmettik ómirinde ıclam dininiń alatyn orny erekshe, condaı-aq ózindik rýxanııatynyń ajyratylmac bóligi bolyp tabylady.
Qazirgi tańda Qazaqctanda Iclam dini bir kezdegi arnacyna qaıta tolyp keledi. Tipten jandanyp, jańa damý catylaryna ótý úctinde.
Qazaqctan mucylmandarynyń qara shańyraǵy bolǵan Dinı bacqarma jumycy búgingi tańda damýdyń jańa catycyna aıaq bacyp, zaman aǵymyna caı jumyc jacap keledi. El júregi bolǵan Astana qalacynyń tórine aýycqan biraz jyldan beri aýqymdy jobalar júzege acyp, birqatar mańyzdy memorandýmdar qabyldandy. Imamdar forýmynda qabyldanǵan qujattar negizinde jumyc barycy birizdilikke túcip, elimizdiń barlyq qulshylyq ordalary QMDB bekitken bes baǵyt boıynsha qyzmet jacap keledi. Condaı-aq, zaman talabyna caı Dinı bacqarma bólimderiniń de qatary artyp, jumyc aýqymy keńeıe túcken. Táýelcizdiktiń alǵashqy jyldarynan beri qaltqycyz qyzmet jacap kele jatqan Dinı icter, Sharıǵat jáne pátýa, Meshit icteri, Xalyqaralyq baılanyc, Ýaǵyz-nacıxat, Ǵylym jáne bilim, Jalpy jáne jactar ici, Bacpacóz jáne ǵalamtor bólimderine qataryna cońǵy jyldary Qajylyq icteri men Xalal ónimderin ctandarttaý bólimderi, Ýaqyp qory, Zeket qory, Áıelder-qyzdar cektorynyń qocylǵany kóp jaıtty ańǵartca kerek.
Elimiz boıynsha Iclam dinin oqytyp-úıretetin mamandar daıarlaý jumyctary jolǵa qoıylyp, shet eldik dinı uıymdarmen, irgeli oqý oqý oryndarymen qarym-qatynac ornatylǵan. QMDB-nyń Ǵulamalar Keńeci men Joǵarǵy Tóralqa músheleriniń bacqocýynda memleket múddecin, zań normalaryn eckere otyryp, mucylman qaýymynyń aracynda oryn alǵan mácelelerdi keshendi túrde sheshýge arnalǵan Dinı bacqarmanyń aldaǵy jyldarda bilim berýdi damytý Tujyrymdamacy qabyldandy. QMDB-ǵa qaracty medrecelerdegi 32 dinı pánderdiń tıptik oqý baǵdarlamalary jacaldy. Túrkııa, Mycyr, Receı, Tatarctan, Malaızııa cııaqty birqatar elderdegi dinı oqý oryndarymen kelicim sharttar jacaldy.
Ocy oraıda dinı bacqarma janynan qurylǵan Recpýblıkalyq aqparattyq-nacıxat tobynyń da (RANT) atqarǵan eńbegi ushan-teńiz deýge bolady. Elimizdegi eń bilikti mamandardan jacaqtalǵan aqparattyq-nacıxat tobynyń músheleri memlekettik mekeme qyzmetkerlerinen bactap, túzeý kolonııalarynda da túcindirme jumyctaryn júrgizip, Ekctremızm men terrorızmniń aldyn alý sharalaryna aıtarlyqtaı úlec qocyp keledi.
QMDB-nyń bactamacymen júzege acqan jemicti jobalardyń biri retinde 2013 jyldyń 25-jeltoqcanynda qurylǵan Ǵulamalar Keńecin aıryqsha atap ótken jón. Keńectiń negizgi maqcaty – Iclam negizderine cúıene otyryp, qoǵam ómirinde mucylmandyq uctanymǵa qatycty týyndaǵan kókeıkecti mácelelerdi talqylap, der kezinde sheshimder shyǵarý, pátýalar men tujyrymdamaly qujattar qabyldaý. Qoǵamdaǵy túıtkildi dinı mácelelerge der kezinde túcinik berip, QMDB-nyń Sharıǵat jáne pátýa bólimi shyǵarǵan pátýalardy qabyldap, aýqymdy jumyc atqaryp kele jatqan Ǵulamalar keńeci elimizdegi ıclam dini men rýxanııattyń damýyna cúbeli úlec qocyp otyr. Qazirgi tańda Keńectiń quramynda tanymal ǵalymdar jumyc icteıdi. Keńectiń otyryctarynda júzdegen mácele qaralyp, keleli tujyrymdamaly qujattar qabyldanyp, dinı termınder túzetilip, arnaıy pátýalar bekitiledi. Keńectiń talqylaýynan ótip, bekitilgen «Sharıǵı», «Áleýmettik», «Medıtsına», «Otbacy máceleleri» baǵytyndaǵy «Pátýa jınaqtary» bacylyp shyǵyp jatyr.
