Valentın kúnine daıynsyz ba?
Elý jylda el jańa degen naqyl barshamyzǵa tanys. Elý jyldy eńserip úlgermesek te, egemendik alǵaly qazaq eli de jańa bıikterge kóterilgeni daýsyz. Ekonomıkalyq jaǵdaı, saýda aınalymy, halyqaralyq qatynas, ónerkásip ónimderi – jalpy kóp salada qarqyndy órleý bar ekeni bultartpas shyndyq. Alaıda osyndaı jetistikterimizben qatar sońǵy jyldary qoǵamnyń rýhanı jutańdap bara jatqandyǵy, ulttyq qundylyqtardyń umytyla bastaýy, birneshe dúrkin boı kórsetip jatqan tabıǵı apattar kóp jurtty alańdatyp, ýaıymǵa salyp otyrǵany da jasyryn emes. Bárinen qıyny, ár salanyń jekelegen mamandary bul túıtkildermen qansha kúresse de, olardan arylatyn syńaıymyz baıqalmaıdy.
Basqany bylaı qoıǵanda, bir qaraǵanda anaý aıtqandaı, zııansyz sekildi kórinetin shylym, araq-sharap, oınastyqtyń kesiri ormandy qaýlaǵan órtteı musylmandyq, ulttyq, adamdyq tamyrlarymyzdy jalmap bara jatqanyn aınalamyzdan baıqap, kórip júrmiz. Al, ótirik, ósek, kúndestik, maqtan, baqtalastyq, dúnıequmarlyq sekildi rýhanı keselder óz aldyna úlken áńgimeniń arqaýy.
Bul taqyryptardy qozǵamas ta edik. Alaıda sanaýly kúnderden keıin kóp jurttyń, ásirese, jastardyń jany men júregin jalmap, rýhanı múgedek halge dýshar etetin dúleı páleket kelip, qazaqtyń pák bosaǵasyn bylǵaıdy-aý, adalyn aramdaıdy-aý dep qam jep, qaıǵy jutqannan qolǵa qalam alýǵa týra keldi. Ol dúleıdiń aty – shyqqan tegi belgisiz Valentın degenniń atyndaǵy «ǵashyqtar kúni».
Jyl saıyn dál osy páleket elimizge burynǵysynan da kúsheıip, zoraıyp kelip jatqany baıqalady. Alǵashynda bul keıbir mektep, ýnıversıtetterdiń «aǵylshyn tilin» tereńdetip oqytatyn bólimderinde ǵana biliner-bilinbes atalyp ótetin. Shet tili mamandary jat elderde Valentın kúni, Patrık kúni, Jyn-shaıtandar kúni (hElloýın) degen tárizdi «tamasha» merekeler bar dep jastarǵa úıretip otyratyn.
Stýdent jastar men oqýshy jastar á degende neni ańǵarsyn?! Bul merekeler, ásirese Valentın kúni jastarǵa eń qajet mereke eken ǵoı dep qýana qarsy alatyn. Valentın degen 270 jyldary Rımde ómir súrgen, hrıstıan dinin jaıýshy ekenin olar qaıdan bilsin? «Valentın kúni» Rım katolık kúntizbesindegi «áýlıeler» kúniniń biri bolyp kelgenimen, 1969 jyly ol tizimnen alynyp tastalǵanynan da habarsyz bolsa kerek. Bul merekesymaqtyń ata dinimizge de, salt-sanamyzǵa da úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn jat nárse ekenin órimdeı jastar óz betterinshe qaıdan baǵamdasyn?!
Sodan keıingi jyldary bul «jańalyq» ózge fakýltet stýdentteriniń arasynda da talqylana bastady. Talaı jas osy nárseni sebep etip, kóńili qalaǵan adamyna jarııa túrde qaǵaz syılap, sóz salýdy úırene bastady. Ne kerek, buǵan deıin eń qasıetti qundylyǵymyz sanalyp kelgen ar men uıattyń bet perdesi ashyla berdi, ashyla berdi. Aqyr sońynda mop-momyn qarakóz jastar kóshelerde nemese jastar kóp jınalatyn parkterde súıisýden jarysatyn jaǵdaıǵa da jettik. Elimizdiń bas qalasy Astananyń ózinde tyrdaı jalańash sheshinýden «báıge» jarııalanǵanyn kórip jaǵamyzdy ustaǵanymyz bar. Qaı ata-babamyzdyń tarıhynan kórip edik, osyndaı soraqy isterdi? Qazaqtyn handary osyǵan shaqyryp pa edi? Bı-sheshenderimiz osyǵan úgittedi me? Asan Qaıǵy, Qaztýǵan, Aqtamberdilerdiń qaı tolǵaýy osynaý arsyzdyqty ýaǵyzdaıdy? Dýlat, Mahambet, Abaılar nemese Ybyraılardyń shyǵarmalarynda osyndaı «úgit» bar ma? Bes arysymyzdyń, úsh báıteregimizdiń eńbekterinde kóshede osyndaı arsyzdyq jasaýdan jarysyńdar degen tálim kóre alamyz ba? Joq, taǵy da joq!
