Zekettiń qazasy bola ma?

Assalaýmaǵaleıkým! Sizderden suraıyn degenim, zekettiń de qazasy bola ma?

Ответ

Ýaǵaleıkýmassalam!

Zeketti baı kisige jylyna bir ret berý – paryz.  Keıbir ǵalymdarymyz zeketti bir jyl ótkennen keıin birden berý kerek dese, basqalary keshigip berýge de bolady deıdi[1]. Qalaı bolsa da, aıyrmashylyq tek zeket shyǵarýdy bir jyldan keshiktirgen kisiniń moıynynda keshiktirýi sebepti «kúnási joıyla ma álde joq pa?» degen máselede ǵana. Iaǵnı, birinshi top ǵulamalar bir jyldan keıin berilgen zeket júzege asady, «biraq ýaqytyly bermegen sebepti kúnási joıylmaıdy» dese, ekinshi toptaǵy ǵulamalarymyz «bir jyldan asqannan keıin bergen kezinde zeketi sanalyp, kúnási joıylady» dep aıtady[2].

Túsinetinimiz, eki top ǵalymdarymyz da ýaqytyly ótelmegen zeketti «qaza» dep aıtpaıdy. Olar ony adam balasynyń basqa qaryzdaryna uqsas bir qaryz retinde qarastyrady.  Mysaly, nısap mólsheri 1 500 000 tg. delik. Sondaı qarjysy bar adamnyń 100 000 tg qaryzy bolatyn bolsa, dúnıesi nısap mólsherine jetpegen son, oǵan zeket berý paryz emes.

Týra solaı eshkimge qaryz bolmaǵan 1 500 000 tg. qarjysy bar adam ótken jyldyn zeketin bermegen bolsa, sóıtip kelesi jyly zeket bergisi kelse, oǵan sońǵy jyldyń zeketin berýi mindet bolmaıdy. Sebebi, ótken jylǵy zeketke shyǵarýy kerek bolǵan mólsheri 37 500 myn teńge edi (ıaǵnı 1 500 000 tengeniń qyryqtan biri). Jańaǵy adam ony bermegen soń zeketi qaryz bolyp qalady.  Iaǵnı, 37 500 teńge 1 500 000 nan azaıtylǵannan keıin, onyń qolynda qalatyn 1 462 500 teńgesi, shartty túrde aıtylǵan nısap mólsherine (1 500 000 teńgege) jetpeıdi.  Sondyqtan bul kisige qaryz bolyp qalǵan ótken jyldyn zeketin ǵana berý kerek bolady. Al osy jyldyń zeketin bermeıdi.

Qorytyndy: Zekettin qazasy bolmaıdy. Zekettiń qaryzy bolady. Sebebi, zekettin ýaqyty kelgennen keıin onyń ýaqyty ótip ketpeıdi. Zeket ýaqytynyń shegi joq.  Adam ómiriniń aqyryna deıin zeketti bere alady[3]. Alaıdy keshiktirgeni úshin kúná arqalaıdy.

                                                                                                                              Darhanuly Tamırlan
                                                                                                                      Nur-Sultan qalasy boıynsha
                                                                                                                            Pátýaǵa jaýapty maman

Автор: Muslim.kz порталы