16 JOL ÓLEŃI ÚShIN 18 JYL TÚRMEGE OTYRYP ShYQQAN QAZAQ

Shahan Mýsın atamyz týraly aıtpasaq uıat shyǵar.

Aıaýly aqyn, sahnanyń sal-serisi, teatr ártisi, elimizdiń Halyq ártisi Shahan Mýsın. 1913 jyly týǵan. 1932 jyly oqýdan oralǵan jas Shahan týǵan jerine kelgende ashtyqtan qynadaı qyrylǵan halqyn kórip et júregi ezilip, kóshe boıyn jaǵalaı sulap jatqan qaımana qazaǵyn kórip ádildik izdep "Narkomǵa hat" degen 16 joldan turatyn óleń jazady. Osy óleńi úshin 1936-1954 jyldary bas bostandyǵynan aıyrylyp, 10 jyl Kolymaǵa, 8 jyl Sibirge aıdalyp ómiriniń 18 jylyn azappen tar qapasta ótkizedi.

Sol aıdalǵannan Stalın ólip, Berııa atylǵan soń, 1954 jyly ǵana bosap shyǵyp, sol 1954 jyldan ómi­riniń sońy 1999 jylǵa deıin 45 jyl boıy teatr sahnasynan túspeı óner kórsetedi. Azappen ótken jıyrma jyldaı aıdaýda bolsa da, Shahańnyń seksenge kelgenshe tisi túpesten, qımyly shıraq bolǵan eken. Birde ataqty aqyn Qalıjan Bek­hojın Shahańnan suraǵan deıdi: "Shahan, sen osy túrińdi bermeı, asa qartaımaı qalaı saqtalyp júrsiń?" dep, sóıtse Shahań aıtypty: "E, etti buzylmasyn dep muzdatqyshta saqtaıdy ǵoı, meni de 20 jyldaı 45-50 gradýstyq qaqaǵan aıazy bar, qysy 9 aıǵa deıin sozylatyn tabanyńnan ótken yzǵar mıyńnan bir-aq shyǵatyn sýyq jerde saq­tady, ekinshiden, dıeta saq­taǵan adam kóp aýyrmastan dene bitimi bir qalypta qar­taımaı júredi deıdi ǵoı, meni san jyldar ash qursaq ustady, úshinshiden, eshkim uryp-soǵyp ketpesin, júıkesi tynysh bolsyn dep 10 jyldap tórt buryshtan tórt kúzetshi myltyq ustap kúzetip turdy, men saqtalmaı, kim saqtalady?! Menimen birge bolsań, sen de qartaımas ediń"- depti.

Mine, qaısar qaırat pen ór rýhtyń myqtylyǵy! Jyldar boıǵy aıdaý, sýyq jer, tar qapas, muzdaı qarýlanǵan kúzet atamyzdyń rýhyn syndyra almaǵan. Eshqandaı moıymastan, kórgen azabyn syrtqy jurtqa sezdirmesten boıyn asqaq ustap, kózi ketkenshe ústi-basy tap-taza, báteńkesi men qyr shalbaryna qylshyq jýytpaı ótken eken. Úlgi alarlyq-aq azamat.

HAPKOMFA HAT

Súıenish qyp synǵan quryq-taıaǵyn,

«Qaıran ómir, qaıda seniń baıaǵyń!»

Dep eńirep, tepse temir úzetin

Er-azamat áreń basyp aıaǵyn…

 

Minerge at, isherge as joq sendelip,

Oı-armanyn áldekimder óńgerip.

Kúlge aýnatyp, kúresinge tastasa,

Sen otyrsyń qaı jerińdi meńgerip?!

 

Qarań qalyp syı-saltanat, sán-saýyq,

Qabaǵynan qar emes-aý, qan jaýyp.

Atameken, altyn besik elinen

Áldeqaıda jeti túnde jer aýyp.

 

Aınalasy ulyǵan ash qasqyrdaı,

Ash ózegi kúıe jegen basqurdaı.

Sonda-daǵy jalbarynbaı, jasymaı,

Jasandy bir qudaılarǵa bas urmaı.

 

Ózi shegip ashy azabyn ashtyqtyń,

Kózin súzip qala berdi bastyqtyń.

Goloshekın atyndaǵy jalaýly

Uzyn «qyzyl kerýenine» astyqtyń.

 

Jurtta qalyp júre almaǵan kempir-shal

Kúńirenip kókirek qan, kóńil dal.

Qusha berip nemeresin, qosh desip

Kóz jumysty, bosap býyn, quryp ál.

 

Sábılerin qurym kıizge orasyp,

Áke-sheshe taǵy birer dóń asyp.

Súlder quryp, Sibirge de jete almaı,

Sulaı ketti aıdalada jylasyp.

 

Kúni keshe kún kúlimdep, kól kúlgen,

Keń dalada kómilmegen, kómilgen.

Oıda-qyrda ólgen qazaq jemtigi,

O zamana, bul azany kim bilgen?!

 

Talaq bolyp baılyq, dáýlet, baq-murat,

Endi zar bop syńar tilim nan surap…

Áne jatyr Shyńǵystaýda Shákárim

Qanypezer atqan oqtan qansyrap…

 

Saqalynan ystyq jasy taramdap,

Ólerde de «elim, dalam, balam» dep.

Kúńirendi Qaqpajartas – qart kýá,

Eńlik taǵy ıen kórinde myń aýnap.

 

Kórshi osyny, aǵataıym – bastyǵym,

El-jurtyńa bolmasa eger qastyǵyń.

Ashtan qyrmaı asyrashy, jatyr ǵoı

Qoımalarda etiń, maıyń, astyǵyń.

 

Kórshi osyny, aǵataıym – narkomym,

Óziń qazdyń kórin tiri ákeńniń.

Balasyń dep maǵan eger senbeseń,

Aıtsynshy anaý Goloshekın kraıkomyń.

 

Estip júrsiń, kórip júrsiń, bilesiń,

Kórseń-daǵy kórmegen bop kúlesiń.

Kúıbeńdeısiń, jorǵalaısyń jaǵymsyp,

Deısiń be álde túpsiz túnek túnesin.

 

Qaıran elim, qarapaıym qazaǵym,

Tarttyń mine aýrý, ashtyq azabyn.

Nalyma, kút, kezeń bergen taǵdyryń

Syılar eken taǵy qandaı mazaǵyn.

 

(s) Jaǵanbegim BÁKIRQYZY