ABAI NAMAZDYŃ MÁNI TÝRALY NE DEDI?

Abaı óziniń otyz segizinshi sózinde ǵıbadat túrlerin atap, olardyń ishki mánin túsindirip, ǵıbadatty qalaı durys jasaý keregin túsindiredi.

Kópshilik musylman namaz kezindegi rásimderdiń mánin túsinbeı jasaıdy. Mundaı áreket rýhanı amaldy dúnıelikke aınaldyryp, ǵıbadattyń nátıjesin tómendetedi. Ǵıbadat ımandy bekitý úshin jasalǵanda adam Allaǵa jaqyndaı túsedi, al kerisinshe bolǵanda, alystap, dúnıe yqpalyna túsýi múmkin. Sondyqtan, hakim Abaı namazdyń ne ekenin túsindirip, ony durys jasaýdyń amaldaryn beredi.

Eı, ısharattan habarsyzdar, qara! Bul ǵıbadattan bir úlkeni namaz, ol namazdan áýeli taharat (tazalyq) almaq, onan soń namazǵa shurýǵ (kirisý) qylmaq, ol taharattyń aldy ıstınja (jýyný) edi.

Osylaı, sózin namazǵa qulqynsyzdarǵa «Eı, ısharattan habarsyzdar, qara!» dep bastap, namazdy ǵıbadattyń bir úlkeni ekenin bildirip, oǵan muqııat qaraýǵa úndegendeı bolady. Ǵıbadat tazalyqtan bastalady. Rýhanı jolda ishki jáne syrtqy tazalyqtyń mańyzy óte zor. Tazalyq bolmaǵan jerde nadandyq basyp, rýhanı qasıet bolmaıdy. Abaı ári qaraı bul tazalyqqa qalaı jetý kerek ekenin jazady.

Muny bir berik oılap tur. Aıaǵy eki aıaqqa másihpenen (másiniń ústinen sýly qolmen súrtý) bitýshi edi, bular hámmasy, bolmasa kóbi ısharat (belgi) edi.

Istınjada k...ińizdi jýasyz, sizdiń k...ińizdiń eshkimge keregi joq edi. Onymen sezimdi tazalyqqa ıirgendigińdi kámil yhlasyńdy kórsetip, ishimniń saflyǵynyń (tazalyǵyn) sońynda halyq kórer, syrtymdy da pák etemin hám kózge kórinbeıtin aǵzalarymdy da pák etemin, bul páktiktiń ústinde Allaǵa duǵa aıtamyn dep ázirlenesiz.

Endi namazdyń aty - salaýat, duǵa maǵynasynda degen.

Aıaqta, moıynda bolǵan máshlar - ol jýmaq emes, ózderi de jýýly dep kórsetken ısharaty.

Dene tazalyǵy oı tazalyǵynan bastalady. Áýeli nıetti túzep, oıdy tazartý kerek. Ol úshin sabyrlyqpen oıdy Allaǵa baǵyttap, Onyń shapaǵatyn tileý kerek. Sol kezde nıet Allanyń nurymen baılanysyp, júrek, oı óris tazaryp, rýhtana bastaıdy. Sonan keıin, tazarǵan oımen tándi tazartady. Tándi tazartý másihpen ısharat (dene qımylymen jasalatyn túrli belgiler) jasalady. Isharat degenimiz – oıdy dene qımylymen jetkizetin áreketter. Isharat tánmen jasalmaǵan áreketti oımen jasaýdy, ne bolmasa, onyń nátıjesin bildiredi. Iaǵnı, oı arqyly názik deńgeıde jasalady. Jýyný barysyndaǵy ısharattar tándi názik deńgeıde tazartyp, adam namazǵa kirisýge daıyn bolady. Osylaı syrtqy tazalyqqa jetip, namazǵa, ıaǵnı ǵıbadatqa, kirisýge bolady.  Jasalǵan amaldyń barlyǵy rýhtanyp, ǵıbadat rýhanı áreketke aınalady. Búkil áreketti ısharat arqyly Allaǵa baǵyshtap, osyndaı jolmen tipti búkil ómirdi ǵıbadatqa aınaldyrýǵa bolady. Al namaz osyndaı joǵary deńgeıge jetýge arnalǵandyqtan, ol ǵıbadattyń bir úlkeni bolyp tabylady.

Namazdan áýeli qulaq qaqtyńyz - eger Alla Taǵalany joǵaryda dep, mákán ısfat (Joǵaryda Allanyń mekenin bar dep qabyldaý)  etpeseń de, begirek sozý ádepsiz bolyp, kúná darııasyna    ǵaryq (batý) boldym, ıaǵnı dúnıe áýesine ǵaryq qylmaı qolymnan tart, ıaǵnı qutylarlyq  járdemderiniń ısharaty.

