KELIN IZDEP, QYZ SYNAÝ... (Baıuly Sherkesh Bekpembet bıdiń el arasynan balasyna saı qalyńdyq izdeýi)

 Sholtyr degen balasyna kóńili tolmaıdy eken.

 — Balam jasyqtaý, kóregendigi, kórgendigi sezilmeıdi, naǵashylaryna tartyp ketti-aý deımin, bul balamnan durys tuqym,  murasyna ıe bolar ul týmaı qala ma dep qaýiptenemin. "Alyp anadan týady" degen qateligi joq, balama kelindi ózim izdep, quda túsip alyp beremin, — dosy Qutkeldimen birge el aralap shyǵady.   ...

  Jıdeli jaılaýynda otyrǵan rýy —Qyzylqurt, ataqty Qurmanǵazymen týystas Sáret degen kisiniń úıine keledi. Sáret bıdiń qyzy segiz qaúat aq boz úıdiń ishi toly qonaqtarǵa qysylmaı sháı quıady. Bepembet bı qyzdyń júris-turysyn, bolmysyn, qımylyn múlt jibermeı synaı, barlaı qarap otyrady.

Erteine qaıtyp kele jatyp, dosy Qutkeldige: 

 — Sáret bıdiń qyzy maǵan unady, Qudaı qalasa izdegen kelinim tabylǵan sııaqty, aldaǵy sársenbi bul aýylǵa quda túsýge óziń qaıta kelesiń, soǵan daıyndal, — deıdi. Qutkeldi:

 —Munyńyz tym asyǵys emes pe!? —deıdi. Bekpembet:

 — Teginde asyqqanymyz jón bolar. Boıjetken kórikti qyzdyń saýdasy tez júredi, el ishinde qolqalaýshylar da bar shyǵar, qapy qalarmyz, —deıdi. Qutkeldi:

 — Bul balaǵa qalaısha toqtaldyńyz, syryn aıtyńyz, —deıdi. Bekpeıbet bı:

 —Oý, Qutkeldi! Qyzdy óziń de kórdiń emes pe? Baıqaǵan shyǵarsyń, bolashaq kelinimdi bylaı synadym: birinshiden, qyzdyń shashy uzyn, burymy tolyq eken, naǵyz qaraqat kóz, qolań shashtyń ózi. Mundaı arýdyń mahabbaty móldir keledi, er-azamatyn syılaǵysh keledi. Onyń aldyna túsip bılik jarystyrmaıdy.

Ekinshi baıqaǵanym: qyzdyń bóksesi sheńberli, myqyny keń eken, ondaı adamnyń qursaǵy jaıly keledi, boıǵa bitken bala qursaqta erkin ósedi jáne mundaı áıeldiń tolǵaǵy jeńil soǵady, bala tez túsedi.

Úshinshi: bir jaqsy yrym etkenim — júrisi sándi eken, aıaq basqan dybysyn sezdirmeı, ókshesin jerge tıgizbeı,  jumsaq júredi eken, ondaı jannyń uıańdyǵy, ınabattylyǵy basym bolady. Tarpań minezdi tasyrańdaǵan áıelderdiń júrisi taıdyń tuıaǵyndaı jerdi dúrsildetip basa bolar, doly qatyndardy júrip kele jatqan túrinen tanısyń.

Tórtinshi, Qyzdyń taǵy bir qasıeti — bógde adamnyń betine týra qaramaıdy eken, demek ımanjúzdi, uıaty mol, asa sabyrly, aqyly tereń bolsa kerek, baısaldy jan bet-álpetinen, reńinen bilinip turmaı ma? Qudaıym nesip qylsa, balam men ekeýinen bir laıvqty urpaq ardymyzda qalar"— degen eken.

 Sonymen Qutkeldi baryp quda túsedi. Quda bolyp, qyz alatyn bolady.

Ýaǵdaly kúnde toı ótedi, qyz aýylynan attanarda jeńgelerine:

 —Ataǵym shyqpaıtyn elge bara jatyrmyn, muny keıin bilersizder, — syńsyp qoshtasady.

