DOMBYRA!
Qazaqstanda dombyra kúni atalyp ótiledi.
Osyndaı kezde bireýlerdiń «dombyra – haram» degen ustanymy qaıta jelige shyǵady. Keıbir oıy taza, sengish adamdar rasymen solaı ma dep, bolmasa dinı kitapta joqtyń bárin dinde joq dep sanaıtyndar ımandaı sene qalsa, biraz ulttyq qundylyqtarymyzdy dáripteýshiler aqtap alýǵa tyrysamyz. Jalpy meniń pikirimshe joq, haram emes dep aqtaýdyń ózi orynsyz dúnıe dep oılaımyn. Óıtkeni din men dástúr birige otyryp, qoǵamnyń rýhanı baǵytyn aıqyndaýda negizgi faktorlardyń basynda sanalady.
Dinniń jartysyn Etıka qundylyqtary, jartysyn senim quraıtyndyqtan, tarazynyń bir bóliginde senim, bir bóliginde ulttyq-rýhanı qundylyqtar turǵanyn, ıman tarazysy teń bolý úshin tarazynyń eki basy birdeı bolýy kerektigin dástúr dinsiz, din dástúrsiz ómir súre almaıtynyn esten shyǵarmaýymyz kerek. Muhammed paıǵambar da arab qoǵamynyń salt-dástúrinen aıyrǵan joq. Tek adamshylyqqa jat ádetterin túzep, adamzattyq qundylyqtarǵa úndedi. Hadıste: «Arabtyń aǵjamnan (basqa ulttardan) ústemdigi joq. Olardyń artyqshylyǵy tek taqýalyǵynda» degenindeı ıslam dininde qandaı da bir ulttyń, halyqtyń basymdylyǵy joq. Ár halyqtyń ózindik ómir súrý erekshelikteri, turmys salty bar ekendigi, oǵan eger negizgi qaǵıdalaryna qaıshy bolmasa din de qurmetpen qaraıtyndyǵy aqıqat.
Olaı bolsa qazirgi qazaq qoǵamynda qalyptasyp kele jatqan eki jaqty ushqary pikirler men kózqarastardy toǵystyra bilý qıynǵa soǵady. Ol úshin eń áýeli ata-babamyzdan jalǵasyn taýyp kele jatqan dinimiz ben dástúrimiz jan-júregimizdiń shapaǵaty, kózimizdiń nury, júregimizdiń syry bolatyn qasıetti rýhanı qundylyqtarymyzdy tárbıeniń bir ózegi retinde basty nazarǵa alýymyz qajet.
Búgingi din salasyndaǵy bolyp jatqan syńarjaq kózqarastardyń saldary men sebepterin sanaly aqylmen qabyldap, dinı ustanymdar úshin dástúrli dinimiz ben ata-baba rýhanııatyn mansuqtamaı, aq pen qarany ajyrata bilý bir jaǵy bolsa, dinnen bezip, qudaıǵa til tıgizip, tipti ıslamdy tek arabtarmen baılanystyrýǵa tyrysyp júrgen toptyń ustanymdaryna da kóz jumyp erip ketýge bolmaıdy.
Olaı bolǵan jaǵdaıda ǵasyrlar boıy jalǵasqan ult rýhanııatyn joqqa shyǵarýǵa týra keledi. Al qazaq oıshyldarynyń dúnıetanymy boıynsha ıslam túsinigi, tarıhta óziniń izin qaldyrǵan áýlıe babalardyń ómir jolyna qarasaq ıslamdy qalaı túsingendigimizdi, ómirde qalaı ustanǵandyǵymyzdy, rýhanı turǵydan qaı deńgeıde bolǵandyǵymyzdy bajaılaý qıyn emes.
Islam dini qazaq dalasyna taralǵannan bastap, san ǵasyrlar boıy halyqtyń rýhanı-moraldyq qundylyqtarmen, mádenıetimen birigip, din men dástúr birligi araqatynastaryn jalǵastyryp kelgen. Óz bolmysynda ishki kemeldik máselesine basa mán beretin ıslam dini rýhanı qundylyqtar men adamgershilik ustanymdaryn joǵarǵy orynǵa qoıady.
Syrtqy kórinisten góri ishki tazalyqqa negizdelgendigin parasatty qazaq hakimderi men aǵartýshylary naqty kórsetti. Olardyń eshbiri ulttyń dástúrimen, aspabymen arpalysqan joq. Alda-jalda bir adam qarsy bola qalsa júıeli sózben tezge salyp otyrdy. Sondyqtan, ulttyń dástúrin mansuqtamaı turyp oılanǵan abzal!
Keńshilik TYShHANULY
