Saýdada qandaı sharttar negizinde seriktesýge bolady?

Dostarym saýda jasaıdy. Qarjyny men beremin. Kelisim boıynsha, olar paıda tapsa da, zııan kórse de, maǵan tıeseli úlesimdi berip otyrady. Osylaı jasaýǵa bola ma? 

Ответ

Mundaı saýda sharıǵat tilinde «mudaraba» dep atalady. Onyń sózdik maǵynasy «jer betinde júrý» degendi bildiredi. Sharıǵatta mýdaraba dep tabys tabýdaǵy seriktestik kelisimge aıtylady. Onyń negizinde bir tarap (qapıtal ıesi) naqty aqsha usynady, al ekinshi tarap (mýdarıb) qyzmetti óz mindetine alady. Túsken paıda kelisim boıynsha bólinedi. Paıda olardyń úlesterine qaraı bólinedi. Zııanǵa ushyrasa, kapıtal ıesi qarajatynan aıyrylady, al mýdarıbtyń eńbegi bosqa ketedi.

Mudarabanyń sharıǵatta durys bolýy Quran, súnnet, ıjmaǵ jáne qııaspen dáleldenedi. Alla Taǵala Quranda: «Keıbiriń rızyq izdep, el kezip ketesińder»[1] jáne «Namaz oqyp bolǵan soń ár jerge bytyrap, (sharýalaryńa tarap) Allanyń rızyǵyn izdeńder. Maqsatqa jetemiz deseńder, Alla jolyna kóp duǵa aıtyńdar»,[2] – degen.

Abdýlla ıbn Abbas (r.a.) aıtady: «Ákemiz Abbas ıbn Abdýlmúttallıb malyn mudarabaǵa berse, ony teńizde alyp júrmeýdi, keń dalaǵa alyp shyqpaýdy, oǵan janýar satyp almaýǵa, al eger solaı istese, tólep berýdi shart etetin. Bul týraly habar paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) jetken kezde, ol atalmysh saýdaǵa ruqsat etipti»[3].

Ijmaǵ boıynsha, sahabalardyń kópshiligi jetimniń malyn mudarabaǵa bergeni belgili. Adamdar bul nársege jıi muqtaj bolady. Óıtkeni keıbireýlerinde qarjy bolǵanymen, jumsaýǵa qabileti bolmaýy múmkin. Basqada bilim de, múmkindik te bar, biraq aqshasy joq. Mudaraba arqyly ekeýiniń de qajeti óteledi.

«Muhtasar ýıqaıa» kitabynda bylaı túsindiriledi: «Ol (mudaraba) – bir adamnan qarjy, ekinshisinen jumys bolyp paıdaǵa seriktesýi. Iaǵnı, mudarabanyń ereksheligi qarjyly kisi tıisti qarjyny serigine berip, ony jumysqa ókil etedi»[4].

Kórsetilgen sharttar oryndalmaǵan jaǵdaıda mudaraba kelisimi buzylǵan bolyp sanalady. Mysaly, saýda aınalymyna engizip paıda kórý maqsatynda bir adamǵa 1 mln teńge berip, paıda tapsa da, zııan kórse de, aıyna 100 myń teńge berip otyrýdy shart qylý durys emes. Mudaraba kelisiminde tabysty (paıdany) bólisý naqty soma nemese negizgi kapıtaldyń paıyzynan emes, kelisilgen proportsııa boıynsha, ıaǵnı 1/2, 1/3 nemese 1/4 degen shartpen júzege asýy tıis. Al suraqta aıtylǵan kelisim mudaraba qaǵıdasyna sáıkes kelmeıdi. Sondyqtan eki jaq ta atalmysh kemshilikti durystasyn nemese bul isti toqtatsyn.

Автор: Fatua.kz – ҚМДБ Шариғат және Пәтуа бөлімі