ARTYQ SAÝSAQTY ALÝDYŃ ÚKIMI

  بسمم الله الرحمن الرحيم الحمد لله ربّ العالمين و الصلاة و السلام على خير خلقه محمـد و آله و أصحابه أجمعين

Asa meıirimdi, erekshe raqymdy Allanyń atymen bastaımyn. Barsha madaq ataýly álemderdiń Rabbysy Allaǵa tán. Adamzattyń asyly Muhammedke, onyń otbasy men barsha sahabalaryna salaýat pen sálem bolǵaı!

Keıbir adamdardyń qol nemese aıaǵynyń bir saýsaǵy artyq bolyp týylady. «Artyq saýsaq adamnyń bir aǵzasy ma álde negizgi jaratylysynda týyndaǵan kemshilik pe?» degen máselede ǵalymdar arasynda eki túrli kózqaras bar. Keıbir ǵalymdar muny adamnyń negizgi aǵzasy retinde sanap, artyq saýsaqty ota jasatý arqyly alýǵa tyıym salǵan[1].

 Óıtkeni bul «Allanyń jaratqan jaratylysyn ózgertý» dep eseptegen[2].

 Alaıda jýmhur (kópshilik) ǵalymdardyń kózqarasy boıynsha adam boıyndaǵy artyq saýsaqty alýǵa ruqsat etilgen. Artyq saýsaqty alýdaǵy maqsat – adamnyń tabıǵı jaratylysyn qaıta qalpyna keltirý jáne týa bitti kemistikti joıý[3].

Ibn Masǵýd (Alla oǵan razy bolsyn): سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنْ النَّامِصَةِ وَالْوَاشِرَةِ وَالْوَاصِلَةِ وَالْوَاشِمَةِ إِلَّا مِنْ دَاءٍ «Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) qas terýshige, ádemi kóriný maqsatynda tisteriniń arasyn ashqanǵa, shash jalǵaýshyǵa, denege sýret salýshylarǵa tyıym salǵanyn, tek dertke shaldyqqannyń jóni basqa degenin estidim» [4], – dep aıtqan.   

Imam Sháýkanı (Alla ony raqymyna alsyn): «Dertke shaldyqqannyń jóni basqa» degen sóz atalmysh is-áreketterdi ádemi kóriný maqsatynda jasasa, haram bolatynyn bildiredi. Al emdelý men kemistikti joıý maqsatynda bolsa, haram sanalmaıdy»[5], – degen.

 Imam Tabarı (Alla ony raqymyna alsyn) bul máselege qatysty bylaı degen: «Áıeldiń kúıeýine nemese ózge bireýge ádemi kóriný maqsatynda Allanyń jaratqan jaratylysyn (artyq ne kemitip) ózgertýine bolmaıdy. Alaıda artyq saýsaq ıesine zııan keltirse, alýǵa ruqsat etiledi»[6].

 Hanafı mázhabynyń ǵalymdarynyń pikirinshe, bir kisi basqa bireýdiń artyq saýsaǵyn ruqsatsyz kesse, oǵan «hýkýmátý ádl»[7] bekitiledi, kek alynbaıdy.

Artyq saýsaqtyń paıdasy bolmasa da, ádemi kórinbese de, adamnyń bir bóligi bolǵandyqtan oǵan qurmet retinde osylaı sheshim shyǵarylǵan[8].

 Eger ony ıesiniń ruqsatymen alsa nemese týystarynyń kelisimimen kesse, eshqandaı qun tólemeıdi[9].

 Fátáýá Qadıhanda: «Eger artyq saýsaqty kesý adam ómirine qaýip tóndirýi múmkin degen oı basym bolsa, ony almaıdy. Óıtkeni ózin qaýip-qaterge ıtermelegen bolady. Al otanyń sátti shyǵýyna senimdi bolsa, alýǵa ruqsat etiledi»[10], – delingen. 

