ALLA ARDAQTAǴAN ARAFA KÚNI

«Arafa» nemese «arapa, arapat» dep bilinetin kún bizdiń qazaq halqymyzda aıt merekesine daıyndalatyn, dastarhanǵa túrli tátti taǵamdar pisirilip, úı tazalanyp, qonaqtardy kútýge ázirlenetin kún retinde bilinedi.

Biraq keıde jańylysyp oraza aıttyń aldyndaǵy kúnge de arapa dep jatamyz. Arapa tek qurban aıttyń aldyndaǵy, ıaǵnı hıjrı jyl sanaǵyndaǵy Zýl-hıdja aıynyń toǵyzyna saı keletin kún. Bul kúnde qajylyq paryzyn oryndap júrgen adamdar Arafa taýynda jınalyp sonda duǵa-minájattaryn jasaıdy, sol úshin osy kún Arafa kúni dep atalady.

Bıyl arapa kúni maýsym aıynyń 27-ne týra keledi.

Arafa kúni qasıetti kún, Allanyń aldynda qasıeti ústem. Ol kúnniń qasıetin arttyratyn sebepter munda:

Arafa kúni qasıetti aılardyń ishinde. Alla Taǵala bul qasıetti aılar týraly Qurandy bylaı deıdi: إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعبَعَةٌ حُرُمٌ  «Rasynda Allanyń qasynda kókter men jerdi jaratqaly Allanyń Kitabyndaǵy aılardyń sany on eki. Bul aılardyń tórteýi qasıetti aılar» (Táýbá 36).         

Bul qasıetti aılar – Zýl-qaǵda, Zýl-hıdja, Mýharram jáne Erejep. Arafa kúni Zýl-hıdjanyń ishine kiredi.

Arafa kúni – qajylyq aılarynyń ishine kiredi. Alla Taǵala qajylyq aılary týraly Quranda: الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ «Qajylyq–belgili aılar» (Baqara 197) deıdi. Al qajylyq aılary bolsa – Sháýýál, Zýl-qaǵda jáne Zýl-hıdja aılary.

Arafa – Alla Taǵala Quran kitabynda ulyqtaǵan belgili kúnderdiń biri. Alla Taǵala Quranda aıtty: لِّيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ ۖ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ «Olar ózderine tán paıdalaryn kórsin. Sondaı-aq ózderine berilgen maldardan belgili kúnderde Allanyń atyn alsyn. Odan ózderiń de jeńder jáne joq-jitikke de jegizińder» (Haj 28). Ibn Abbastyń (r.a) aıtýy boıynsha bul belgili kúnder – Zýl-hıdjanyń on kúni.

Arafa – Allanyń ant etken on kúnniń biri. Alla Taǵala Quranda osy on kúnge ant etip: وَلَيَالٍ عَشْرٍ «On túnmen an etemin» (Fájr 2) dedi. Ibn Abbs (r.a.) bul on kún Zýl-hıdjanyń on kúni degeni jetti. Ibn Kasır (r.a) bul rıýaıattyń durys ekenin aıtqan.

Arafa kúni amaldary ózge kúnderge qaraǵanda erekshe saýapqa qol jetkizetin on kúnge kiretin kún. Bul týraly Imam Býharı myna hadısti jetkizedi: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s): Alla Taǵalaǵa bul kúnderde istelgen izgi amaldan jaqsyraq amaldar joq»-deıdi. Sahabalar: «Ýa, Allanyń Elshisi! Alla jolyndaǵy kúres te me?»-dep suraıdy. Allanyń Elshisi ﷺ: «Alla jolynda kúres te teń kelmeıdi, tek janymen, malymen joryqqa shyǵyp onyń eshbirimen keri qaıtpaǵan adam ǵana basqasha»-dep jaýap berdi» (Býharı).

