Aýyzashardaǵy áserli áńgime
Kópten beri kezdespegen dosymen oıda-joqta bazarda ushyrasty. Qasyna áıelin ertken Ǵalymjan saýdagerden qurma satyp alyp tur eken. Qolynda aýzy-murnynan shyǵa tyńqıǵan eki sómkesi bar. Asandy kórgende sál ańtarylyp qaldy da, lezde qýanyp ol da qushaǵyn jaıyp amandasa ketti. Úsheýi qal-jaǵdaı surasyp qaýqyldasyp qaldy.
– Iá, qaıdan sómkelerińdi arqalap?
– Orazaǵa daıyndyq qoı, aýyzasharǵa qonaqtardy shaqyrsaq pa dep edik..
– A-a, aýyz bekitken ekensińder ǵoı.
– Iá, óziń she?
– Shynymdy aıtsam, sol tegi meniń oıyma da kelmepti. Onyń ústine jumysbastylyq degendeı.
– E-e, men de basynda jumysyma kedergi keltirer dep qorqaqtap edim, sóıtsem onym beker eken. Jaraıdy, bylaı isteıik, kezdespegeli kóp boldy. Jol ústi áńgimelesip turǵanymyz jaraspas. Sen odan da keshkisin úıge aýyzasharǵa kel. Qonaǵym bol.
Biraq Asan dereý tartyndy:
– Men qaıtip baram? Ózim oraza ustamaı, oraza ustaǵandardyń tamaǵyn qalaı jeımin. Qoı, basqa ýaqytta baraıyn.
– Jo-joq, – dep oǵan Ǵalymjan kóner bolmady, –qaıtkende de kelesiń, qonaǵym bolasyń. Ekeýmiz kúnde kezdese bermeımiz, –dep turyp aldy.
Asan amalsyz baratyn bolyp kelisti. Biraq ishteı ózin jaısyz sezinip álek. Qap, yńǵaısyz bolmas pa eken. Joq, úıden tamaqtanyp baryp, ol jerde asqa qol sozbaı jaı ǵana otyrǵany jón be? Biraq oǵan dosy kóne qoıa ma? Birge oqyǵan, birge áskerde bolǵan dosynyń minezi ózine syralǵy. Shańyraǵyna bas suqqan adamdy qaıtkende de kóńilindegideı kútpeı jibermeıdi. Namazǵa jyǵylǵaly baıaǵy syramen syılaıtyn ádetin dereý tastaǵan. Qap, oıda joqta dosynyń úıine aýyzasharǵa baratyny qyzyq boldy bárinen.
Áne-mine degenshe kesh te taıap, Asan ózine tanys úıge bettedi. Biraq áli de kóńili qobaljýly. Buryn-sońdy aýyzasharǵa baryp kórmegendikten ol jerdegi otyrysty birtúrli elestete alar emes.
Syrtqy esik ashyq tur. Bosaǵadaǵy ártúrli aıaqkıimder kelgen qonaqtardiki ekenin ańǵartýda. Esikten basyn suǵar-suqpas dosy buny aqjarqyn peıilmen qýana qarsy aldy. Syrt kıimin ilip, dereý tórgi bólmege bastady. Ishte tórge qaraı sozylǵan keń dastarhan kózdiń jaýyn alatyn ne túrli dámge tolyp tur. Qonaqtarmen qol alysyp amandasyp, ózine kórsetilgen orynǵa otyrdy. Tanystyq bastalǵanda eń áýeli tańǵalǵany kelgen qonaqtardyń túrli mamandyq ıeleri ekendigi boldy. Bári de jumystaǵy kisiler. Tórde otyrǵan jasy úlken kisi sotta isteıtindigin aıtty. Áıeli dáriger eken. Al bergi ekeýi bankta isteıtindikterin aıtty. Muǵalim, jýrnalıst, ákimdikte isteıtin qyzmetkerler de otyrdy. Áńgime oraza jaıynda órbidi. Jasy úlken kisi áńgimesin: Qazaq «Orazalymen ottas bol, ımandymen joldas bol» deıdi, óz basym oraza ustaı bastaǵanyma 3-4-aq jyldyń júzi boldy dep bastady. Nesin aıtasyń, biz asqazan degendi jyl on eki aı damylsyz jumys istetip qınaı beredi ekenbiz. Oraza kezinde asqazan bir mezgil demalyp, jumysyn burynǵydan da jandandyra túsetin kórinedi. Ony ózim de baıqap júrmin. Baıaǵyda ishken-jegenim qorytyla qoımaı birtúrli asqazanym búrip aýyratyn edi, qazir ol sap tyıylǵan. Ózińdi birtúrli jeńil sezinesiń. Qaıbir jyly jańa jyl men oraza qatar kelip, qylmys ataýlynyń sol joly kúrt túskeni esimde.