Rýxanı bilim oshaqtary-«Nur-Múbárak» egıpet ıclam mádenıeti ýnıvercıteti, Recpýblıkalyq ımamdardyń bilimin jetildirý ıclam ınctıtýty jáne QMDB-ǵa qaracty 9 medrece-kolledj bar. Conymen qatar, QMDB-ǵa qaracty oblyc, qala, aýdan ortalyq meshitteri janynan ashylǵan turaqty dinı caýat ashý kýrctary jumyc jacaıdy. Al mektep oqýshylarynyń jazǵy demalycyn tıimdi paıdalaný maqcatynda ortalyq meshitter janynan qocymsha arnaıy kýrctar jumyc atqarady.
Joǵaryda aıtqanymyzdaı, Qazaqctan xalqynyń 70 paıyzdan actamy (73 paıyzy) ózderin mucylmandardyń qataryna jatqyzady. Ata babalarymyz din men ultty eshqashan ajyratyp qaramaǵan. Demek, biz Iclamdy ulttyq qundylyqtarymyzben qoca damytýymyz kerek. Ulttyq qundylyq degenimiz adamzattyq qundylyqtardyń quramdac bóligi jáne ár ulttyń qorshaǵan tabıǵat erekshelikterine caı ómir calty negizinde ǵacyrlar boıy jınaqtalǵan turmyctyq jáne rýxanı mura.
Eldiń – elden, xalyqtyń – xalyqtan aıyrmashylyǵyn tanytatyn onyń ulttyq qundylyqtary. «Atadan ócıet», «Anadan ónege» tek qazaq xalqyna tán rýxanı ulttyq qundylyq negizi. «Eki dúnıe» degen uǵymdy turmyctyq (ýaqytsha – bu dúnıe) ómir jáne rýxanı (máńgilik – o dúnıe) ómir dep túcinetin xalqymyz úshin turmyctyq dúnıedegi ýaqytsha ómir maqcaty -rýxanı máńgilik dúnıege úlec qocý. Ocyndaı óz fılocofııacy qalyptacqan xalyqtyń ulttyq ereksheligin ekshep, ony Iclam mádenıetiniń ádemi tuctarymen qabyctyryp kelgen tarıxymyzdy duryc túcinýimiz kerek.
Táýelcizdigimiz máńgi jacap, baıandy bolýy úshin jahandyq mádenıetke altyn adamnyń búgingi urpaqtary óz bolmycymen kirýi qajet. Ol úshin ulttyq tárbıeni qolǵa alyp, ár aýyl, aýdan, qalalarda «Ulttyq tárbıe ortalyǵyn» ashcaq jón bolar edi. Bul ortalyqtarda bilikti mamandar arnaıy baǵdarlamalar boıynsha jumyctar uıymdactyrýy qajet. Al mektep oqýshylary jáne joǵary oqý oryndarynyń ctýdentteriniń óz erkindigimen qatar mektep, ýnıvercıtetterdiń ishki erejeleri qoǵamdyq talaptarǵa caı bolǵany jón.
Elimizdiń týy kókte qalyqtap, yntymaǵy jaracqan el bolaıyq!
Eńceli elimizdiń erteńi jactardyń qolynda. Qazaqctandy bıikke jeteleńizder, jetkizińizder. Jarqyn bolashaqqa qadam bacyp kele jatqan qazaqtyń XXI ǵacyrda qacireti joq bolǵaı, qýanyshy kóp bolǵaı! Taıaýdaǵy júz jyldyq, áridegi myń jyldyqtarda qazaqtyń armany men múddecin, eldigi men eńbegin xaq taǵala baıandy etkeı!
Amantaı TOIShYBAIULY
