Erejep aıynyń qasıetteri
Erejep aıy Islamnan aldyn arabtar úshin qasıetti aıdyń biri bolatyn. Osy aı kirgen kezde arab taıpalary ózara soǵys pen janjaldaryn toqtatyp, qylyshtaryn qynyna, jebesin qorabyna salyp, eshkimge tımeýge tyrysatyn. Sondyqtan bul aıda arab qaýymy ózderin qaýipsiz sezinetin. Óıtkeni, haram aıdyń biri bolǵandyqtan ózgelerge qııanat jasaý, qanyn tógý, uryp soǵý isin kúná sanaıtyn. Tipti, ákesin óltirgen janǵa da bul aıda qol kótermeıtin. Qylmys jasaǵan jaǵdaıda qoǵam tarapynan qatty aıyptalatyn.
Islam dini kelgen soń da bul aıdyń artyqshylyǵy arta tústi. Adamzat tarıhynda qaıtalanbas muǵjıza bolǵan mıǵraj oqıǵasy – osy aıdyń 26-nan 27-ne qaraǵan túni bolǵan. Ol tún Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) Mekkeden Qudysqa, ol jerden kók qabatyna kóterilýimen erekshelenedi.
Musylman kúntizbesi boıynsha, 12 aı bolǵan bolsa, sonyń ishinde 4 aı haram aılar bolyp tabylǵan. Quranda bul jaıynda Alla Taǵala bylaı deıdi:
﴿إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللّهِ اثْنَا عَشَر شَهْراً فِي كِتَابِ اللّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ﴾
«Teginde aspan men jer jaratylǵan kúnnen bastap Alla aıdyń sanyn 12 etip belgilegen. Onyń tórteýi – (Zýlqaǵda, Zýlhıdja, Muharram, Erejep) soǵysýǵa tyıym salynǵan aılar. Dinde bul durys. Bul aılarda sender ózderińe zııan jasamańdar».[1]
Haram aılarǵa qatysty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bylaı degen: «Jyl on eki aıdan turady. Bulardyń tórteýi – haram aılar. Onyń úsheýi birinen keıin biri keledi. Bul aılar zılqaǵda, zılhıdja, muharram. Tórtinshisi – Erejep».[2]
«Haram aılarda bir kún oraza ustap, bir kún aýyz ashqannyń artyqshylyǵy kóp»,[3] – dep buıyrǵan ardaqty Paıǵambar (s.ǵ.s.).
Erejep aıy barysynda nápil oraza ustaýǵa bolady. Biraq bir aı boıy oraza ustaý dinimiz boıynsha buıyrylmaǵan. Sebebi, aılyq oraza ramazan aıynda ustalýy paryz. Al, nápil oraza retinde birneshe kún aýyz bekitýge ruqsat etiledi.
Saıd bın Jýbaırden (r.a.) Erejep aıynyń orazasy jaıynda suralǵanda: Ibn Abbasty tyńdadym, ol bylaı dedi: «Allanyń Elshisi (s.ǵ.s.) erejep aıynda keı jyldary sondaı oraza ustaıtyn, biz kúnde oraza ustaıdy deıtinbiz. Al, keı jyly iship-jep júrgenin kórip, áste esh ustamaıtyn shyǵar deıtinbiz».[4] Demek, Erejep aıynda nápil oraza ustasaq bolady eken.
Erejep aıy bastalǵanda ardaqty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bylaı duǵa etken: «Eı, Allam! Erejep pen shaǵbandy bizge múbarak etkeısiń. Bizdi ramazanǵa qaýyshtyra gór».[5]
Osy aıda erekshe atap ótetin oqıǵa – Mıǵraj túni. Mıǵraj sóziniń tildik maǵynasy – «kóterilý, bıikke shyǵý, rýhanı dárejeniń shyńyna bıikteý» degendi bildiredi. Osy túni eki dúnıe Sultany (s.ǵ.s.) Alla Taǵalanyń sheksiz qudiretine kýá bolǵan kıeli sapar jasady. Paıǵambarymyzdy (s.ǵ.s.) Mekkeden Madınaǵa hıjra jasamastan aldyn bir jarym jyl buryn, ıaǵnı 621-jyly erejep aıynyń 26-nan 27-ne qaraǵan túni Jábireıil (ǵ.s.) perishte pyraqpen Mekkeden Qudys shaharyna aparyp, Aqsa meshitinde namaz oqyp, kókke kóteriledi. Bul Jaratýshynyń ruqsatymen bolǵan tańǵajaıyp kezdesý edi. Bul tún musylman memleketterinde jáne elimizde de erekshe atalyp ótiledi. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) ómir tarıhynda erekshe nazar aýdaratyn osy bir tún – Jaratýshynyń Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) bergen syıy. Bir tún ishinde Alla Taǵala súıikti qulyn, adamzattyń ardaqtysy Muhammedti (s.ǵ.s.) Mekkeden Qudysqa, Qudystan kókke, odan keıin eshbir perishteniń jete almaǵan maqamdaryna kótergen. Mıǵraj jáne Isra oqıǵasy – ózge paıǵambarlarǵa násip bolmaǵan, tek Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) ǵana buıyrǵan eń úlken muǵjıza.
Bul jaıynda Quranda «Isra» súresiniń 1-shi aıatynda bylaı dep keltiredi:
سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ
«Qulyn (Muhammedti) bir túni ózine belgilerimizdi kórsetý úshin Haram meshitinen biz aınalasyn múbarak qylǵan Aqsa meshitine aparǵan Alla Taǵala ártúrli kemshilikten pák. Sheksiz Ol estýshi, bilýshi».[6]
Erejep aıynyń musylmandar úshin eń úlken ereksheligi Alla Taǵala osy túnde bes ýaqyt namazdy paryz etti. Sonymen qatar, osy túnde Alla Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) «Baqara» súresiniń sońǵy aıattaryn ýahı etti jáne Allaǵa serik qospaǵan jandy keshiretinin súıinshilegen[7].
