Балаларға арналған дәстүрлер БАЛАҒА АТ ҚОЮ ДӘСТҮРІ
Балаға ат қою – қазақ халқының байырғы дәстүрлерінің бірі, ол жаңа туған нәрестені бесікке салу рәсімінде орындалады. Ат қою балаға берілген алғашқы өмірлік қасиет ретінде қабылданады, сондықтан оны таңдауда аса сақтықпен және жауапкершілікпен қарайды. Ат қою салтына ауылдағы көпті көрген ақсақалдар мен қадірлі аналар шақырылады. Балаға ат қоюшыға ата-анасы күні бұрын арнайы ескерту жасайды, сол арқылы дайындалады.
Ат қоюдың мәні
Балаға ат қоюшы нәрестенің ата-тегін ескеріп, оның болашағына лайықты ат таңдауға тырысады. Ат қойған кезде нәрестенің оң құлағына үш рет, содан кейін сол құлағына үш рет дауыстап, оның есімін азан шақырып атайды. Бұл сәбидің атын өмір бойы қорғап жүрсін деген ырыммен жасалады.
Ат қоюшыға құрмет көрсету
Қазақта баланың атын қойған адамды міндетті түрде құрметтеп, арнайы кәдемен қайтарады. Себебі баланың атын қоюшыға тартып, оның қасиеттерін бойына сіңіреді деген сенім бар. Ат қоюшының абыройы, даналығы балаға да берілсін деп үміттенеді.
Ат қою ерекшеліктері мен шарттары
Қазақ халқында ат қоюдың өзіндік ерекшеліктері мен шарттары қалыптасқан. Мәселен, ат қойған кезде туыстардың есімдерін қайталамай, жаңа есім таңдалады. Баланың аты естіген адамға жағымды, түсінікті, әрі мағыналы болуы шарт. Атау ретінде кездейсоқ немесе күлкілі аттарды таңдауға тыйым салынады. Бұл балаға деген құрмет және қоғам алдындағы абыройды сақтау ұстанымы.
Ұл мен қыз балаға қойылатын аттар
Қазақ ұл балаға Қуандық, Аман, Сүйіндік, Бақкелді сияқты қуаныш пен амандыққа толы есімдерді жиі қояды. Ал қыз балаға Жібек, Гауһар, Жұлдыз, Айсұлу сияқты сұлулық пен нәзіктікке қатысты атаулар таңдалады. Кейбір жағдайда ата-бабалар рухына тағзым ету мақсатында Абай, Мұхтар, Ақыт сияқты белгілі тұлғалардың есімдері қойылады.
Ұл балаға ”ұлы” деген есім берілген күннен бастап, ұл баланың бүкіл өміріндегі басып өтетін жолы ұлылыққа ашылады. Қазақтың “атына заты сай азамат” деген тәмсіл сөзі осы ұғымды нық түсіндіреді және ұл балаға қойылған есімі арқылы үлкен ұлт парызы мойнына жүктеледі.
Ырымға сай қойылатын аттар
Қазақ дәстүрінде ырымға сай есімдер де беріледі. Мысалы, тек қыз туған аналарға кейін ұл болсын деп, балаларына Ұлбосын, Ұлтуған, Жаңылсын деген есімдер қойылады. Бұл келесі перзент ұл болсын деген тілекке негізделген. Сондай-ақ көз тимесін, жамандық тимесін деп қарапайым, көп мәні жоқ аттарды, мысалы, Тұяқ, Бәшбай, Итемген сияқты есімдерді қою арқылы да балаға қорған болу көзделеді.
Ат қою дәстүрінің тәрбиелік мәні
Ат қою дәстүрі қазақ халқының тәрбиелік құндылықтарының бір бөлігі ретінде ерекше маңызға ие. Баланың аты оның қоғам алдындағы міндеті мен жауапкершілігін де білдіреді. Әрбір есімнің артында тәрбие, қасиет, үміт жатыр. Осылайша, қазақ халқы жаңа туған сәбиге ат қою арқылы оның өмір жолына рухани бағдар, ата-баба аманатын артынан жалғастыруға деген сенім артады.
Болат БОПАЙҰЛЫ