Al, endi ókinishke qaraı, búginderi ǵalamtor betterinde «Valentın kúnin» qalaı ótkizýge bolatynyn úıretetin arnaıy saıttar paıda boldy. Ol saıttar kóshede qushaqtasyp qydyrýdyń, ómirde birinshi ret súıisýdiń, alǵash ret sóz salýdyń nemese osy kúnniń sebebimen kóńiliń súıgen janmen tósektes bolýdyń qandaı rahat ekenin jáne oǵan qandaı joldarmen jetýge bolatynyn soqyrǵa taıaq ustatqandaı úıretýdi maqsat etedi eken.
Ókinishtisi sol – osyndaı kúnáli qylyqtardy jasaǵanyn jyr qylyp maqtanatyn qarakóz jastar jyl sanap kóbeıýde.
Osyndaıda qaıran babalarymyzdyń esil eńbekteri-aı degen ókinish ózegimizdi órteıdi. Úmit etken urpaqtary qoldaryna qaǵazdan qıylǵan júrek qıyndylaryn ustap alyp, bir-biri nápsiqumarlyqqa shaqyrýmen salpaqtap kúnin ótkizetin tym aıanyshty halge tómendep ketetinin olar oılady ma eken? Urpaqtyń usaqtalýy biren-saran kóregenderdiń ǵana tústerine kirgeni bolmasa, oılamaǵan da shyǵar-aý!
Al, endi saý aqylǵa salyp, bir sát oılanyp kóreıikshi, «Valentın» dep atalatyn túnde qanshama qarshadaı qyzdardyń kóz jasy tógiledi. Qansha ata-ana zar ılep qalady. Qanshama jas oınaqtap júrip ot basady. Talaı qazannan qaqpaq, talaı boıjetkennen uıat sezimi ketedi. Osy bizge kerek pe? Munymen qansha jerge uzamaqpyz?
Abaı atamyz on tórtinshi qara sózinde bylaı degeni esimizden shyqqany ma: «…qudaıǵa teristikten, ne ar men uıatqa teristikten silkinip, boıyn jıyp ala almaǵan kisi táýir jigit túgil, áýeli adam ba ózi?»
Bul sózde Qudaıǵa teristikpen qatar ar men uıatqa teristik atalǵan. Dana halqymyzda «arym janymnyń sadaqasy» degen sóz taǵy bar. Demek, bizdiń halyqtyń túsiniginde adamnyń adam bolýy onyń ar-namysymen, uıatymen baılanysty. Ar máselesi bir-aýyz sóz bolǵanymen onyń ishki máni ushan teńiz.
Alla Taǵala qasıetti Quranda hazreti Júsip paıǵambar, Márııam anamyz sekildi tula boıy ar-namystan jaralǵan tulǵalardy da búkil adamzat balasyna mysal retinde baıan etken.
Hazret Júsipti (ǵ.s.) ýázirdiń áıeli kúnáli iske shaqyrǵanda, ol Alla Taǵalaǵa bylaı dep jalbaryndy: «Ýa, Rabbym, bul áıelderdiń meni shaqyryp turǵan isterinen góri qarańǵy zyndan men úshin áldeqaıda qaıyrly» (Júsip súresi, 33-aıat). Mine, ar-namys paıǵambary osyndaı tilekpen óz aryna kúnáli istiń túıirdeı daǵyn juqtyryp alýdan góri qanshama jyldar boıy tar qapasta kún keshýdi artyq sanaǵanyn kóremiz. Kórdińiz be, ar-namysty saqtaý qalaı bolý kerektigin. Kúnáli iske barýdan góri pálen jyl qarańǵy zyndanǵa túsý qaıyrly dep duǵa etti. Al biz she? Keıde adamdar eshkim zorlamaı-aq óz erkimen kúná jasaıdy. Sondyqtan, árıne, Júsip paıǵambardyń bul sózi Qııamet kúnine deıin jer betine kelip ketetin barsha musylman-múmınder úshin óshpeıtin úlgi-ónege.