 Arafa kúni Alla Taǵala ıslam dinin tolyqtap, nyǵmetin támádaǵan kún. Omar (r.a) myna oqıǵany baıandady: «Birde ıahýdılerden biri kelip oǵan: Áı, ıman etkenderdiń ámirshisi, kitaptaryńda (Quranda) oqyp júrgen bir aıat bar, eger ol aıat, myna bizderge, ıahýdı qaýmyna túskeninde ol kúndi mereke etip jarııalap alar edik,–dedi. Omar (r.a): Qaısy aıatty aıtasyń? الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمْ الْإِسْلَامَ دِينًا «Búgin dinderińdi tolyqtadym jáne nyǵmetimdi támámdadym. Sondaı-aq senderge Islam dinin qoshtap unattym» (Maıda 3),–dedi. Buny estigen Omar (r.a) álgi ıahýdıge: Biz bul aıattyń Paıǵambarǵa (s.ǵ.s) qaı kúni túskenin óte jaqsy bilemiz. Ol kúni juma kúni edi, Paıǵambar (s.ǵ.s) Arafada turǵan kezi edi,–dep jaýap berdi. Arafa kúniniń orazasynyń ereksheligi.

Arafa kúni Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) oraza ustaýǵa qyzyqtyrǵan toǵyz kúnniń biri. Keı analarymyzdyń (r.a) Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) árqashan Zýl-hıdjanyń toǵyz kúninde, Ashýra kúninde, ár aıdyń úsh kúninde oraza ustaıtyndyǵyn jetkizgen. Sonymen qatar Arafa kúnine ǵana tán bolǵan oraza jáne bar. Ol týraly Imam Mýslım (r.a) Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s): صيام يوم عرفة، إني أحتسب على الله أن يكفر السنة التي قبله و السنة التي بعده «Arapa kúngi oraza úshin ótken jylǵy jáne keler jylǵy (eki jyldyq kishi) kúnálaryn keshirýdi Alladan úmitpen tileımin» degenin jetkizgen. Alaıda bul qajylyqtaǵy adamdar úshin emes. Sebebi olar úshin bul kúni oraza ustaý súnnet emes.

Qajylyqtaǵylar úshin bul kún mereke. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s): يوم عرفة ويوم النحر وأيام منى عيدنا أهل الإسلام «Arafa kúni, qurban shalý kúni jáne mına kúnderi bizdiń, ıslam jurtshylyǵynyń merekesi» dedi. (Abý Daýd)

Arafa kúniniń duǵasynyń ulyqtyǵy.

• Paıǵambar (s.ǵ.s): خير الدعاء دعاء يوم عرفة «Duǵalardyń eń jaqsysy Arafa kúni jasalǵan  duǵa» degen. Ibn Abdýlbar (r.a) osy hadıske súıenip Arafa kúniniń ózge kúnderden artyq ekenin aıtqan.
• Bul kúni kóptegen adam tozaqtan shyǵarylady.
• Paıǵambar (s.ǵ.s): ما من يوم أكثر من أن يعتق الله فيه عبدا من النار من يوم عرفة «Allanyń Arafa kúnindegideı quldaryn tozaqtan kóptep bosatatyn ekinshi bir kún joq» degen. (Mýslım)
• Alla Taǵala kóktegilerge Arafadaǵylarmen maqtanady. Paıǵambar (s.ǵ.s): إن الله يباهي بأهل عرفات أهل السماء «Rasynda Alla kóktegilerge (Arafa kúni jınalǵan) Arafadaǵylarmen maqtanady» dedi. (Ahmad)

Qajylyqtyń negizi bolǵan Arafa taýyna jınalý. Qajylyq paryzyn oryndaýshylar bul kúni qajylyqtyń negizgi paryzy bolǵan Arafa taýyna jınalyp, sonda ǵıbadattaryn jasaıdy. Eger bul paryz oryndalmasa qajylyq durys bolmaıdy. Sebebi Paıǵambarymyz (s.ǵ.s): الحج عرفة «Qajylyq ol – Arafat» degen. (Býharı, Mýslım)