BIR MÁTELDIŃ MÁNI
«Bala – belde, qatyn – jolda». Osyndaı bastapqy máni ózgergen mátel bar. Alaıda bul mátelden urpaq ıesiniń er adam ekendigin túısinýge bolady. Demek, óz urpaǵyn ómirge ákeletin, ıaǵnı týatyn er adam. Onyń ústine adamzat urpaǵynyń er adamda bolatyndyǵyn búgingi ǵylym da joqqa shyǵarmaıdy. Sol túsinik qazaqy uǵymda «bala – belde» deý arqyly bekitilgen. Al qatyn, kóshede kezdeısoq kezdestire salatyn kóp áıeldiń biri emes. Ol – dáreje, ol – abyroı, ol – mansap. Qatyndyq deńgeıge kóterilý – eki áıeldiń biriniń mańdaıyna jazyla bermegen. Sondyqtan ony násip bolsa jolda kezdestiremiz. Mundaǵy tilge tıek etilip otyrǵan jol – ómir.
Sonymen, balany belde dedik. Al sol er adam týatyn beldegi balany ómirge ákeletin ananyń aty – qatyn delindi. Er adam óz boıynda saqtaǵan ómiriniń jalǵasyn áıel zatynyń asyly bolǵan qatynǵa ǵana senip tapsyrady. Analyq bolmysqa ıe ol qatyn er adam senimin aqtap, onyń urpaǵyn ómirge ákeledi. Sondyqtan da ol ana delinedi. Sol sııaqty jer de ana. Ol da ózine egilgen ónimdi óndirip shyǵarady. Alaıda jerdiń de jeri bar. Qumshaýyt, tastaq jer ónim bermeıdi. Biraq jer atyna ıe. Degenmen qunarly jerdiń orny bólek. Álgi mártebeli «qatyndy» osy qunarly jer dep túsingenimiz jón.
Endi bul mátelge nege mán bergenimizge oıysaıyq. Biz dúnıeden ozǵan soń jerge qaıta «egilemiz». Jer ana bizdi qaıta óndirip shyǵarady. Sondyqtan ol jerdiń «qunarly» (musylman zıraty), «qatyn qursaǵy» (lajy bolsa áýlıelerdiń qasy) bolǵandyǵyna atalarymyz jete mán bergen. Dinı hıssalarda at tuıaǵyndaı jerden 70 myń adamnyń ónip shyǵatyndyǵy aıtylady. Egilgen nárse óný úshin... Durys. Sý kerek. «Sýly jer – nýly jer». Ony bilemiz. Sýy jetkilikti bolsa taqyr jer de kók maısaǵa aınalady. Sol sııaqty adam ónimi úshin de kókten arnaıy qoımaljyń «jańbyr» jaýady. Sol «sýǵa» qanyqqan jer adam balasyn ómirge qaıta ákeledi. Mynandaı bir támsil bar.
Eskendir Zulqarnaıyn ózin buryn esh adam aıaǵy tımegen jerge jerleýin ósıet etedi. Qaýymy oılasa kele, adam aıaǵy tımegen jer taýdyń basy bolar dep, quzar shyńnyń basyna jerleıdi. Keıin anasy balasynyń basyna baryp, onyń atyn aıtyp shaqyrady. Úshinshi ret shaqyrǵannan keıin baryp, balasy oǵan aıan beredi. Anasy «Eki ret shaqyrǵanymda nege kelmediń?» degende, «Siz meni «Eskendir» dep shaqyrdyńyz. Al ol jerde Eskendir atyn ıelengenderdiń ózi 300 adamǵa jetedi. Biz qaısymyzdy shaqyryp jatqandyǵyn bilmeı, talasqa tústik. Siz keıin «Eskendir Zulqarnaıyn» degen soń baryp, men ekendigim málim boldy» deıdi.
Iá, ómirden ozbaıtyn adam joq. Kóp adam ólgennen keıingi taǵdyryna mán bere bermeıdi. Shyntýaıtyna kelgende, shynaıy ómir ólgennen keıin bastalady. Hadıs sháripte: «Kimdi jaqsy kórseń, sonymen birge tirilesiń» delinedi. Sondyqtan atalarymyz aıtqan mátelge de mán bere júrgenimiz jón.
Qudııar BILÁL