 Islam fıqh akademııasynyń plastıkalyq operatsııaǵa qatysty 2007 jyly Malaızııada ótken 18-shi otyrysynyń №173 (11/18) qararynda: «Artyq saýsaq, saýsaqtyń jabysyp qalýy t.b. sekildi týma kemistikter adamnyń fızıkalyq jáne psıhologııalyq turǵydan zııan shegýine alyp barsa, zárýlikke jáne qajettilikke oraı, kemistikti joıý maqsatynda oǵan plastıkalyq ota jasaýǵa ruqsat etiledi»[11] delingen.

Adamnyń qol ne aıaǵyndaǵy artyq saýsaq ıesine zııan keltirip, qımyl qozǵalysta aýyrsa nemese jumys isteýge kedergi keltirse, sondaı-aq ony sol qalpynda qaldyrǵan jaǵdaıda ózgelerdiń oǵan tańyrqap qaraýy ıakı kemsitýi moraldyq turǵydan aýyr tıse, artyq saýsaqty alýǵa ruqsat etiledi[12].

Alaıda mynadaı sharttar tabylýy tıis:

 –     Aǵzanyń qalypty jaratylysynan artyq bolýy;

 –     Fızıkalyq jáne psıhologııalyq turǵydan zııan keltirýi;

 –     Iesiniń nemese týysynyń ruqsaty bolýy;

–     Retsıpıentke zııan keltirmeýi (basqa dene múshelerine zııan tıgizbeýi, qyzmetin álsiretpeýi)[13].

 Adamnyń kesilgen dene múshelerin jerge kómý – mustahab[14].  

 ÚKIM:

1.              Artyq saýsaq kemistik bolyp sanalady. Ony tómendegi sharttar negizinde alýǵa ruqsat etiledi:

 –                       Aǵzanyń qalypty jaratylysynan artyq bolýy;

 –                       Fızıkalyq jáne psıhologııalyq turǵydan zııan keltirýi;

 –                       Iesiniń nemese týysynyń ruqsaty bolýy;

–                       Saýsaqty kesý ózge aǵzaǵa zııan keltirmeýi.

2.              Kesilgen artyq saýsaqty aıaq baspaıtyn jerge kómý – mustahab.

3.              Allanyń jaratqan jaratylysyn ádemi kóriný maqsatynda ózgertý – haram.  

 

 

 [1] Márdaýı, ál-Insaf, 1/125.

 [2] Alı Mýhıddın ál-Qardaǵı. Alı Iýsýf ál-Máhdı. Fıqhý ál-qadaıa át-tıbbııatı ál-mýǵasara, 530.

[3] Fıqhý án-náýázıl, 174.

 [4] Ahmad, №3945. 7/57. Náılý ál-áýtar mın áhádısı sáııdı ál-áhıar, 5/201. №2769.

 [5] Náılý ál-áýtar, 5/203.

 [6] Fáthý ál-bárı, 10/377. Ýmdatý ál-qarı, 19/125. Qurtýbı, ál-jámıǵ lı ahkámı ál-Quran, 5/395. Náýaýı, sharh sahıh Mýslım, 14/106.

[7] Hýkýmátý ádl – ımamnyń (basshynyń) jaraqattaýǵa belgilengen quny joq arnaıy bekitken tólem mólsheri.

 [8] Ihtııar lı táǵlılı ál-mýhtar, 4/320. Fáthý bábı ál-ınáıa, 3/361. Ál-jáýharatý án-nıra, 2/171. Raddý ál-mýhtar, 10/245.

 [9] Fıqhý án-náýázıl, 174. Fátáýa Qadıhan, 3/410-411.

[10] Fátáýa Qadıhan, 3/410-411.

 [11] https://iifa-aifi.org/ar/2283.html

[12] http://dar-alifta.org/Home/ViewFatwa?ID=11555

[13] Áhkámý járáhátı át-tájmıl, 571. Alı Mýhıddın ál-Qardaǵı. Alı Iýsýf ál-Máhdı. Fıqhý ál-qadaıa át-tıbbııatı ál-mýǵasara, 530.

[14] Ál-Bahrý ár-raıyq, 7/12. Ál-Májmýǵ, 1/289. Týhfátý ál-mýhtaj, 9/379. Ásh-shárhý ál-kábır, 1/104.

Istochnık: http://fatua.kz/kz/post/view?id=1085