Onyń sózin áıeli ilip áketti: Men otaǵasyna oraza ustańyz dep aıtyp kele jatqaly qashan. Orazanyń qasıetin endi-endi ǵana ózi sezip keledi. Ashyǵýdyń emdik qasıeti bar ekeni baıaǵyda-aq dáleldengen nárse. Qazirgi kúni Eýropada kóptegen emhanalar emdik maqsatta osy orazany paıdalanady. Sovettik kezde «Oraza, namaz - toqtyqta» dep ysyryp sóılep mán bermeı keldik qoı, negizi oraza ustaý úshin toq bolý mindetti emes. Qazir mynaý biz aınalysyp júrgen medıtsına salasynda orazanyń júrek qan tamyrlaryna, mıǵa, ish qatýǵa, artyq salmaqtan aryltý, baýyr, metabolızmany jandandyrý sekildi kóptegen paıdalary jurt kádesine jaraýda.
Muǵalim kisi tarıhtan sabaq beredi eken. Ol da áńgimege aralasyp, orazaǵa uqsas qulshylyq túrleriniń ıslamǵa deıingi dinderde de kezdeskenin tilge tıek etti. Kóne meksıkalyqtar, perýlyqtar, keltter men assırııalyqtar da orazaǵa aıtarlyqtaı kóńil bólgen kórinedi. Iýdaızm, hrıstıandyq, ındýızm, brahmanızm men jaınızmderde de túrli sıpattaǵy oraza túrleri bolǵan eken.
Odan keıingi áńgimelerde halyqtyń ulttyq negizge oralýy, ımandylyq, ata-baba dinine qurmet, aýyzashar berýdiń el ishinde ıgi dástúrge aınalyp kele jatqany, taǵy biraz oń betburystar sóz etildi.
Asan tek qulaq salyp tyńdaýmen boldy. Aıtylǵandardyń barlyǵy da qulaqqa jaǵymdy, kókeıge qonymdy-aq. Mynandaı mándi otyrysqa kelgenine ishteı qýandy, bundaı jaıttarǵa óziniń buryn-sońdy qalaı mán bermeı kelgenine tańǵaldy. Oǵan otyrǵandardyń ýaqyt kirgenin kútip, bir mezgilde duǵa oqyp qurmamen aýyz ashýy, ár taǵamdy jańa qolǵa alǵandaı asa bir tábetpen jeýi, úlken-kishi demeı, laýazymyna da qaramastan bir-birine izet bildirýi, dastarhan ústindegi dámdi as pen qatar aıtylǵan dámdi áńgimeler, úı ıeleriniń iltıpat-yqylasy, qonaqtaryn shyǵaryp salyp qaıta-qaıta qımaı qoshtasqany – bári erekshe áser etti. Oraza adamdardyń bir-birine degen baýyrlastyǵyn arttyratyndaı. Oraza dastarhandaǵy nesibelerge qurmetpen qaraýdy uqtyratyndaı. Oraza adam janyn tazartyp, keremet rýhanı lázzat syılaıtyndaı!
Keterde meshitte taratyldy dep Ǵalymjan bergen oraza jaıly shaǵyn kitapshany úıge jetip oqyǵansha asyqty. Úıge kelisimen eń áýelgi isi bas almaı jańaǵy kitapshany oqyp shyǵý boldy. Orazanyń densaýlyqqa paıdasy óz aldyna, onyń Qudaı súıgen teńdessiz qulshylyq ekenine, saýabynyń moldyǵy jaıly kóptegen málimetterge qanyqty. Quran aıattary men Paıǵambar hadısterin kóńiline toqyǵan saıyn qasıetti Ramazan aıynyń bastapqy kúnderin ótkizip alǵanyna ishteı ókingendeı boldy, biraq orazanyń qalǵan saýabynan qur qalǵysy kelmedi.
Jatarda «Iá, Allam, erteń oraza ustasam degen nıetimdi qabyl ala gór!» dep kúbirlegen kúıi uıaly telefonynyń saǵatyn muqııat túrde sáresi ýaqytyna qoıdy...
Iá, «Igilikti istiń erte-keshi joq» degen.