Onan soń qııamda (namaz oqyǵanda túregep turý) turyp qol baǵlamaq - qul qoja aldynda turmaq - buqara patsha aldynda turǵannan artyq Allanyń qadirligine (qudyrettiligine) óziniń ǵajızdyǵyna (álsizdigin) ykrarynyń (moıyndaýynyń) beriktigin kórsetken ısharaty.

Qybylaǵa qaramaq - árıne, Qudaı Taǵalaǵa eshbir oryn múmkin emes bolsa da, zıratyn (qajylyqqa barý) paryz etken orynǵa júzin qaratyp, sondaǵy duǵadaı qabyldyqqa jaqyn bolar ma eken degen ısharaty.

Abaı osylaı namaz oqýdyń ózi áýeli nıetti túzetý arqyly oımen    jasalatyn ısharat túrleri ekenin kórsetedi. Qulaq qaǵý neni bildiredi? Munyń mańyzy óte úlken. Jer betindegi adam pende. Ol óziniń pendeshiligimen joǵary álemdegi Allany umytyp, dúnıe tirshiligimen júrgenin moıyndap, endi Alladan qolynan tartyp dúnıeniń áýesinen qutylýǵa járdem ótinedi. Túregep turyp qol qýsyryp, buqaranyń patshanyń aldynda turǵanynan artyq Allanyń qudyrettiliginiń aldynda óziniń álsizdigin moıyndaý ısharatyn kórsetedi. Bul sátte oı Allanyń mekeni jaıynda, onyń qasıetteri tárizdi basqa da sharıǵat qundylyqtaryna shoǵyrlanýy kerek. Sonda ǵana kóńildi Allaǵa tolyq baǵyttap, jandy rýhanı bolmyspen baılanystyrýǵa múmkindik týady. Osylaı namaz ýaqytynda tán men oı, jáne jan ǵıbadat jasaýǵa tolyq shoǵyrlanady.

Onan soń qıra át (oqý), ıaǵnı sýrahı fatıha (qurannyń birinshi súresi) oqısyń, munda biraq sóz uzarady. Ol fatıha súresiniń maǵynalarynda kóp syr bar.

Rýqúǵ (namaz oqyǵanda tizege qol qoıyp eńkeıý) bas urmaq - aldynda quda hazirge uqsas, ol da ısharat.

Sájdeler (mańdaıyn jerge tıgizý) - áýeli jerden jaralǵanyna yqyrary, ekinshisi - jáne jerge qaıtpaǵyna yqyrary, bas kótermek jáne tirilip, suraý bermegine yqyrarynyń ısharaty.

Qaǵadat ýl-ahır (namaz biterde sońǵy otyrý) - duǵanyń aqyrynda Allaǵa tahııat (quttyqtaý), odan tásháhhýd (sońǵy sózdi aıtý), odan salaýat, paıǵambarymyz sallallahý ǵalaıhı ýássállámge aıtpaq úshin eń aqyrǵy sálemmenen taýysasyz, ıaǵnı Alla taǵaladan ne tilep duǵa qyldyńyz. Ol duǵa qazınasy kúlli musylmandardy ortaqtastyryp, olarǵa da sálámátshilik tilep hám rahmet tilep bitiresiz.

Já, bul sózden ne ǵıbrátlendik?

Osylaı namaz ýaqytynda ıslam qaǵıdalary oıǵa alynyp, tánmen ısharat jasalyp, Allanyń aldynda qulshylyq jasalady. Ol úshin bas ıip, tolyq baǵynyshty ısharatyn jasaýmen taqýalyqty kórsetý kerek. Basty jerge tıgizip, jerden jaralǵanyn, ólgen soń jerge qaıtpaǵyn jáne basty kóterip, qaıtadan tirilip, suraý bermegin moıyndaıtyn ısharattar jasaý kerek. Namazdyń sońynda jasalǵan ǵıbadatty Allanyń qabyldaýyn, bizdi Óziniń Shapaǵat Nury aıasynda ustap, jasaǵan ǵıbadatymyzdyń shapaǵatyn basqa jan ıelerine, jáne paıǵambarlarǵa  baǵyshtap, kúlli musylmandardyń birligin, saýlyǵyn tilep, Alladan rahmet tileımiz. Abaıdyń bul ǵıbratty sózderi búkil ıslam dininiń mańyzyn, jáne onyń nátıjeli bolý sharttaryn kórsetedi. Sondyqtan, máseleniń úlken mańyzyn kórsetkendeı «Já, bul sózden ne ǵıbrátlendik?» dep aıaqtaıdy.

Hakim Abaıdyń bul taǵylymynan onyń rýhanı ustaz bola bilgenin kóremiz.

Dosym Omarov,

abaıtanýshy, teolog