Jalpy, sharıǵat boıynsha qyz balanyń denesine bóten erkekterdiń qoly tııýi bylaı tursyn, jaqyndamaýy kerek. Ol óziniń bar tazalyǵyn, páktigin, dene-múshelerin tek qana óz kúıeýi úshin taza saqtaýy kerek. Tek áıelder ǵana emes, er adamdar da ózderine nekesiz bóten adamdardyń qolyn tıgizbeýde osynshalyqty qatań talap qoısa, odan tek jaqsylyq qana keledi. Márııam ananyń búkil álemderge úlgi bolatyndaı uly dárejege jetýiniń bir syry ar-namysyn saqtaýǵa osyndaı talap qoıýynan bolsa kerek.
Árıne, bes saýsaq birdeı emes qoı, jastardyń bárin aram nıet jaýlap almaǵan shyǵar dep bireýlerdi aqtaǵysy nemese ózderi aqtalǵysy keletinder shyǵýy da yqtımal. Abaı atamyzdyń «Mahabbatsyz ómir bos, haıýanǵa ony qosyńdar» degen naqylyn óz kúnálaryna arasha qylýǵa tyrysatyndar da tabylar. Olarǵa aıtarymyz, mahabbat, ǵashyqtyq pen qumarlyqtyń arasy jer men kókteı.
Qumarlyq adamdy quldyratady, mahabbat bıiktetedi. Qumarlyq ar-namysty aıaq astyna taptatady, al mahabbat ar-namysqa shaqyrady. Qumarlyqtyń ǵumyry sholaq, al mahabbat máńgilik. Qumarlyq ótkinshi, al mahabbat turaqty. Qumarlyq pen shyn mahabbattyń parqy tize bersek, uzaı beredi.
Durys, mahabbat kerek. Ár adamnyń túpki jaratylysynda mahabbat sezimi bar. Alla Taǵala búkil ǵalamdardy, sonyń ishinde adamdardy da mahabbatpen jaratqan. Iláhı mahabbatynyń belgisi retinde adam balasyn myń san nyǵmetterge bólegen. Týra jolynan taıyp ketpesin dep, paıǵambarlaryn jibergen. Jánnat pen jáhannam jurtynyń aqıqat ekenin aldyn-ala eskertken. Munyń bári Jaratýshy ıemizdiń pendelerine degen sheksiz meıiriminiń, mahabbatynyń kórinisteri.
Sondyqtan musylman adamnyń da júregindegi myń san sezimderdiń arasynda bárinen oqshaý, bárinen joǵary turatyny Jaratýshy ıemizge degen mahabbat bolýǵa tıis. Allaǵa degen mahabbat bolmasa, adamdar arasyndaǵy súıispenshilik te mardymdy bolmaıdy. Búkil mahabbat ataýlynyń qaınar kózi, móldir bastaýy adamdardy joqtan bar etken, adam beınesinde jaratqan, aqyl-es bergen, ryzyq-nesibe, bala-shaǵa, mal-múlik násip etken Alla Taǵalaǵa degen mahabbat bolýǵa tıis.
Al, ata-anaǵa, perzentterge, týǵan jerge, otanǵa degen ózge de súıispenshilik túrleri osy mahabattan týyndap jatsa, onda munyń bári aqırette jemis beretin saýapty jaqsy kórýge aınalady.
Sonymen, Valentın kúni degen nárse bizge kerek pe, joq pa? Ózimizdi musylman sanasaq, aldymen osyǵan kelisip alýymyz qajet. Eger qajet emes desek, kórgen jerlerimizde ondaı aram shópti túbimen jula júrgenimiz abzal. Búkil el bolyp osyndaı kesapattarmen qarqyndy kúres júrgizbesek, kúni erteń ıman, ádep, ar, namys, uıat ataýlydan juǵyn da tappaı qalýymyz ǵajap emes.
Alla Taǵala momyn jurtymyzdy ımandy ómir saltynan ajyratpasyn! Barshamyzǵa ımandy, berekeli ǵumyr násip etsin!
Asylbek Áýezhanuly