Muny Qutkeldi esitip qalyp, ashýlanady, bir sóz qozǵamaıdy. "Bekpembet bıdiń kelini bolyp ataǵy shyqpaı jatsa, qaıda baryp dáýirlemek eken, — dep ishteı oılaıdy.

 Kelin túsip, toı ótkennen keıin Qutkeldini shaqyryp,

 —Qudalyqqa barǵandaǵy áńgimeńdi túgel aıtpaǵan sııaqtysyń, áke bosaǵasynan attanarda týma-týymtaryna syr ashyp eshteńe demegeni me, qulaǵyńnyń ne shalǵany bar? — dep surapty. Qutkeldi tańdanyp, ańyrap qalady. Ony aıtsam kelin esitip qalyp renjimes pe eken dep taǵy oılanady, biraq ótirik aıtýǵa bara almaıdy.

 — Bóke, kóńilińizge kelmesin, siz maqtaǵanmen bul kelin meniń oıymnan shyqpaı turǵany. Áke bosaǵasynan attanarda:  " Ataǵym shyqpaıtyn jerge bara datyrmyn, ony keıin ózderiń bilersizder", — dedi jeńgelerine, uıalaǵannan meniń eki betim dýyldap ketti, —deıdi.

 Bı raqattana kúledi de:

 — Allaǵa shúkir! Til-aýzym tasqa, bul kelin asqan aqyldy, bilimdi, bı kelin bolady. Biraq, ataǵy shyqpaıdy. Bekpembet bı, Bekpembet aýyly degen ózgermeıdi. Eger men bul ómirden óter bolsam da, kelinniń aty shyqpaıdy el "Bekpembet bıdiń kelini" dep aıta salady, kórdiń be ol kezde de kelinniń aldynda men turamyn. Aqyldy qyz zerektikpen aldyn boljaǵan. Ol qansha aqyldy, dana, bı kelin bolsa da "Bekpembet bıdiń kelini" degennen asyp ataǵy shyqpaıdy, kelinniń aıtýy durys, sen oǵan sharshama. Eger bul kelin basqa aýylǵa kelin bolyp tússe, pálenshe degen bı, báıbishe aıtqan eken degen sóz tarap, ataǵy shyǵatyny sózsiz, — deıdi.

 Bekpembet bıdiń aıtqany dál keledi. Kelinniń azan shaqyryp qoıǵan aty atalmaı, "Bekpembet bı aýylyndaǵy báıbishe" dep atalyp ketedi. Bıdiń boljaǵanyndaı bul kelinnen el aýyzynda Maqash bı atanǵan ataqty bı bolǵan ul ómirge kelgen.

Bepembet bı balasy Sholtyr úılenýge baryp, qaıynatasynyń úıinde otyrǵanda qalyńdyǵyna:

 — Bókeńdeı atań bar, mendeı kúıeýiń bar, seniń de bul dúnıede armanyń bar ma? —deıdi.

 Sonda qalyńdyq:

 —Armanym bar. Armanym ne deseń, Bekeńdeı bı atasy bar, sendeı kúıeýi bar áıeldiń aty shyqpaıdy. Eger basqa kisige turmysqa shyqsam, meniń de ataǵym shyǵar edi, — degen eken.

Bizden de bir sóz

Mine, qazaqtyń danalyǵy. Urpaǵyn ómirge kelgen soń, jetildirem, tárbıeleımin, aqyldy, dana, tekti etemin dep oılamaı, tegin durystaǵan, ózi tekti bolǵan soń, balalaryn da tekti jerdiń qyzyna úılendirip, qyzyn tekti jerge bergen. Qazaqtyń:  "Úıdiń jaqsysy — naǵashydan, jigittiń jaqsysy —  naǵashydan" deıtini sondyqtan. Jigittiń dan-jaǵy tektilerden bolǵan soń, tekti týary anyq.

 

"Qaharman batyrlar men ǵulamalar" kitabynan.

Avtory: Berik Qorqytov