Балаларға арналған дәстүрлер АТҚА МІНГІЗУ ДӘСТҮРІ (АШАМАЙҒА МІНГІЗУ)
Атқа мінгізу – қазақ халқының ұрпағын кішкентайынан жауапкершілікке, тәуелсіздікке, шыдамдылыққа және елі мен жерін қорғайтын жау жүрек батылдыққа тәрбиелеу үшін қолданатын маңызды дәстүрі. Бұл салт арқылы балаға алғашқы өмірлік міндеттер жүктеліп, оны өсіп келе жатқан азамат ретінде танып, оған үлкен сенім артатынын білдіреді. Қазақтар үшін атқа міну бала өмірінде ерекше орын алады, сол себепті бұл күні арнайы той жасап, халықтық жоралғыларды орындайды.
Алғашқы дайындықтар мен той
Баласы 5-6 жасқа толғанда ата-ана оған арнап той жасап, арнайы дайындықтар жүргізеді. Тойдың басты мақсаты – баланы алғаш рет атқа мінгізіп, оны атқа міну өнеріне баулу. Бұл күні балаға ашамай, яғни арнайы жабдықталған ер-тоқым дайындалады. Ата-анасы балаға арнап ақсарбас қой сояды, ал бас киіміне шоқпардай үкі тағады. Бала ашамайға мініп, алғаш рет ауылды аралауға шығады.
Ашамайдың маңызы
Ашамай – кішкентай балаларға арналған ер-тоқымның ерекше түрі. Ол баланың ат үстінде берік отыруына көмектеседі, әрі қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Ашамайдың алдыңғы және артқы жағы кішкентай сүйір арқалықтармен жабдықталады, бұл баланың аттан түсіп қалмауы үшін жасалған. Ашамайға мінгізу арқылы балаға алғашқы жауапкершілік артылып, ер жігітке лайық алғашқы қадамдары жасалады.
Тойға қатысушылардың сияпаттары
Баланы атқа мінгізіп ауылды аралағанда, ауылдың үлкендері, туыстары шашу шашып, баталарын береді. Оған қоса, әрқайсысы өз тарапынан түрлі сый-сияпаттарын ұсынады: айыл, өмілдірік, құйысқан, жырым ішпек, үкіленген қамшы секілді атқа қажетті жабдықтарды тарту етеді. Бұл сыйлықтар тек баланың атқа мінуіне қажетті заттар емес, сонымен бірге оның өсіп келе жатқан азамат ретінде мойындалғанының белгісі саналады.
Аналар мен ақсақалдардың батасы
Атқа мінгізілген балаға ауылдың ақсақалдары ақ баталарын арнайды. Олар балаға батыр, табанды, адал азамат болуды тілейді. Аналар жағы ақ орамал тағып, баланың басына ақтық ретінде байлайды, ал аттың құйрығы мен жалын үкілеп, оның жолының ашық болуын тілейді. Бұл амалдар баланың алғашқы қадамына ақ жол тілеп, оның әрдайым қолдау мен қорғауда болатынын білдіреді.
Атқа мінудің тәрбиелік мәні
Баланы атқа мінгізу арқылы оған жауапкершілік пен сенім артып, үлкен өмірге алғашқы қадамдары жасалады. Атқа міну – еркіндік пен батылдықтың нышаны, сондықтан бала атқа мінуді үйренген сәттен бастап өзін қоғамның бір мүшесі ретінде сезіне бастайды. Бұл рәсім арқылы қазақтар ұрпағын жастайынан тәртіпке, еңбекқорлыққа және төзімділікке баулиды.
Атқа мінгізу – қазақ халқының терең мағынаға ие салт-дәстүрлерінің бірі. Бұл дәстүр арқылы баланың өмір жолына алғашқы батасы беріліп, үлкен өмірге аяқ басуы тойланады. Жоралғының тәрбиелік мәні – баланы батыл, жауапты, және қоғам алдындағы міндеттерін орындай алатын азамат етіп өсіру. Атқа мінгізу арқылы қазақ халқының ұрпағына деген зор сенімі мен үміті көрсетіледі.
Болат БОПАЙҰЛЫ
